ՔՈՉԱՐՅԱՆԸ ԴՈՒՐՍ Է ԵԿԵԼ և... ՉԻ՞ ՎԵՐԱԴԱՐՁԵԼ

Քոչարյանի այցն Իրան, նույն` Ղարաբաղ, հայ-թուրքական զարգացումներ, Սերժ Սարգսյան-Ալիև հանդիպման համատեքստում էր: Որքան էլ պարադոքսալ է:
ԱՅՑԻ ՖՈՆԸ
Այնուհանդերձ, բաց է մնում հարցը. որքանո՞վ էր հայկական կողմը` պաշտոնական Երևանը, տեղյակ այդ այցին: Հասկանալի է, նման այցերը, մանավանդ այս փուլում, և այն էլ` դեպ ֆունդամենտալ Իրան, ամենամեծ ցանկության դեպքում, «մասնավոր» չես համարի, մանավանդ Քոչարյանի պարագայում:
Հաջորդ «բայց»-ն էլ այն էր, որ պաշտոնաթողությունից հետո Ռոբերտ Քոչարյանին, ի տարբերություն էքսնախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի, երբեք չէին այցելում ՀՀ ժամանած պաշտոնական հյուրերը (Տեր-Պետրոսյանին նրանք այցելել են նաև այն ժամանակ, երբ նա ընդդիմության լիդերը չէր և տանը նստած պարզապես մատենագրում էր):
ՈՒ սա քոչարյանական պրեմիերան էր:
Ընդ որում, որքան մենք ենք տեղեկացված, Իրանն այդ հրավերը շատ ավելի վաղ էր հղել Քոչարյանին, և Գյուլի երեսը տեսնելով տեսնել չկամեցող Քոչարյանը, չգիտես ինչու (կամ` գիտես), որոշեց, որ պետք է տեսնի Ահմադինեժադի «լույս» երեսը հենց նույն այն օրերին, երբ Սերժ Սարգսյանը տիկնոջ հետ մեկնել էր Մեդվեդևի հետ հանդիպման (լսե՞լ եք` Մեդվեդևը լրիվ հայ է), հայոց կաթողիկոսն այցելել էր ռուս կաթողիկոսին, նրանք էլ հյուրընկալվել ու պարգևատրվել էին Մեդվեդևի կողմից (լրի՜վ հայ է Մեդվեդևը, իզուր էլ ասում են, թե ամեն տարի նա մասնակցում է Խանուկայի տոնին, ունկնդրում Թորայի ընթերցումները), դրանից առաջ էլ հայ Լավրովն էր եկել Հայաստան, այսօր կգա Մոթաքին, դե, երեկ էլ Սոչիում, նույն Մեդվեդևի գլխավորությամբ, հանդիպեցին «մեկմեկու, մեր երկու եսն առանց մեզ»: Իմա` Սերժ Ազատիչն ու Իլհամ Հեյդարիչը (դե, գիտենք, որ Հեյդարն էլ հայաստանյան ծնունդ է, և մինչև երրորդ պորտը համարվելու է հայաստանցի. նրա պապը ծնվել է Սիսիանի Վաղուդի գյուղում. հիշենք, որ Սաակաշվիլին էլ է հայ... էս ի՜նչ ենք անում հայերով):
Հավելենք, որ «նախորդ» օրը Հայաստանին ևս հանձնվեց մադրիդյան սկզբունքների նորացված տարբերակը, ուր, չի բացառվում, որ խոսք լինի նաև խաղաղապահների մասին: ՈՒ այս «խորապատկերին ներքո» ասենք, որ Քոչարյանի իրանյան այցը, հանդիպումը տարածաշրջանային բավականին լուրջ խաղացող երկրի առաջին դեմքերի հետ, հենց այնպես չէր կարող լինել, մանավանդ որ Ռուսաստանը քափ ու քրտինք մտած փորձում է արագացնել ղարաբաղյան հարցի լուծումը, որ կարողանա Ադրբեջանին հնարավորինս արագ իր թևի «տակ» առնել, նախ` գազային, ապա` քաղաքական տեսքով:
Այո, այս պահին Ադրբեջանից հետո տարածաշրջանում Ռուսաստանին հետաքրքրող հաջորդ ամենաէական խնդիրը... ո՛չ, արդեն իսկ Ադրբեջանից ստացած և ստանալիք 2 մլրդ խմ գազի դիմաց տարածքների հետ վերադարձը չէ, որքան էլ այդ մասին փայփայում-մտածում են Թուրքիան ու Ադրբեջանը:
Ռուսաստանի մշտական իդեֆիքսը հակամարտության գոտում տեղակայվելիք խաղաղապահների մանդատն է: Հայաստան-Ադրբեջան-Թուրքիա-Իրան «եզրը» դիտող զորքը, որտեղից էլ Մերձավոր Արևելքը «դիտելը» շատ ավելի դյուրին կլինի, մանավանդ որ Ռուսաստանն այսօր բոլորովին նոր և անչափ լուրջ մարտահրավերի առաջ է կանգնել. ինչպես ցույց են տալիս վիճակագրական տվյալները, Ռուսաստանը դարձել է Աֆղանստանի միակ հումքի` թմրանյութերի ամենահիմնական շուկան ու սպառողը, ինչը, գումարվելով էթնոգեն մյուս խնդիրներին (ասենք, Ռուսաստանում մահմեդականների ծնելիության ու թվաքանակի ահռելիությանը), կարող է վերածվել շատ ավելի լուրջ սպառնալիքի, քան տնտեսական ու քաղաքական վտանգներն են ու Բժեզինսկու հեռահար ծրագրերը: Ընդ որում, բացի միջինասիական ուղիներից, աֆղանական թմրանյութերը Ռուսաստան են մտնում նաև Իրանով (Ադրբեջան-Վրաստան տրանզիտով. չէ, մեր մասով աղբուրները լռում են): Սա` հենց այնպես:
Դառնանք մեր խնդրին. այսպիսով, խաղաղապահներն այն խողովակն են, որով թե՛ խաղաղ, թե՛ «խառը» օրերին (տե՛ս որոշ ռուս փորձագետների` ղարաբաղյան «ֆրոնտում» սպասվող պատերազմի մասին կանխատեսումները) հաստատվելու է այս կամ այն տերության գերակայությունը տարածաշրջանում:
ՈՒստի Ռուսաստանն անում է ամեն ինչ, որ ճեղքում ապահովի ու հասնի նրան, որ Ադրբեջանն ու Հայաստանը պահանջեն ՀԱՊԿ-ական կոնտինգենտի տեղակայում հակամարտության գոտում, որպես մաքսիմում ծրագիր: Մինիմում ծրագրով` «խառը» զորամիավորման դեպքում ռուսականը պիտի գերակշռի:
Ի՞ՆՉ Է ԱՆՈՒՄ ՔՈՉԱՐՅԱՆՆ ԱՂՄՈՒԿԻ ՄԵՋ ՎԱՅՐԵՆԻ
Գաղտնիք չէ` Քոչարյանն էդ կողմերում «կռվել» է: Բանն այն է, որ մինչև 98-ը Հայաստան-Իրան հարաբերություններն առանձնապես բանի նման չէին: Քոչարյանի գալուց հետո այդ հարաբերությունները «փայլեցին» իրենց ողջ վսեմաշուքությամբ: Պատճառներին մեկ այլ անգամ կանդրադառնանք:
Գաղտնիք չէ նաև, որ ինչ-որ ժամանակ (երբ Սերժ Սարգսյանը քաղաքական որոշում կայացրեց, որ «մեկնում» է Պենտագոն` իր բոլոր ինֆորմացիոն և այլ հետևանքներով հանդերձ), որքան սառն էին հարաբերությունները նրա և Իրանի, իմա` Իսրայելն ու մի քիչ էլ Ամերիկան գետնի երեսից ջնջել պատրաստվող Ահմադինեժադի միջև։ Հիշենք, որ վերջինս Հայաստան եկավ այն ժամանակ, երբ վարչապետ Սերժ Սարգսյանը Հայաստանում չէր (Սերժ Ազատիչը ոչ ավել-ոչ պակաս, Պետդեպում սիրունիկ Քոնդիին էր հանդիպում), Ահմադինեժադն էլ մեր երկրում վերցրեց ու պարսիկություն արեց. չայցելեց Սարգսյանի խորհրդարանական մեծամասնությանն ու մեկ օր շուտ մեկնեց Հայաստանից:
Ասել է` Քոչարյանը եղավ և մնաց պարսիկների միակ հավատարմատարն ու անփոխարինելին մեր երկրում: Ճիշտ է, անցնող մարտին Սերժ Սարգսյանը բավականին բարձր ընդունելության, հարգ ու պատվի արժանացավ Ահմադինեժադի ու իրանյան կողմից, սակայն հարցեր կան, որ... պետք է «լուծի» Քոչարյանը:
Ի՞նչ հարց լուծեց Քոչարյանը: Այդ մասին ներքևում, պաուզան ձգելով, պետք է ասել, որ Հայաստանում քաղաքական հակակշիռների մեխանիզմի բացակայությունը ռետինի նման այնպես է ձգել քաղաքական դաշտը, որ չի բացառվում` այն ինչ-որ պահի բումերանգի վերածվի: Այս այցն էլ այդ մասին է խոսում: Բանն այն է, որ թե՛ ներ, թե՛ արտաքաղաքական դաշտում միայնակ խաղացող Սերժ Սարգսյանը, ով բոլոր խաղերը վերցրել է իր նախաձեռնողական ուսերին, փաստորեն, այլևս չունի մեկը, որը խաղա ռուսական դաշտում, մյուսը` արևմտյանում, երրորդը` իրանականում (ըստ չար լեզուների` Հովիկ Աբրահամյանի իրանյան վերջին այցը շատ անհույս է եղել), և ֆիգարոյական այս սինդրոմով տառապող դաշտում, ուր ընդդիմության վերջին ծիլերի նկատմամբ նույնպես ահավոր անողոքություն դրսևորվեց (նկատի ունենք Նիկոլի դատավճիռը), երկրի համար այսքան բախտորոշ ժամանակահատվածում կարող է նաև վայրկյանների ընթացքում ֆորս-մաժոր գրանցվել, ինչի ականատեսը եղանք 98-ին:
Բոլոր դեպքերում, Քոչարյանն այդ այցով նախ և առաջ ջրեց սեփական ծառը: Պարզվեց` կան «գետիններ», ուր նա ուղղակի «անփոխարինելի» է: Նրա այցը եռամիասնական, եթե ոչ` քառամիասնական էր:
ա) Ռուսաստանին ձեռնտու: Գաղտնիք չէ. Իրանը երբեք ու ոչ մի անգամ չի ցանկացել, որ որևէ այլ ուժ, բացի տարածաշրջանայինից, որպես խաղաղապահ վերահսկողություն հաստատի ղարաբաղամերձ տարածքներում:
Գաղտնիք չէ, որ Իրանի պարագան մշտապես խանգարել է խաղաղապահներ տեղակայելու գործին. պահ եղավ, որ ԱՄՆ-ը (կարծես, Քի Վեստից հետո) որոշեց, որ Իրանը միջնորդական առաքելություն պետք է ստանձնի այդ կարգի հարցերում:
ՈՒ Ռուսաստանը, որն այլևս քիչ-քիչ «տալիս» է Իրանը ԱՄՆ-ին, Քոչարյանի դեպքում ևս «բացատրվել» Իրանի հետ` խաղաղապահների առնչությամբ, համոզել է նրան:
Ստացվե՞ց: Ո՛չ: Այլ կերպ հնարավոր չէ բացատրել իրանական կողմի «ապատեղեկատվությունը»` օտար զորքերի տեղակայմանն առնչվող, որն «ասել» էր Քոչար-յանը:
բ) Այցը ձեռնտու էր նաև պաշտոնական Երևանին: Սերժ Սարգսյանին: Իհարկե, եթե մնար վերջինիս, նա առանձնապես չէր ցանկանա, որ երկնակամարում կրկին առկայծեր հայրենի Վոյինի աստղը, սակայն պարագան այնքան նուրբ էր (մի կողմից` չէր կարող Քոչարյանին ասել` բայց քո ի՞նչ գործն է, ո՞ւր ես էս նեղ մաջալին քցվում), սակայն «թույլ տալով» Քոչարյանին Իրանում արտահայտվել «Հայաստանի անունից», պաշտոնական Երևանը (իմա` օրումեջ «հայազգի» Մեդվեդևին հյուրընկալվող Սերժ Սարգսյանը) դրանով իսկ շահագրգռություն կարտահայտեր առ այն, որ իրենից կախված ամեն ինչ անում է, որ այդ տարածքներում խաղաղապահեն և գերակշռեն ռուսական զորքերը:
Մյուս կողմից էլ` պաշտոնական Երևանն անպաշտոն ձևով Իրանին կհասկացներ, թե որքան թանկ է իր համար Իրանը, որ ինքը զոհում է իր ամբիցիաները և նրա ոտը «միջնորդ» ուղարկում «սիրելի և անմոռանալի» Ռոբերտ Սեդրակիչին. թող Իրանն անձամբ որոշի` ինչ է ցանկանում:
Եվ ուրեմն` Սեդրակիչի ֆենոմենն այս խաղում երկգլխանի ու սուրսայր է նաև արևմտյան տեսանկյունից, Սերժ Սարգսյանն այդ այցով համ էլ «լողացավ»: Նա հնարավորություն ունեցավ Արևմուտքին, ինչպես նաև նախորդ օրվա հանդիպման կազմակերպիչ Մեդվեդևին ասելու. հա, ի՞նչ կա որ, Լևոնը շատ չի ընդվզում, դաշնակներն էլ` գիտեք, բայց հո՞ Քոչարյան-Իրան տանդեմը շատ լուրջ պոտենցիալ ունեցող խոչընդոտ է, և նրանց դեմքով ներքին և արտաքին ընդդիմությունը «դվա վ օդնոմ» է հանդես գալիս. «չէ, չեմ կարող որևէ փաստաթուղթ` թեկուզ ոչինչ չասող, ստորագրել, կներեք»:
Ի դեպ, այն, որ պաշտոնական Երևանը լավագույնս էր տեղեկացված Քոչարյանի այցի մասին, խիստ «մանրամասնորեն էր սիրել» այն և նույնքան մանրամասնորեն էլ կազմակերպել էր այցը, երևում է այցի մասին պատմող լուսանկարից. Ահմադինեժադի և Քոչարյանի «մասնավոր» հանդիպման և զրույցի արանքում ևս մեկը կա. այցի ողջ ընթացքը թարգմանում էր ՀՀ ԱԳՆ Իրանի բաժնի աշխատակից Բաբկեն Բադալյանը:
Հիմա ի՞նչ. վերջի համար էլ հարցնում եք` վերադառնո՞ւմ է Քոչարյանը հայաստանյան քաղաքական անդաստաններ, թե` հը՛-ը:
գ) Հը՛-ը: Մենք, իհարկե, շա՜տ ենք ուզում (ընդ որում, այս հույժ կենսական հարցը պետք է լինի նաև սփյուռքի նախարարի և նրա «Արի տուն» ծրագրի ուշադրության կենտրոնում, որպեսզի աֆրիկյան սաֆարիներում իրենց կյանքն անցկացնող մեր հայրենակիցները ևս տուն վերադառնալու հնարավորություն ունենան)։ Այո, մենք շա՜տ ենք ուզում, որ Քոչարյանը վերադառնա, մանավանդ` Իրան կատարած այդքան հաջող այցից հետո:
Բայց, ավա՜ղ, ռեսուրս չունի:
Գոնե էն Արմեն Գևորգյանը սպասեր նրան:
Չէ՜, չսպասեց: Ինքն էլ բոլորի նման վերցրեց ու «ղաչաղ» գրվեց ՀՀԿ-ում:
ՈՒ հիմա այլևս Քոչարյանն ումո՞վ գա:
Կարմեն ԴԱՎԹՅԱՆ

Մեկնաբանություններ