Վաշինգտոնի միջուկային սամմիթը՝ ով ինչ է որոնում

Միջուկային զենքի առաջ վախը 2010-ին ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբամային դրդեց հրավիրել Nuclear Security Summit՝ նվիրված միջուկային անվտանգության հարցերին: Նախատեսվում էր, որ 50 պետությունների ղեկավարները հանդես կգան փոխադարձ զինաթափման օգտին: Frankfurter Rundschau-ում Սթիվեն Գեյերը գրում է, որ ժամանակի հետ սամմիթը սկսեց կորցնել իր նախնական նշանակությունը: Եթե առաջին հավաքներին մասնակցում էին ԳԴՀ կանցլեր Անգելա Մերկելը և ՌԴ նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևը, ՈՒկրաինայի կոնֆլիկտից հետո սամմիթի հետաքրքրությունը սկսեց մարել, նախ և առաջ Ռուսաստանի համար: 2012-ի սամմիթին ՈՒկրաինան դեռ հայտարարում էր, որ Ռուսաստանին է փոխանցել միջուկային օգտագործված վառելիքը: Սակայն այսօր կնքված համաձայնագրերից շատերը չեն գործում: Ռուսաստանը դադարել է լինել միջուկային անվտանգության հենարան և արդեն 2014-ին, արձագանքելով միջազգային աճող լարվածությանը, սամմիթ էր ուղարկել միայն արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովին: Այս տարի ընդհանրապես անտեսել է սամմիթը: Գերմանիան սամմիթ է գործուղում ոչ կանցլեր Մերկելին, այլ՝ պաշտպանության նախարարին:

Վաշինգտոնի միջուկային սամմիթը մթագնում է Ռուսաստանի բացակայությունը՝ գրում է The Washington Times-ում Դեյվ Բոյերը: Երկօրյա հավաքի նպատակն է համոզել 50 երկրների ղեկավարներին վնասազերծել կամ ոչնչացնել ռումբի ստեղծման նյութերը: Օբամայի հարաբերությունները Պուտինի հետ խնդրահարույց են՝ Սպիտակ տան մամլո քարտուղարը հայտարարել է, որ Մոսկվայի սամմիթից խուսափելը «ևս մեկ հետևանք է» ՈՒկրաինայում ռուսական ռազմական ագրեսիայի: Պակիստանը՝ ԱՄՆ-ի տագնապը հարուցող ևս մեկ միջուկային տերություն, վարչապետի այցը բեկանելուց հետո սամմիթ է ուղարկել ավելի ցածր պաշտոնյայի: Իրանը նույնպես չի մասնակցում սամմիթին: Սպիտակ տան գնահատականով՝ սպառնալիքն Իրանից «նվազել է՝ շնորհիվ միջուկային համաձայնագրի, որը գլխավոր խնդիր է դարձնում էքստրեմիստական խմբավորումները»: ԱՄՆ պաշտոնյաների հավաստմամբ՝ պետությունների ղեկավարները քննարկելու են հիպոթետիկ սցենարներ իրադարձությունների ընթացքի, որոնք կարող են հանգեցնել միջուկային ահաբեկչության: Զենքի վերահսկողության որոշ կողմնակիցներ պնդում են, որ միջուկային զենքի չտարածման միջազգային ջանքերը, որ Օբաման սկսել էր 2010-ից, դանդաղում են: 24 երկրներից, որ նյութեր ունեն միջուկային զենքի ստեղծման համար (նրանց թվում՝ Չինաստանն ու Բելգիան), յոթ ատոմային կառույցների կիբեռանվտանգության առումով ամենացածր գնահատականն են ստացել՝ ամերիկյան Nuclear Threat Initiative կազմակերպության տվյալներով:

«Սամմիթի օրակարգում կա և ԻՊ-ի հարձակման հավանականությունը՝ միջուկային մնացուկների կիրառմամբ: Տեղեկությունը հաստատել է Սպիտակ տունը, որ օրակարգ է մտցրել այդ հարցը»՝ La Stampa-ում գրում է Պաոլո Մաստրոլիլին: Օբամայի նախաձառնությունը ԻՊ-ի հայտնվելուց առաջ էր: Այն ժամանակ գլխավոր սպառնալիքն Ալ Քաիդան էր: Իրավիճակը փոխվել է, Բրյուսելի ու Փարիզի ահաբեկչությունները ցույց տվեցին, որ ԻՊ-ն ի վիճակի է հարվածներ հասցնել արևմտյան մայրաքաղաքներին: ԻՊ-ն արդեն քիմիական զենք ունի և Սպիտակ տունը չի կասկածում, որ կցանկանա նաև միջուկային զենք ունենալ: Երկու հիմնական սպառալիքներ կան: Առաջինը «կեղտոտ ռումբն» է, որ հնարավոր է ստեղծել քաղաքացիական նշանակության ռադիոակտիվ նյութերից և գործողության մեջ դնել սովորական պայթուցիկով: Երկրորդ վտանգը միջուկային ռումբն է, որ այդքան էլ հեշտ չէ ստեղծել, բայց բացառված չէ: Վերջերս այդ վտանգներին ավելացել է ևս մեկը, երբ պարզվել է, որ ԻՊ-ը տեսանկարահանումներ է արել Բելգիայի ատոմակայանում:

ԱՄՆ-ը մեղադրում է Ռուսաստանին անվտանգության համաձայնագիրը խախտելու մեջ՝ հաղորդում է Financial Times-ը: «Անձամբ ինձ թվում է, որ Ռուսաստանն այլևս չի գնահատում սառը պատերազմի ավարտին ստեղծված ճարտարապետությունը: Ռուսները դանդաղ, բայց հաստատուն հանում են 1980-1990-ականներին ստեղծված եվրաատլանտյան ճարտարապետության առանցքային քարերը»՝ ասել է Ֆրենկ Ռոուզը՝ սպառազինությունների հարցերով պետքարտուղարի օգնականը: Նա հիշեցրել է, որ Ռուսաստանը դուրս է եկել ոչ միջուկային զենքի պայմանագրից և միջին հեռահարության բալիստիկ հրթիռների տևական փորձարկումներ է անում:

ԱՄՆ նախագահի անվտանգության հարցերով խորհրդականի տեղակալ Բեն Ռոդսը ասել է, որ սամմիթին չմասնակցելու Կրեմլի որոշումը բացթողնված հնարավորություն էր Ռուսաստանի համար՝ գրում է Ջեֆ Դաերը: Նրանք մեկուսացնում են իրենք իրենց՝ հայտարարել է Ռոդսը:

Ռազմավարական ու միջազգային հետազոտությունների կենտրոնի ռուսական ծրագրի տնօրեն Օլգա Օլիկերն ասել է, որ սամմիթում Ռուսաստանի բացակայության պատճառով նշանակալից հաջողություն չի գրանցվի՝ աշխարհում բարձր հարստացված ուրանի 90 %-ը գտնվում է ԱՄՆ-ում ու Ռուսաստանում: Չնկատել Ռուսաստանի բացակայությունը՝ նույնն է չնկատել փղին՝ ասել է Օլգա Օլիկերը՝ ՌԴ իշխանությունների որոշումը բացատրելով ԱՄՆ-ի հետ լարված հարաբերություններով և ԱՄՆ-ի նախաձեռնությանը չմասնակցելու ցանկությամբ: Ռուսաստանը նախընտրում է ավելի մեծ միջազգային կառույցները, որտեղ իր ձայնն ավելի բարձր է հնչում՝ գրում է Դաերը:

«Բարաք Օբամա. Ինչպես իրականութուն դարձնել աշխարհն առանց միջուկային զենքի հայեցակարգը» վերնագրով The Washington Post-ը հրապարակել է ԱՄՆ նախագահի հոդվածը: Օբաման կարծում է, որ միջուկային զենքի տարածումն ու հնարավոր օգտագործումը ամենավտանգավոր սպառնալիքն են աշխարհի գլոբալ անվտանգությանը: ԱՄՆ-ի նախագահը հիշեցնում է, որ յոթ տարի առաջ Պրահայում պարտավորվել է, որ ԱՄՆ-ը կկասեցնի միջուկային զենքի տարածումը և կձգտի առանց միջուկային զենքի աշխարհ ստեղծել: Օբաման համոզված է, որ աշխարհն առաջ է գնացել այդ հայեցակարգը իրականացնելու մեջ, սակայն որոշ խնդիրներ դեռ լրիվ լուծված չեն: Հաշվի առնելով, որ Ռուսաստանը խախտել է պայմանագիրը, մենք կոչ ենք անում կատարել ստանձնած պարտավորությունները: Ես և մեր զինված ուժերի հրամանատարությունը կարծում ենք, որ սառը պատերազմի տարիների մեր հսկայական միջուկային զինանոցը այսօրվա մարտահրավերներին համարժեք չէ: ԱՄՆ-ը և ՌԴ-ն միասին տիրապետում են աշխարհում միջուկային զենքի 90 % -ին և պետք է բանակցել մեր զինանոցների հետագա կրճատման մասին: Օբաման միջազգային հանրությանը կոչ է անում համախմբված մնալ Հյուսիսային Կորեայի շարունակվող սադրանքների առաջ: Պետք է բոլոր երկրները, ներառյալ ԱՄՆ-ը, վավերացնեն միջուկային փորձարկումները ընդհանրապես արգելող համաձայնագիրը և նոր պայմանագիր կնքեն միջուկային զենքի հումքի արտադրությունը կրճատելու վերաբերյալ՝ կարծում է Բարաք Օբաման: Հավարտ նա կոչ է անում չտրվել ճակատագրապաշտական պատկերացումներին, որ միջուկային զենքի տարածումն անխուսափելի է: «Նույնիսկ երբ գործ ունենք այսօրվա աշխարհի հետ, մենք պետք է անշեղորեն ձգտենք մեր հայեցակարգի իրագործմանը և աշխարհը դարձնենք այնպիսին, ինչպիսին պետք է լինի»,- գրում է Օբաման:

Հ.Գ. Միջուկային զենքի տարածումը կանխելը և ընդհանրապես միջուկային զենքը վերացնելը փայլուն հեռանկար է, հարկավ, իրականում Վաշինգտոնում երկօրյա սամմիթի ընթացքում քննարկվելու է համաշխարհային ողջ օրակարգը մի թեթև ատոմային երանգով: Զենքը վերացնելը հնարավոր է, երբ վերանան կրակելու պատճառները և բնական է, որ պետությունների ղեկավարները հարկադրաբար անդրադառնալու են քաղաքական ու տնտեսական օրակարգին, թեժ կետերին ու հատկապես հակամարտություններին: Բոլորովին այլ հարց է, թե սամմիթն ինչ արդյունքներ է ունենալու հենց այդ խնդիրների լուծման տեսակետից: Ռուսաստանի բացակայությունը սամմիթում վկայում է Մոսկվայի տարաձայնությունները Վաշինգտոնի հետ ոչ միայն միջուկային օրակարգում, այլև մնացած հարցերում: Վաշինգտոնյան սամմիթը որոնված առիթ է երկկողմ հանդիպումների, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը, օրինակ, արդեն հանդիպել է ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերիի հետ, իսկ Թուրքիայի նախագահին ոչ մի կերպ չի հաջողվում հանդիպել Բարաք Օբամայի հետ: Սպասենք սամմիթի եզրափակիչ հռչակագրին:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ