Միևնույն է, պատմության քամին քշում է նրանց գերեզմանին անխնա լցված աղբը

Օր առաջ «Շողակաթ» հեռուստաալիքով դիտեցի երկրորդ հանրապետության նախագահ Ալեքսանդր Մյասնիկյանին նվիրված «Երկունք» գեղարվեստական ֆիլմը: Ակամայից մտաբերեցի մի խումբ ստահակների, որոնք անցած դարի 90-ականներին Երևանում ներկ էին շպրտում նրա արձանին, հիշեցի նաև այդ նույն ժամանակ նրա հասցեին կոշտ արտահայտվող «հեղափոխական» Լևոն Տեր-Պետրոսյանին, որը մեղադրում էր Մյասնիկյանին այն բանի համար, որ հետևողական չի եղել Հայաստանի շահերը (հավանաբար նկատի ուներ Նախիջևանն ու Ղարաբաղը) պաշտպանելու հարցում: Չեմ փորձում վիճել և երևի ռեալպոլիտիկը ճիշտ կլիներ, եթե ինքը ասված խոսքերից հետո հետևողական լիներ իր կառավարման տարիներին Հայաստանի շահերի պաշտպանության հարցում:

Իսկ այժմ փորձեմ համեմատել (ընթերցող, մի պահ ներիր ինձ, որ փորձում եմ համեմատել ազնվությունն ու ստորությունը) տարբեր ժամանակներում գործած երկրորդ և երրորդ հանրապետությունների նախագահներին: Ալեքսանդր Մյասնիկյանը Հայաստան եկավ կառավարության Մոսկվայի քաղկոմի երկրորդ քարտուղարի պաշտոնից: Երկիրը լցված էր գաղթականներով, սով էր, ինֆեկցիոն հիվանդությունները` հատկապես տիֆը, օրական հարյուրավոր մարդկանց կյանք էին խլում:

Այդ բոլոր դժբախտություններին զուգահեռ որոշ հայ ստահակ բոլշևիկների վայ կառավարման շնորհիվ երկրում առկա էին ահավոր մեծ չափերի հասնող հակաբոլշևիկյան տրամադրություններ: Ասում եմ` որոշ ստահակ հայ բոլշևիկների…. Նրանցից միայն մեկին հիշեցնելն էլ բավական է, որպեսզի պատկերացում կազմեք 1921 թվականին երկրում ստեղծված քաղաքական վիճակի մասին: Նախ` ճնշվել էր 1921 թվականի փետրվարյան (բոլշևիկյան հայ պատմագրության մեջ այն հորջորջվել է որպես փետրվարյան դաշնակցական ավանտյուրա. դժվար է համաձայնել նրանց, ովքեր հակված էին ինչ-որ ժամանակ մեզ համոզելու, որ այդ «ավանտյուրան» իր բացասական դերն է խաղացել Կարսի ռուս-թուրքական խայտառակ պայմանագիրը ստորագրելիս) ժողովրդական արդարացի բռնկված ցասումը, որը ստացավ զինված պայքարի ձև:

Անկախ երկրորդ հանրապետությունում ձևավորված պատմական երևույթին տրված գնահատականից, այն կարելի է բնորոշել շատ համառոտ: Համաձայնենք, որ ժողովրդի հեղափոխական ցասումն էն գլխից էր դատապարտված պարտության, բայց և ժողովրդին չէր մնում ավելի ոչինչ, քան զենքին դիմելը: Հայ ժողովրդին այդ խելակորույս քայլին ուղղորդեցին որոշ տհաս բոլշևիկներ` իրենց հակաժողովրդական քաղաքականությամբ: Ավիս Նուրիջանյանը դրանցից մեկն էր: Այդ սրիկան, այդ մարդագայլը անձամբ էր Չեկայի բանտում կացնահարում Սարդարապատի հերոսներին: Այդ կարգի սրիկաների ջանքերով էր, որ Բաքվով Ռուսաստան աքսորեցին Սարդարապատի հերոսամարտի մասնակից 1500 սպաների, որոնց մեծ մասը մահացավ Վլադիմիրի բանտերում: Հիմա արդարացիորեն հարցադրեմ` ի՞նչ կապ ունի այստեղ բոլշևիկյան գաղափարախոսությունն ընդհանրապես: Ասել կուզեմ, այդ հարցում ևս փնտրենք մերոնց որոշ խմբերի (մի՞թե այսօր և երեկ նույնը չէ) իր ցեղակից այլ խմբերի նկատմամբ անհանդուրժողականությունը, ավելի ճիշտ վրեժխնդրությունը:

Այստեղ տեղին է նաև արձանագրել, ցույց տվեք թեկուզ և մի օրինակ Անդրկովկասի թաթարիների պատմությունից, առավել ևս բոլշևիկյան ժամանակների, որ թաթարը այդպես կտրի այլ թաթարի երակը: Տեղին է նաև հիշել, թե որքան մեծ էր պաշտոնազրկված առաջին հանրապետության վերջին վարչապետի թույնը բոլշևիկների նկատմամբ, որ նա այդ ապստամբության ժամանակ օգնություն խնդրեց իր ազգի կեսին ֆիզիկապես ոչնչացրած թուրք կառավարողից: Սա մենք ենք: Բայց շարունակեմ ասելիքս:

Բոլշևիկ Մյասնիկյանն իր ռեալ կերպարով, անկախ կուսակցական պատկանելությունից, իր արժանի տեղն է գտել հայ ժողովրդի պատմության մեջ մտած սակավաթիվ անվանի հերոսների կողքին: Հիմա տանք քայքայված, ավերված, գաղթականներով, ինֆեկցիոն հիվանդություններով լցված երկրի նախագահի և 1990 թվականին իշխանության եկած Լևոն Տեր-Պետրոսյանի քաղաքական, մարդկային գնահատականները: Նշեմ նաև, երբ Մյասնիկյանը անցել էր իր գործին, խոստովանել է, որ Ավիսի սխալների վրա մենք դեռ երկար կսայթաքենք: Թե ինչու նշեցի նրա այդ խոսքերը, փոքր-ինչ հետո: Մյասնիկյանը ռազմական, պետական, քաղաքական գործիչ լինելուց բացի նաև իրավաբան էր, գրականագետ:
Լևոն Տեր-Պետրոսյանը լեզվաբան էր, որը մեկեն մտավ քաղաքականություն, չունենալով որևէ քաղաքական փորձ: Մյասնիկյանը գաղափարի մարդ էր, համոզված բոլշևիկ, որը չէր ծառայում որևէ օտար ուժի և չի եղել որևէ կազմակերպված ուժի գործակալ, ինչը չես ասի Լևոն Տեր-Պետրոսյանի պարագայում: Մյասնիկյանը նաև հասկանում էր տնտեսությունից և մեծամիտ չէր: Երբ իմանում է, որ Վահան Տերյանի կինը` Սուսաննան, տիֆով հիվանդների ճամբարում հիվանդ պառկած է, չնայած շրջապատի մարդկանց հորդորներին ` չգնալ, վտանգավոր է, նա գնում է:

Հիշու՞մ եք ռեալպոլիտիկի ցինիկ խոսքերը.
-Եղունգ ունես, գլուխդ քորի:
Դա ասվել է այն ժամանակ, երբ Լևոնը սնվելու համար արդեն չէր օգտվում հայտնի պոնչիկանոցից, այլ նախագահական ճաշարանում էր սնվում: Մյասնիկյանը ստանձնեց աղքատ, գաղթականներով լեցուն, սոված մի երկրի նախագահի պաշտոնը: Հակառակ Մյասնիկյանի` Լևոն Տեր-Պետրոսյանը եկավ և դարձավ լեն ու բոլ, շեն ու ապահով, զարգացած գյուղատնտեսությամբ և հզոր արդյունաբերական երկրի նախագահ: Մյասնիկյանը, դառնալով երկրի նախագահ, սկսեց քարքարոտ, քանդված, ավերված երկրի ոչ թե վերակառուցումը, այլ կառուցումը: Մյասնիկյանը Հայաստան բերեց շատ անվանի հայ մտավորականների:

Աշխատում էր լեզու գտնել առաջին հանրապետության բարձրաստիճան զինվորական պաշտոնյաների հետ: Նրա օրոք սկսվեց հայ բնակչության ներգաղթը: Պատմությունը չի գտնի որևէ բացասական խոսք նրա ազնվության և հայրենասիրության մասին, չի գտնի խոսք նրա հարստացման մասին, չի գտնի խոսք նրա որևէ հարազատին հովանավորելու մասին:

Լևոն Տեր-Պետրոսյանը ոչ միայն էությամբ, այլև ուղն ու ծուծով նրա հակառակ պատկերն էր: Թող որ հակառակ պատկերը լիներ նաև գաղափարախոսությամբ, բայց դա չէր կարևորը: Մի՞թե գաղափարների հակոտնյա լինելը նշանակում է լեն ու բոլ երկրի ավերում: Եվ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հիմքը դրեց… Բայց ավելի լավ է օգտվեմ Մյասնիկյանի` Ավիսի վերաբերյալ ասված մարգարեական խոսքերից, թե Ավիսի սխալների վրա մենք դեռ երկար կսայթաքենք: Այո, Լևոնի ոչ թե անգիտակցաբար, այլև գիտակցաբար թույլ տված սխալների վրա մեր ժողովուրդը սայթաքում է առայսօր, և չի երևում թունելի վերջը:

Սոկրատ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Նիկոլին «քարշ տալու» սրբազան գործը դրված է հայ ժողովրդի վրա
• Ո՞վ է Գագիկ Ջհանգիրյանը
• Երբ այլևս չես լի­նի իշ­խա­նու­թ­յան, զին­վո­րա­կան տրի­բու­նա­լը վեր կհա­նի մեզ պար­տադր­ված պար­տու­թ­յան բո­լոր պատ­ճառ­նե­րը
• Հիմ­նա­կան մե­ղա­վո­րը հայ կա­ռա­վա­րող­ներն են
• Իմ գնա­լուց ա­ռաջ թող Հա­յաս­տա­նում ջր­հե­ղեղ լի­նի
• Ո՞րն է քո մատ­նու­թ­յան գի­նը, դա­վա­ճան պա­պի` ֆա­շիստ­նե­րին ծախ­ված ե­նո­քա­վան­ցի Նի­կոլ Փա­շի­ն­յա­նի դա­վա­ճան թոռ
• Խրախ­ճանք ժան­տախ­տի պա­հին
• Ո՛վ մարդ­կա­յին ար­դա­րու­թ­յուն, թո՛ղ ես թք­նեմ քու ճա­կա­տիդ
• Զոհ­ված­նե­րի ա­ր­յու­նը երկն­քից կան­չում է` պա­տե­րազ­մը հասց­նել հաղ­թա­կան ա­վար­տի
• «Պրո­ֆե­սիո­նալ» «իմ­քայ­լա­կան­նե­րը» կե­րան իմ 800 հակ յոն­ջան և …
• Նի­կոլ, իսկ դու ար­դա­րաց­վե՞լ ես, մաքր­վե՞լ ես քո քրեա­կան ան­ց­յա­լից
• Վե­հա­փա՛ռ, կրկ­նեք Գևորգ Հին­գե­րոր­դի օ­րի­նա­կը, ժամն է գոր­ծե­լու
• Պատ­մա­կան դեպ­քե­րի և դեմ­քե­րի հա­մե­մա­տա­կան վեր­լու­ծու­թ­յուն
• Որոշ բա­շի­բո­զուկ­ներ փոր­ձում են զրո­յաց­նել մեր կես­դա­ր­յա պայ­քա­րի ի­մաս­տը
• Արտա­կարգ և լիա­զոր դես­պան Ար­ման Նա­վա­սար­դ­յա­նին
• Վեր­նա­գի­րը վեր­ջում թող ընտ­րի ըն­թեր­ցո­ղը (պա­խա­րա­կե­լի՞ է, որ ո՛չ գո­միկ են, ո՛չ էլ տրանս­գեն­դեր)
• ՈՒ՞ր է մեզ տա­նե­լու այս գաղջ մթ­նո­լոր­տը
• Ո՞վ դուրս թո­ղեց Ղա­րա­բա­ղը բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցից
• Ձեր հերթն էլ կգա
• Ես` որ­պես ՀՀ քա­ղա­քա­ցի, հայ­տա­րա­րութ­յուն եմ տա­լիս ժա­մա­նա­կին հորդ կա­տա­րած հան­ցա­գոր­ծու­թ­յան մա­սին

Մեկնաբանություններ