«Մանկագրության առաջին արժանիքը երեխայի մեջ զվարթություն, ուրախություն ավելացնելն է»

«Իրատեսի» հյուրը գրող, «Ծիծեռնակ» ամսագրի գլխավոր խմբագիր ԱՆՈՒՇ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆՆ է:

«ՄԱՆԿԱԳՐԻ ԳՈՐԾՆ ԱՅՆՊԻՍԻՆ ՊԻՏԻ ԼԻՆԻ, ՈՐ Ո՛Չ ՄԵԾԱՀԱՍԱԿ, Ո՛Չ ՄԱՆՈՒԿ ԸՆԹԵՐՑՈՂՆ ԱՅԴՏԵՂ ՔԱՐՈԶ ՉՏԵՍՆԻ»

-Տիկին Անուշ, մանկական գրականությունը, նախ և առաջ, ունի դաստիարակչական գործառույթ, այս իմաստով կաշկանդված չէ՞ մանկագրի գրողական երևակայությունը:
-Ժամանակակից գրողներն ազատված են այդ կաշկանդումից, դա խորհրդային տարիներին էր խիստ ծիծաղելի դրսևորվում: Կուսակցական, պիոներական, վզկապի թեմաները շատ էին կաշկանդում գրողին: Դաստիարակչական կողմը պիտի դրվի երկրորդ պլան, ես համոզված եմ դրանում: Մանկագրի գործն այնպիսին պիտի լինի, որ ո՛չ մեծահասակ, ո՛չ մանուկ ընթերցողն այդտեղ քարոզ չտեսնի: Մանկագրության առաջին արժանիքը երեխայի մեջ զվարթություն, ուրախություն ավելացնելն է: Իսկ քարոզչությունը պիտի լինի չերևացող: Եթե երևա, ուրեմն գործը հաջողված չէ, ուրեմն դա մանկագրություն չէ, հոդված է, բժշկական տեղեկանք:
-Իմ սերունդն իր մանկության տարիներին բախտ չուներ դպրոցական ծրագրի շրջանակներում ճանաչելու ժամանակակից մանկագիրներին, թեև այդ ընթացքում ստեղծագործում էին հրաշալի մանկագիրներ Յուրի Սահակյանը, Լիպարիտ Սարգսյանը, Պատվական Խաչատրյանը, Սուրեն Մուրադյանը, այլք: Ներկայում, կարծես թե, լրացված է այդ բացը. այն Ձեզ՝ իբրև մանկագրի, բավարա՞ր է թվում, թե՞ դպրոցական ծրագրերը, այնուամենայնիվ, ունեն շտկումների, խմբագրումների կարիք այս իմաստով:
-Իհարկե, բավարար չի թվում: Ամեն տարի անում ենք մանկական գրքի շաբաթ, որի ժամանակ գնում ենք տարբեր շրջաններ, երեխաների հետ հանդիպում: Երեխաները գալիս-ձեռք են տալիս մեզ, զարմանում, որ իրենք կենդանի գրողի են տեսնում: Դպրոցներում միայն մահացած գրողների նկարներն են ցուցադրվում: ՈՒ ես միշտ զարմանում եմ, թե ինչու չկան Լիպարիտ Սարգսյանի, Սուրեն Մուրադյանի, մյուս ապրող գրողների նկարները, ինչու հեռուստատեսությամբ չեն հաղորդվում ժամանակակից գրողների տեքստերով գրված գեղեցիկ երգերը, ինչու չեն բեմադրվում նրանց գրած փոքրիկ պիեսները: Դրանք պետք է ցուցադրել, տեսագրել ու ներկայացնել հեղինակների խոսքը, որպեսզի երեխաները ճանաչեն իրենց կողքին ապրող գրողներին: Դա խնդիր է, որը միշտ կա. ժամանակակիցները, մանավանդ Հայաստանում, երկրորդ պլան են մղված: Ես շատ եմ մասնակցել Մոսկվայում, Սանկտ Պետերբուրգում կազմակերպված գրքի ցուցահանդեսների, մարդիկ մեզ մոտենում էին ու ցանկանում տեսնել ժամանակակից հայ գրողների գրքերը, իսկ մենք մշտապես ներկայացնում ենք դասականների գրականությունը: Ճիշտ է, ժամանակակից գրողները տպագրվում են, ունեն գրքեր, հարցը սա չէ: Հարցն այն է, որ չեն ներկայացվում այդ գրքերը: Ինչ-որ ձև պիտի մշակվի, որպեսզի գրողը երևա, ներկայացվի, ճանաչվի: Փողոցում ամենապատահական մարդուն մոտենաս ու ցույց տաս մեր երգիչ-երգչուհիների՝ «աստղերի» լուսանկարները, իսկույն կճանաչեն, իսկ այն գրողներին, որոնք ստեղծել են գրականության այսօրվա դեմքը, ինչպես, օրինակ, Ռուբեն Հովսեփյանը, Պերճ Զեյթունցյանը, այլք, ոչ ոք չի ճանաչում:

«ՍԵՐՈՒՆԴՆԵՐԻՆ ԼԱՑՈՒԿՈԾՈՎ ՄԵԾԱՑՆԵԼԸ ՍԽԱԼ Է»

-Մեր ժողովրդի պատմությունն ունի ողբերգական էջեր, որոնց իրազեկ լինելը անհրաժեշտություն է հայ երեխայի համար: Սակայն այս դեպքում հոգեբանական բարդույթի, ճնշվածության զգացողությունները կարող են խանգարել երեխայի ձևավորմանը: Այս խնդիրն ինչպե՞ս է լուծում մանկագիրը:
-Համոզված եմ, որ մանկագիրն այդ թեմայով ոչինչ չպիտի ստեղծի: Երբ Հովհաննես Թումանյանը Թիֆլիսում նայել է իր «Գիքորը» պատմվածքի բեմադրությունը, արտասվել է ու ասել՝ ինչո՞ւ եմ գրել էս գործը: Չի կարելի երեխային զգայական ցնցումների ենթարկել: Որոշակի տարիքից հետո, իհարկե, պետք է ծանոթացնել պատմությանը, տալ այնպիսի գրականություն, որ երեխան աստիճանաբար իմանա ինչ-ինչ ճշմարտություններ, բայց մանկագրության մեջ չպետք է լինեն ճնշող, ընկճող թեմաներ: Եղեռնի 100-րդ տարելիցին, երբ սրբադասվեցին մեր զոհերը, երբ կատարվեց Ֆրանցիսկոս պապի տիեզերական քարոզը, մեր ժողովուրդը մտավ նոր փուլի մեջ, և Եղեռնի թեմային առերեսվելը նոր ձևով պիտի լինի, ո՛չ լաց ու կականի ձևով: Նոր սերունդը պիտի ազատագրված լինի դրանից: Ես համոզված եմ, որ իմ սերնդի գիտակցությունը խեղված է ցեղասպանության հետևանքով, դա ճիշտ բան չէ: Պետք է իմանալ պատմությունը, պայքարել հանուն ճշմարտության ճանաչման, բայց չպետք է թույլ տալ, որ վերքը, սպին խեղաթյուրի մարդուն: Պատահական չէ, որ եղեռնից մազապուրծ շատ հայտնի հայ գործիչներ, արվեստագետներ ուրացել են հայությունը, որպեսզի իրենց երեխաները բարդույթավորված չլինեն: Ամենացայտուն օրինակը Մայքլ Առլենն է: Բայց չմոռանանք, որ Մայքլ Առլեն Կրտսերը հասուն տարիքում գտավ իր ազգային արմատները և գրեց «ՈՒղևորություն դեպի Արարատ» հրաշալի գիրքը: Ես հասկանում եմ այսպիսի մոտեցումը: Մարդու աճին, կայացմանը բացասական ազդակները շատ են խանգարում: Երեխաների դեպքում դա անթույլատրելի է: Ես, օրինակ, դեմ եմ, որ Ցեղասպանության ինստիտուտ-թանգարան են այցելում երեխաները: Մի բան է գնալ հուշարձանին ծաղիկ դնել, որը անհրաժեշտություն է, այլ բան է թանգարան մտնել: Դա անգամ հասուն մարդուն է մեծ ցնցում պատճառում, ինչպես որ անձամբ ինձ: Չի կարելի, սերունդներին լացուկոծով մեծացնելը սխալ է:
-2001 թվականից հիմնադրել և ղեկավարում եք «Ծիծեռնակ» հրատարակչությունը: Ինչպե՞ս եք գնահատում գրող-հրատարակիչ փոխհարաբերությունների այսօրվա պատկերը:
-Շատ շնորհակալ եմ հարցի համար: Ես այդ հրատարակչությանը միշտ վերաբերվել եմ առանձին խանդաղատանքով: ՈՒնեմ սկզբունք՝ աշխատել կենդանի գրողների հետ: «Ծիծեռնակ» հրատարակչությունն իր հիմնական գործառույթն է համարում ժամանակակից հայ գրողներին հանրությանը ներկայացնելը: Այս տարի, իհարկե, զրկվեցինք ֆինանսական աջակցությունից, ինչը ես սխալ մոտեցում եմ համարում: Ինչ վերաբերում է հրատարակչի վերաբերմունքին, ինքս գրող եմ և միշտ ձգտել եմ, որ իմ հրատարակած գրքերի հեղինակներն իրենց բավարարված զգան, հնարավորության դեպքում՝ հոնորարներ ստանան: Բայց հիմա ոչ միայն հոնորար չենք կարողանալու տալ, այլև գրքեր չենք կարողանալու հրատարակել: Իհարկե, անցյալ տարի ես մի քանի մանկական գիրք հրատարակել եմ (Զեմֆիրա Ենոքյանի, Անահիտ Թարյանի, այլոց գրքերը), բայց դա բավարար չէ:

«ԵՐՋԱՆԿՈՒԹՅՈՒՆԸ ՊԱՀԵՐԻ ՄԵՋ Է»

-Գանք մեծերի աշխարհ. «Սիրտ» բանաստեղծության մեջ պատկերագրում եք սիրտը.
Քեզ եմ դիմում, սիրտ իմ,
«Հավերժական շարժիչ»՝ 5 լիտր արյուն
Վերուվարում ես անընդմեջ,
Անընդմեջ պահում ես հոգին իմ
Արթուն և բաց չես թե լույսին առտվան,
Թե գիշերային ստվերներին խորհրդավոր։
Քո կծկումներում համաչափ թաքնված են
Բաղձալի սիրո քնքուշ լարերը,
Դու ունես քո տրամաբանությունը, սի՛րտ,
Որին տրվում եմ անվերապահ.
Մակտուբ։
«Մակտուբ» արտահայտությունը, որ արաբերենից թարգմանվում է «Այսպես գրված է», փիլիսոփաները հաճախ կասկածի տակ են առնում, Դուք բացառու՞մ եք այդ կասկածները:
-Հետաքրքիր բանաստեղծություն հիշեցրիք: «Մակտուբը» ես ընկալում եմ որպես արձանագրված, ասված, անվիճելի խոսք: Ճիշտ է, դա արաբերեն արտահայտություն է, բայց ինձ համար այն աստվածաշնչյան «Ի սկզբանե էր բանը» խոսքի վերարտադրումն է, որը ես համարում եմ յուրաքանչյուր գրողին ստեղծագործելու մղող ազդակ, ինչ-որ նոր բան գտնելու, խոսքի միջոցով ինչ-որ նոր բան արտահայտելու միջոց:
-«Խաղ բառերով» բանաստեղծության մեջ գրում եք.
Երջանկությունն իմ
Չէր լինի կատարյալ,
Եթե չլինեիր դու՝
Խաբկանք-պոեզիա,
Որին թե հպվես
Ամուր ձեռքերով,
Ավազի պես կհոսի անտես…:
Ասել է թե՝ երջանկությունը խաբկա՞նք է, այնուամենայնիվ:
-Երջանկությունը պահերի մեջ է լինում, և այդ պահերը պետք է կարողանաս գնահատել: Այն պահին, որ դու երջանկության մեջ ես, կարող ես և չզգալ: Պահն անցնում է, անհետանում է, տարրալուծվում է օդի մեջ, նոր ես ափսոսում, որ գնաց-հեռացավ: Ես համարում եմ, որ կնոջ մեջ շատ է անցյալը հիշելու, անցյալով ապրելու վարքագիծը: Դա ճիշտ չէ, բայց դե արի ու հասկացրու, որ ճիշտ չէ: Պետք է ապրել այսօրով, այսօրվա մեջ գտնել գեղեցիկ բաներ: Եվ այդ բաներն իսկապես էլ կան: Ես համոզված եմ, որ հայ ժողովուրդը դեպի բարձունք տանող ճանապարհին է: Առօրյայի մանր ու մեծ հոգսերի մեջ մենք, գուցե, այնքան չենք գիտակցում դա, բայց այդ հոգսերը՝ իշխանավորների ոչ ճիշտ պահվածք, թանկացումներ, անարդարություններ, օրերի փրփուրն են միայն: Կանցնի որոշակի ժամանակ, և կասեն, որ 21-րդ դարում Հայաստանում եղել է մշակութային պայթյուն: Սա վերաբերում է և՛ գրականությանը, և՛ երաժշտությանը, և՛ նկարչությանը: Այսօր կան անուններ, որոնք ժամանակի հեռվից կդիտարկվեն որպես մեծ, նշանավոր երևույթներ: Մեր անկախության 25 տարիները նոր թեմաներ բերեցին մշակույթ, և դրանց անդրադարձերը շատ արժեքավոր են ու կգնահատվեն, երևի, դարակեսից հետո: Ձեռքբերումները միայն մշակույթում չեն. մեծ ձեռքբերում է մեր կայացած բանակը, քաղաքականության մեջ մեծ ձեռքբերում է մեր միանալը Եվրամիությանը: Այսինքն, յուրաքանչյուր ասպարեզում էլ առաջընթաց կա: Այսօր չենք զգում, որովհետև դրա մեջ ենք, բայց ապագայում շատ են գնահատվելու այսօրվա ձեռքբերումները:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ