«Քնի իսպառ բացակայությունը հանգեցնում է առողջական լուրջ խնդիրների, նույնիսկ մահվան ելքի»

Անքուն գիշերներ շատերն են ունենում: Տարբեր պատճառներով ժամանակ առ ժամանակ գիշերային հանգիստը կարող է վերածվել մղձավանջի: Ե՞րբ այլևս հնարավոր չէ և խորհուրդ չի տրվում անքնության դեմ պայքարել ինքնուրույն:
«Իրատես de facto»-ի հարցերին պատասխանում է «Սոմնուս» քնի և շարժողական խանգարումների կլինիկայի ղեկավար, բ.գ.թ., նյարդաբան ՍԱՄՍՈՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԸ:

-Պետք է դիմել մասնագետի օգնությանը, երբ այն երկարում է, և քրոնիկական դառնալու միտումներ կան,- ասաց պարոն Խաչատրյանը։- Դա կարող է արտահայտվել դժվար քնելով, երբ պառկում են և կարծես քունը չի գալիս, երբ քունն ընդհատված է լինում, մակերեսային, ամեն հասարակ ազդակից կարող են արթնանալ: Երբ վաղ ժամերին` 4-ին, 5-ին, մարդն արթնանում է ու չի կարողանում քնել, դա նույնպես կարող է լինել անքնության (ինսոմնիա) տարբերակ: Անքնությունը կարելի է դասել երկու մեծ խմբի` երկրորդային և առաջնային: Երկրորդային, երբ կա այլ խնդիր, որի ֆոնի վրա զարգանում է անքնություն, և առաջնային, երբ այլ խնդիր չկա (գուցե եղել է, անցել) և անքնությունը դրսևորվում է որպես առանձին խանգարում: Ամենից հաճախ առաջնային խումբն է հանդիպում:
-Հաճա՞խ են անքնություն ունեցող մարդիկ դիմում մասնագետներին: Մեզանում կարծես չկա նման մշակույթ:
-Այո, Հայաստանում դա ընդունված չէ: Եթե կան այլ խնդիրներ, զբաղվում են դրանցով, անքնությունը դառնում է երկրորդական, նույնիսկ` երրորդական: Բժիշկներն էլ մեծ ուշադրություն չեն դարձնում այդ գանգատներին: Տարբեր սեմինարների, հանդիպումների ժամանակ մենք շեշտում ենք քնի կարևորությունը, քանի որ քնի ընդհատվածությունը, կրճատումն ուղղակիորեն կապված են ընդհանուր առողջության հետ` թե՛ հոգեբանական, թե՛ ֆիզիկական:
-Շատերը, բժշկի խորհրդով կամ առանց դրա, քնաբերներ են ընդունում: Այս դեպքում չկա՞ն արդյոք կախվածություն և այլ վտանգ:
-Նայած թե ինչ քնաբերի մասին է խոսքը: Անքնությունն ունի բուժման երկու հիմնական ուղղություն` դեղորայքային և հոգեթերապևտիկ: Շատ կարևոր է նաև քնի հիգիենայի կանոններին հետևելը: Ինչ վերաբերում է քունը կարգավորող դեղերին, դրանք շատ տարբեր են, օգտագործվում են ամենալայն կիրառում ունեցող բուսական պրեպարատներից մինչև բուն քնաբերները կամ հիպնոտիկ դեղերը: Առաջինը, որ անցնում է մարդկանց մտքով կամ խորհուրդ է տրվում, բուսական ծագում ունեցող դեղամիջոցներն են: Սակայն դրանց կիրառումը ոչ միշտ է ճիշտ (եթե իսկական բուսական քնաբեր են, ոչ թե հանգստացնող). խնդիրը կարող է լիովին չլուծվել ու դառնալ քրոնիկ: Ինչ վերաբերում է բուն դեղորայքին, այդ դեպքում կիրառում ենք տարբեր շարքերի պրեպարատներ, օրինակ` բենզոդիազեպինային (դիազեպամ, լորազեպամ), հակադեպրեսանտային (ամիտրիպտիլին) և հակահիստամինային (դիմեդրոլ) և այլն: Վերջիններս ունեն որոշակի կողմնակի էֆեկտներ` սովորում են դեղերին, դեղաչափն ուժը կորցնում է, ավելացնում են չափաքանակը, առաջանում է նաև թմրածություն, մկանային թուլություն և այլն: Վերջին տարիներին դրանց փոխարինում են ավելի նոր սերնդի քնաբեր պրեպարատներ, որ ազդում են միայն քնի համակարգի վրա, չեն թմրեցնում, թուլացնում մկանները, իսկ դեղին սովորելու աստիճանն էապես ավելի քիչ է: Մարդիկ երբեմն օգտագործում են հակաալերգիկ կամ հոգեմետ դեղեր, որոնք առաջնային քնաբեր չեն, բայց ունեն քնեցնող ազդեցություն: Այս տիպի հարցերը պետք է լուծվեն մասնագետի հսկողությամբ, քանի որ կողմնակի էֆեկտները, որոնց գուցե ուշադրություն չի դարձնում հիվանդը, կարող են հետագայում ավելի լուրջ խնդիրներ առաջացնել:
-Ո՞ր տարիքում է ավելի շատ հանդիպում անքնությունը:
-Բոլոր տարիքներում հանդիպում է այս խնդիրը, նույնիսկ երեխաների մոտ կա անքնության տեսակ` քնի ասոցիատիվ խանգարում, երբ երեխան սովորում է քնել ինչ-ինչ հանգամանքներում կամ ծնողի ներկայությամբ: Եթե այդ պահանջները չեն բավարարվում, խնդիր են ունենում, ուշ են քնում և գնալով պահանջները կարող են մեծանալ: Ավելի հաճախ տարեցների մոտ է հանդիպում` կապված քնի համակարգի տարիքային փոփոխությունների հետ: Բայց եթե կա խնդիր ու մարդուն չի բավականացնում քունը, անկախ տարիքից, պետք է լուծումներ գտնել: Երիտասարդ մարդկանց մոտ, որոնք հաճախ կարող են զոհաբերել քնի ժամերն այլ ակտիվությունների համար, նույնպես ռիսկերը բարձր են, մանավանդ եթե կա անքնության հակվածություն:
-Գիշերային աշխատանքն ընդունված է ամբողջ աշխարհում: Ի՞նչ ազդեցություն կարող է ունենալ պարտադրված անքնությունը:
-Վատ ազդեցություն կարող է ունենալ, եթե մարդը չհետևի քնի հիգիենային և այդ ժամերը չլրացնի:
-Կա տարածված կարծիք, որ անքնության պատճառներից մեկը չքնելու վախն է: Ի՞նչ կասեք այս մասին:
-Դա տագնապային ֆոնի նշան է, որ ձևավորվում է քրոնիկ անքնություն ունեցող մարդկանց մոտ: Այսինքն, չքնելու վախն առաջանում է անքնության հետևանքով և հետագայում ամրապնդում է այն: Կան նպաստող գործոններ, հարուցող և պահպանող (ամրապնդող) գործոններ: Չքնելու վախը վերաբերում է վերջին խմբին:
-Երբեմն մարդիկ քնում են, բայց չեն հանգստանում: Ի՞նչն է պատճառը:
-Դա կոչվում է քնի վատ որակ: Պետք է պարզել` քունը վա՞տ է, թե՞ կան քունն ընդհատող այլ խնդիրներ, հիվանդություն, արտաքին պատճառներ: Շատ հաճախ քնի ընդհատվածության պատճառ կարող են լինել հենց քնից առաջացող այլ խնդիրներ, օրինակ, քնի շնչառական խանգարումները` խռմփոցը, քնի ժամանակ շնչարգելումը (քնի ապնոեն), երբ մարդու շնչառությունը դժվարանում կամ ընդհատվում է գիշերվա ընթացքում: Այդ մարդիկ կարող են արթնանալ չբավարարված, եթե նույնիսկ քնում են շատ երկար: Որովհետև գիշերը միկրոարթնացումներ են լինում, որոնք չեն գիտակցվում, չեն հիշվում, բայց էապես վատացնում են քնի որակը: Դա ազդում է ընդհանուր առողջության վրա: Կամ հանդիպում է անհանգիստ ոտքերի համախտանիշ կոչվող հիվանդությունը, երբ քնից առաջ ոտքերը անզուսպ շարժելու մղումներ են առաջանում կամ քնի ընթացքում ոտքերի պարբերական շարժումներ են լինում: Դա հետաձգում է քունը, ընդհատում այն, և քնի որակը բավականին ցածր է ստացվում:
Քունը բաղկացած է տարբեր փուլերից` արագ և դանդաղ, վերջինս իր հերթին լինում է մակերեսային և խոր, և մարդը պետք է այդ բոլոր փուլերով, ինչպես ծրագրավորված է նորմայում, անցնի: Եթե հերթականությունը և տոկոսային հարաբերությունը խախտվում են, գանգատներ են ունենում` չբավարարող քուն, հոգնածություն, առավոտյան գլխացավ, բերանի չորություն, ցերեկը` արտահայտված ախտաբանական քնկոտություն, երբ կարող են ոչ համապատասխան վայրերում քնով անցնել: Թեև գերքնկոտությունը դրսևորվում է նաև որպես առանձին հիվանդություն:
-Կա կարծիք, որ ցերեկային ժամերին քնելու սովորությունը բարենպաստ, կարգավորող ազդեցություն ունի: Ի՞նչ կասեք` որպես քնաբան:
-Դա շատ անհատական է, կապված է նաև տվյալ երկրի մշակույթի հետ: Իսպանիայում, իսպանալեզու երկրներում ընդունված է սիեստա հասկացությունը, երբ ճաշից հետո հանգստանում են, քնում: Եթե դա բերում է բավարարվածություն, և գիշերային քունը չի տուժում, կարող ենք այդ փաստին նորմալ նայել: Իհարկե, խորհուրդ չի տրվում մեկ-երկու ժամից ավելի քնել: Բայց եթե կա անքնության խնդիր, խորհուրդ ենք տալիս դիմադրել ցերեկը քնելու ցանկությանը, որովհետև ցերեկը քնելու դեպքում գիշերային քնի «ուժը» պակասում է:
-Որքա՞ն ժամանակ մարդ կարող է անքուն մնալ: Կա՞ն գիտական տվյալներ:
-Նպատակային հետազոտություններ չեն արվել, քանի որ քնի իսպառ բացակայությունը հանգեցնում է առողջական լուրջ խնդիրների, նույնիսկ մահվան ելքի: Ռազմական իրավիճակներում են նման դեպքեր եղել, ու պարզվել է, որ երկար ժամանակ չքնելը (օրերի մասին է խոսքը) կարող է լուրջ խնդիրներ առաջացնել: Քունը պատասխանատու է օրգանիզմի շատ գործառույթների վերականգնման համար` թե՛ ֆիզիկական, թե՛ հոգեբանական:
-Ժամանակակից մարդն օրվա մեծ մասն անցկացնում է համակարգչի առաջ, հաճախ՝ քնի հաշվին։ Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ազդեցության մասին ի՞նչ կասեք:
-Դա քնի հիգիենայի ամենակարևոր կետերից է: Կա խորհուրդների համակարգ, որին հետևելով, եթե լուրջ խնդիր չկա, կարելի է կարգավորել քունը: Առաջնահերթ սահմանափակում ենք անկողնում, առհասարակ, ննջասենյակում կատարվող գործողությունները` հեռուստացույց դիտել, համակարգչով աշխատել, հեռախոսով խոսել, գիրք կարդալ, ուտել և այլն: Հակառակ դեպքում անկողինը դառնում է արթուն վիճակի վայր, և պայմանական ռեֆլեքսի կապը թուլանում է: Երեկոյան ժամերին պետք է հրաժարվել կոֆեին պարունակող ըմպելիքներից, ուտեստներից (սուրճ, թեյ, շոկոլադ, կոլաներ): Շատերն ասում են` ես սուրճ խմում եմ ու շատ լավ քնում: Դա մի այլ իրավիճակ է. գուցե կոֆեինը քնի անցնելու կետի վրա չի ազդում, բայց քնի որակն անպայման տուժում է: Կան նաև այլ կետեր. ուշ ժամերին ծանր, մեծ քանակությամբ սնունդ չուտել, քնին մոտ ժամերին ծանր ֆիզիկական աշխատանք կամ մարզանք չանել: Եթե օրգանիզմը ակտիվացնում ես, հետո դժվար է քնում: Հաճախ են անքնությունից բողոքում նաև քրոնիկական հոգնածություն ունեցող մարդիկ, քանի որ այդ վիճակը թույլ չի տալիս նրանց հանգստանալ քնի միջոցով:
Բարերար ազդեցություն կարող է ունենալ կաթնամթերքը, առաջին հերթին՝ կաթը, որպես չմշակված կաթնամթերք, որովհետև կաթի մեջ կա տրիպտոֆան ամինաթթու, որը մեր օրգանիզմում վերածվում է մելատոնինի: Դա այն նյութն է, որ արտադրվում է, և մեր քունը տանում է:
-Անքնության տարածվածության մասին կա՞ն վիճակագրական տվյալներ:
-Ըստ վիճակագրության` ԱՄՆ-ում բնակչության 10-15 տոկոսն ունի քրոնիկ անքնություն, ինչը մեծ թիվ է բժշկական տեսանկյունից: Տարբեր հիվանդությունների համար մենք խոսում ենք 100-ից 1-ի, 1000-ից 1-ի, 100 000-ից 10-ի մասին: Իսկ արդեն 100-ից 15-ը լուրջ թիվ է, եթե հաշվի առնենք, որ քիչ քնող մարդկանց մեջ ընդհանուր հիվանդացությունն ավելի մեծ տոկոս է կազմում նորմալ քնող մարդկանց համեմատ:
-Իսկ ինչպիսի՞ն է պատկերը մեր երկրում:
-Մեզ մոտ մեկ պաթոլոգիայով ենք հարցում անցկացրել, պարզելու համար անհանգիստ ոտքերի համախտանիշի տարածվածությունը Երևանում: Մեծահասակների շրջանում այն կազմել է 7,9 տոկոս: Սա բավական մեծ թիվ է և համընկնում է եվրոպական թվերին: Հայտնի է, որ Արևմուտքում ավելի հաճախ է հանդիպում այս խնդիրը, քան ասիական երկրներում:
Քնի խանգարումների հայկական ասոցիացիան իր էջում անցկացրել է հարցում անքնության վերաբերյալ: Հարցվածների շրջանում 30 տոկոս է կազմել քրոնիկ անքնությունը, որը բավականին մեծ թիվ է: Դա չի վերագրվում ամբողջ բնակչությանը, պաշտոնական հետազոտություն չէ, բայց օգտակար է հասկանալու համար, թե ինչ է կատարվում:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ