«Թե այսքան չարիք մոռանան մեր որդիք, աշխարհը թող չարին դառնա նախատինք»

Այս օրերին Հայաստանը հյուրընկալել է մեծ թվով օտարերկրացիների, առավելապես՝ սփյուռքի մեր հայրենակիցներին: Նրանց բոլորի այցի նպատակը Հայոց մեծ եղեռնի 100-րդ տարելիցի միջոցառումներին մասնակցությունն է: Իսկ ոմանք էլ պատմական առաքելությամբ են հայրենիքում: Այդպիսի ազգանվեր գործով է հայրենիք եկել ֆրանսահայ ֆիզիկոս Հայկանուշ Գրքաշարյան-Սաչյանը, որը ապրիլի 21-ին ամուսնու՝ վիրաբույժ Ահարոն Գրքաշարյանի հետ հյուրընկալվել էր Երևանի պետական գյուղատնտեսական քոլեջում:
Լինելով Կիլիկիայի պատմական Հաճն քաղաքում ապրած, ապա եղեռնի պատճառով Ֆրանսիա գաղթած ծնողների զավակ՝ Հայկանուշ Գրքաշարյանն ամբողջ կյանքում նպատակ է ունեցել գրելու և հրատարակելու գիրք Հաճնի մասին: Սկզբում ֆրանսերեն և իսպաներեն, իսկ այժմ, հուրախություն մեզ, նաև հայերեն հրատարակվել է նրա տարիների տքնանքի արդյունքը՝ «Հաճն, եթե քեզ մոռանանք» գիրք-հուշագրությունը, որի շնորհանդեսը հայրենիքում տեղի է ունեցել վերջերս:
Քոլեջի տնօրեն Ռ. Թովմասյանը պատմական փոքրիկ ակնարկով ներկայացրեց Հաճն բնակավայրը Կիլիկիայում, ապա՝ եղեռնի հետևանքով երբեմնի այդ հարուստ ու բարգավաճ քաղաքի դատարկման ու շուրջ 30000 հայ բնակչության տեղահանման և բնաջնջման ցավալի փաստը: Նա անդրադառնալով Հ. Գրքաշարյանի գրքին՝ նշեց, որ, ճանաչողական մեծ արժեք ունենալուց բացի, գիրքն առանձնահատուկ է նրանով, որ յուրատեսակ կոչ է՝ ուղղված համայն աշխարհի հզորներին, որոնց անտարբեր հայացքի առջև տեղի ունեցավ ահռելի ոճրագործությունը: Այնուհետև խոսքը տրվեց հյուրին:
Հ. Գրքաշարյանը, լինելով մասնագիտությամբ ֆիզիկոս, պատմաբանին հատուկ զարմանալի հմտությամբ ներկայացրեց մեր պատմության ցավալի այն էջը, որը վերաբերում էր իր ծնողների բնակավայրին՝ Հաճնին: Բանախոսը, հանգամանալից անդրադառնալով գրքում արծարծած իր թեմաներին, մանրամասնորեն պատմեց 1915-1920 թթ. շարունակական ջարդերի, 1920 թ. Հաճնի ութամսյա հերոսամարտի և կամավորական զորաբանակի պարագլուխ Կարապետ Չալյանի գործունեության և հերոսական սխրագործությունների մասին: Նա նշեց, որ սա, փաստորեն, այս գրքի երկրորդ շնորհանդեսն է, և ուրախ է, որ այն ներկայացնում է մատաղ սերնդի` հայրենասիրական ոգով տոգորված ուսանողներին: Այս գիրքը պարունակում է իրական տեղեկություններ, որի նյութն առնված է Ֆրանսիայի արխիվներում պահվող մի գրքից, որը պատահաբար է հայտնվել իր ձեռքում, և որի հեղինակը Կիլիկիայի հայկական զորագնդի ֆրանսիացի մի զորավար է: Հ. Գրքաշարյանը հուզմունքով էր խոսում այդ գրքի այն հատվածի մասին, որտեղ նկարագրված էին իր ընտանիքի, մասնավորապես հաճնցի մոր տառապանքները, եղեռնի սահմռկեցուցիչ օրերին: «Ես ո՛չ պատմաբան եմ, ո՛չ էլ թղթակից,- ասաց Հ. Գրքաշարյանը:- Այս գրքով իմ հարգանքն եմ մատուցել մեր նախնիներին, միաժամանակ իմ ձայնն եմ բարձրացրել, որ այլևս նման ոճրագործությունները չկրկնվեն»: Խոսքի ավարտին հեղինակն ընթերցեց գրքի վերջաբանը, որում նշված է, որ ամեն տարի հոկտեմբերի 15-ին Հաճնի աշխարհասփյուռ զավակները հավաքվում են և ոգեկոչում Մեծ եղեռնի զոհ դարձած հաճնցիների և բոլոր զոհերի հիշատակը: Միաժամանակ իրենց հարցն են ուղղում աշխարհի մեծ տերություններին, թե ո՞ւր էին նրանք, երբ Թուրքիան իր ոճիրն էր իրագործում, և արդյոք ե՞րբ և ինչպե՞ս պետք է նրանք քավեն իրենց մեղքերը:
Արդարացի հարցերը, որ այսօր բոլոր հայերը միաբերան բարձրաձայնում են, դահլիճում ոգևորություն առաջացրին, և յուրաքանչյուր ոք ներքուստ հավատաց, որ հատուցման պահը մոտենում է, և որ մենք մեր ձայնը կարողանում ենք լսելի դարձնել:
«Թե այսքան չարիք մոռանան մեր որդիք, աշխարհը թող չարին դառնա նախատինք»,- մեծ գրողի խոսքերով դահլիճին դիմեց տնօրեն Ռ. Թովմասյանը և երախտագիտություն հայտնելով հյուրին ճանաչողական դասախոսության համար, ասաց, որ նման ազգանվեր գործիչների շնորհիվ է, որ մեր արդար պահանջը հասու է դառնում աշխարհին, և նրանց շնորհիվ էլ մատաղ սերունդը պետք է ճանաչի իր պատմությունը և պայքարի արդարության համար:
Գրքաշարյանների ընտանիքին քոլեջի ուսանողները նվիրեցին իրենց ձեռքերով պատրաստած խորհրդանշական ծառ, որը խթան կհանդիսանա նրանց հերոսական գերդաստանի հետագա բարգավաճմանը: ՈՒսանողները պատրաստել էին նաև գրական-երաժշտական համարներ՝ Պարույր Սևակի «Անլռելի զանգակատուն» պոեմի մոտիվներով: Հնչեցին հատվածներ պոեմից և կատարվեցին Կոմիտասի երգերից «Հով արեք»-ը, «Գարուն ա»-ն և «Կռունկը»:

Էմմա ՄԽԵՅԱՆ
Գյուղատնտեսական քոլեջի դասախոս

Մեկնաբանություններ