Պարտության հիմքը դրվել է 1994-ի սեպտեմբերին՝ «հաղթական» զինադադարից հետո

Ներհայաստանյան քաղաքական քննարկումների թիվ մեկ առարկան Ղարաբաղի հարցն է: Այս թեման առաջին հորիզոնականում է 1988-ից: Դրանով են միշտ պայմանավորված եղել բոլոր քաղաքական գործընթացները, իշխանափոխությունները, կադրային տեղաշարժերը և արտաքին աշխարհում մեր գործողությունները: Այս թեման նախկինները, ներկաները, գործիչներն ու չգործիչները, ռուսամետ-արևմտամետ «վերլուծաբաններն» ու, մի խոսքով, բոլորը, հասկացող և չհասկացող քաղաքագետները առավոտից իրիկուն դնում- վերցնում են: Իհարկե, ներկա բարդ իրադրությունը և հետպատերազմյան երեք տարիների լարվածության պահպանումն ու երրորդ պատերազմի վտանգը օբյեկտիվորեն պայմանավորում են այսպիսի իրավիճակը: Եթե ուշադիր նայեք ներքաղաքական այս դիսկուրսի բովանդակությանը, կտեսնեք, որ հիմնական հարցադրումը կապված է պարտության պատճառների և մեղավորների փնտրտուքի հետ: Ով ում է մեղադրում, բոլորս էլ տեսնում, լսում և կարդում ենք, ես չեմ ցանկանում նորից կրկնել այն, ինչից հոգնել և բթացել ենք 24-ժամյա ռեժիմով: Պարտության պատճառները քաղաքական շահարկման առարկա են դարձել, որի հետևանքով ոչ թե իրականությունն է բացահայտվում, այլ բարձրաձայնվում է այն, ինչ պետք է քաղաքական հակառակորդի հեղինակությանը հարվածելու հսմար: Արդյունքում ճշմարտությունը մնում է չբացահայտված: Ինչու՞ պարտվեցինք, ե՞րբ պարտվեցինք, ո՞վ է մեղավոր: Փորձեմ այս հարցերին կարճ պատասխանել, և մի աննշան ներդրում ունենալ ճշմարտության բացահայտման գործում:

Հայ աշխատավոր մարդը չի պարտվել: Նա զենքը ձեռքին զոհվել է առաջին պատերազմում: Երկրորդ պատերազմում նա իր որդիներին ուղարկել է զինվորական ծառայության, որոնք իրենց կյանքն են տվել և հեռացել այս աշխարհից՝ չբոլորած 18-20 տարին: Ծնողները մնացել են սգի և անորոշության մեջ: Իսկ գիտե՞ք ով է պարտվել: Պարտվել է Հայաստանի Երրորդ Հանրապետության քաղաքական ղեկավարությունը, նրանք, ովքեր պարտավոր էին լուծում գտնել և երիտասարդությանը հողի տակ չթաղել: Իսկ գիտե՞ք, թե երբ են նրանք պարտվել: Նրանք պարտվել են 1994-ի «հաղթական» զինադադարից հինգ ամիս անց՝ 1994 թ. սեպտեմբերին, երբ Ադրբեջանի հեռատես և հմուտ ղեկավար Հեյդար Ալիևը ոչ թե ընկավ պարտված-ընկճվածի բարդույթի մեջ, այլ բարձր և հպարտ կեցվածքով կնքեց Դարի գործարքը որն ապահովելու էր վրաց-թուրքական տարածքներով ադրբեջանական նավթի ու գազի արդյունահանումը: Միջին մակարդակի գրագիտություն և քթի ծակ ունեցող ցանկացած մարդու համար 1994թ . սեպտեմբերին արդեն պարզ էր՝ հակառակորդ երկիրը մի հինգ-վեց տարի հետո ունենալու է հսկայական բյուջե, նավթադոլարները ապահովելու են նրա ռազմականացումը նորագույն տեխնիկայով. բացառիկ գործարք պատմության մեջ, ըստ որի, շահույթի մոտ 80%-ի տերը Բաքուն է: Պարզ էր, որ Հայաստանն այսուհետ մնում է շրջափակման ու մեկուսացման մեջ, երկու հակառակորդ հարևանները իրենց ազդեցության օղակի մեջ են վերցնում նաև Վրաստանը: Եվ, որ ամենակարևորն է, Արևմուտքն իր ողջ կարողությամբ կանգնում է Ադրբեջանի թիկունքին: Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղի և հետսգայում կառուցված գազամուղի փայատերերը արևմտյան ընկերություններն են՝ իրենց թիկունքում ունենալով անգլո-սաքսերի ռազմական, հետախուզական և քաղաքական կարողությունները: Եթե հաշվի առնենք նաև ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո ՌԴ-ն կազմաքանդելու սկսված և շարունակվող ռազմավարությունը, արդեն լրիվ պարզ կդառնա, թե ռուսական ազդեցության ծիրում գտնվողներին ինչ ճակատագիր էր սպասվում: Այնպես որ, պարտության հիմքը դրվել է 1994թ. սեպտեմբերին: Դրանից հետո Ադրբեջանը գնացել է հզորացման ուղիով, Հայաստանը պարել է պաթոսախառն ճառերի և ֆիդայական երգերի տակ: Երբեք չի եղել պետականամետ ռազմավարության մշակում, մարտահրավերներին դիմագրավելու գործողությունների ծրագիր: Եղել է կարճատեսություն, կանխատեսնման զրո կարողություն, և դա՝ միշտ, մինչև 2020թ. արհավիրքը, որի հետևանքները մենք դեռ չենք հաղթահարել:

Ի դեպ ՄԱԿ-ից ու նրա դատարան Հաագայից նորություն չունե՞ք: Եթե չկա, կարող ենք այս շաբաթ բանավեճ ծավալել «ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքից», կամ էլ «մարդու իրավունքներից». դա ավելի հարմար է՝ ժամավաճառության իմաստով:

Գարիկ Քեռյան

Մեկնաբանություններ