ԱՄՆ-ի նախագահ Ջո Բայդենը հայտարարել է, որ դուրս կգա նախագահական ընտրապայքարից, եթե բժիշկները պարզեն, որ ինքն առողջական խնդիրներ ունի։ «Անկեղծ ասած, ես կարծում եմ, որ միակ բանը, որ տարիքը բերում է, իմաստությունն է»,- հավելել է Բայդենը։ Ավելի վաղ նա ասել էր, որ կհրաժարվի նախընտրական մրցապայքարից միայն այն դեպքում, եթե Աստված իրեն ասի դա անել։

Նորություններ » «Ճգնաժամը պետական կառավարման համակարգում խուճապ Է առաջացրել»

«Ճգնաժամը պետական կառավարման համակարգում խուճապ Է առաջացրել»

05.05.2020 | 00:40

Երեկվանից պարետը որոշեց կարանտինային ռեժիմը մեղմացնել ու զգալի թվով սահմանափակումների կիրառումը վերացնել։ Ի՞նչ կարող է լինել հանրային առողջության հետ, եթե ամեն օր վարակվածների թիվն ավելի է մեծանում։ Մյուս կողմից էլ կարանտինի երկարաձգումը մեծ հարված է հասցնում տնտեսությանը։ Այս երկակի իրավիճակի և ներքաղաքական այլ խնդիրների շուրջ զրուցել ենք քաղաքագետ ԵՐՎԱՆԴ ԲՈԶՈՅԱՆԻ հետ։

-Պարետի՝ սահմանափակումների վերացման որոշումը ճի՞շտ է։

-Հարցը պիտի երկու ուղղությամբ դիտարկել։ Մի կողմից սահմանափակումները շարունակելով, տնտեսությունը մեծ վնասներ է կրում, չաշխատած ամեն օրվա համար տնտեսությունը 40 մլն դոլար է կորցնում։ Մյուս կողմից էլ, եթե վիրուսի այսպիսի տարածում կա ու տնտեսությունն էլ շարունակի աշխատել, վիրուսակիրների քանակը երկրաչափական պրոգրեսիայով մեծանալու է։ Փաստացի Հայաստանը հայտնվելու է ծանր իրավիճակում։ Եթե Հայաստանը համեմատում ենք Վրաստանի և Ադրբեջանի հետ, 1 մլն մարդու հաշվով մահացության թվով 6 անգամ առաջ ենք այդ երկրներից։ Մեկ այլ ցուցանիշով՝ վարակվածների թվով, կրկին այդքան անգամ ենք առաջ Վրաստանից։ ՈՒ սա այն պայմաններում, որ այս երկրները բաց սահմաններ, դեպի ծով ելք ունեն։ 2019-ի ցուցանիշներով Հայաստանում 4 անգամ ավելի քիչ զբոսաշրջիկ է եղել, քան Վրաստանում, 2-3 անգամ ավելի քիչ, քան Ադրբեջանում։ Երբ այս ամենը համադրում ենք, կարող ենք ասել, որ Ադրբեջանի ու Վրաստանի համեմատ ամենախայտառակ կարանտինը մեզ մոտ էր։ Ի տարբերություն այդ երկրների, մենք ավելի մեծ հնարավորություն ունեինք քիչ վիրուսակիր ունենալու համար։ Այս ցուցանիշներն աչքի տակ ունենալով՝ և սահմանափակումների մեղմացումը, և կարանտինի պահպանումը վատ հետևանքներ են ունենալու։ Կարանտինային ռեժիմը չմեղմացնելու պարագայում մարդիկ տանն են մնալու, չեն աշխատելու ու լինելու է սոցիալական պայթյուն, քանի որ տնտեսությունը կազմաքանդվում է, իսկ սահմանափակումները վերացնելով էլ վիրուսակիրների քանակը շեշտակի մեծանալու է և կարող ենք հայտնվել հումանիտար աղետի առջև։ Ցանկացած որոշման հետևանքները շատ վատ են լինելու։ Իր բնույթով խոր պոպուլիստական այս իշխանությունը ճգնաժամային կառավարում չի կարող իրականացնել։ Հասարակությունը, իրողությունները դիտարկելով, իր համար պետք է եզրահանգումներ անի՝ կորոնավիրուսի առկայության պայմաններում այս իշխանությունն ի վիճակի՞ է երկար կառավարելու, իսկ եթե շարունակի կառավարել, ի՞նչ հետևանքներ կարող է դա ունենալ Հայաստանի համար։

-Կառավարությունը շուրջ 15 միջոցառումների ծրագիր է գործարկել, որպեսզի մեղմացնի տնտեսության վնասները։ Դրանք ազդեցություն կունենա՞ն իրավիճակի վրա, կթեթևացնե՞ն մարդկանց հոգսը։

-Կրկին պետք է այդ ամենը դիտարկել համեմատության մեջ։ Զարգացած երկրներում այս ճգնաժամը հաղթահարելու համար ՀՆԱ-ի շուրջ 10 տոկոսն են ծախսում։ ԱՄՆ-ն 10 տոկոս ծախսել է ու էլի այդքան էլ ցանկանում է ծախսել՝ հայտարարելով, որ անգամ դրանից ավելին հնարավոր է տրամադրվի տնտեսությանը։ ՌԴ-ն ՀՆԱ-ի 7 տոկոսն է նախատեսում ծախսել, Վրաստանը և Ադրբեջանը՝ 3 տոկոս։ Հայաստանը հայտարարել ու ծախսել է իր ՀՆԱ-ի 2 տոկոսը։ Սա բավարա՞ր է, իհարկե ոչ։ Որպեսզի կարողանանք այս սոցիալական խնդիրները լուծել ու իրավիճակից քիչ վնասներով դուրս գալ, առնվազն ՀՆԱ-ի 10 տոկոսը պիտի ծախսել։ Այլապես բլեֆներով, փուչիկ հայտարարություններով չես կարող խնդիրներ լուծել, էլ չենք ասում Փաշինյանի հայտարարած, 30 մլրդ դոլարի դրսի շուկաները գրավելու մասին։ Այսօր գլխավոր հարցը պիտի լինի այն, թե ինչպես անել, որ Հայաստանը ռեսուրս ունենա ու կարողանա իր ՀՆԱ-ի 10 տոկոսը ծախսել։ Շատ տնտեսագետներ այլընտրանքային առաջարկներ են ներկայացնում, գումարի աղբյուրներ են նշում, ու եթե իշխանությունն ականջալուր լինի դրանց, տնտեսական ճգնաժամը մեր երկրի համար ավելի թեթև կանցնի։

-Հետևելով իշխանության այսօրվա քայլերին, նրանք մտադիր չեն լսելու մասնագետներին, այլընտրանքային առաջարկները, ինչու՞։

-Մի քանի պատճառով՝ ռազմավարություն, ճգնաժամից դուրս գալու հայեցակարգ, պետական կառավարման փորձ չունեն։ Եթե նախաճգնաժամային ժամանակահատվածում ձախողումներն այդքան տեսանելի չէին, հիմա փորձի պակասությունը, կառավարելու անընդունակությունը խիստ տեսանելի են։ Այս ճգնաժամը պետական կառավարման համակարգում նաև խուճապ է առաջացրել, որի հետևանքով չգիտեն, թե ինչպես կառավարեն և աշխատում են հրշեջի մոդելով։ Օրինակ, առողջապահության նախարարն այսօր կատարում է հրշեջի դեր իր ոլորտում, այսինքն՝ հիվանդներ կան, տեղաբաշխում է ինչ-որ տեղ, որպեսզի բուժի։ Լուրջ կանխարգելման, ախտահանման, ախտորոշման ռազմավարություն գոյություն չունի։ Նույնը կարող ենք ասել նաև տնտեսական ոլորտի մասին։ Չունեն երկրի զարգացման մոդել, պատկերացում։ Վկայությունն այն է, որ գործարար աշխարhը ստիպում է, որ սահմանափակումները վերացնեն, քանի որ կանգնած են փլուզման եզրին, իշխանությունն էլ սահմանափակումները վերացնում է ու հատկապես այն ոլորտների վրայից, որտեղից ճնշումը մեծ է։ Այստեղ էլ հրշեջի մոդելն է աշխատում, չկան հայեցակարգ, մշակված ծրագիր։ Հաջորդ էական հանգամանքը. բոլորս էլ հասկանում ենք, որ այսպիսի իրավիճակում դրսից ոչ մի ներդրման ակնկալիք չկա, պետք է այդ գումարները ներսում փնտրել։ Դրա համար այնպիսի քաղաքականություն պիտի վարել, որ այստեղ մարդիկ իրենց խնայողությունները ներդնեն տնտեսության մեջ։ Իսկ ո՞վ կվստահի այս իշխանությանը, երբ անընդհատ այս կամ այն բիզնեսի հետևից են ընկնում, սրան-նրան համարում են թալանչի, անգամ նրան փոխկապակցված մարդկանց էլ են նման կերպ պիտակավորում։ Սա հաշվի առնելով, կապիտալ ունեցողն այն դուրս է հանում։ Հիմա երկրում վտանգավոր իրավիճակ է, իշխանությունն ամեն ինչ անում է, որ երկրից կապիտալը փախչի, դրան գումարած ճգնաժամային իրավիճակը կառավարելու բացարձակ փորձ չունի։ Սրա հետևանքով Հայաստանի ցուցանիշները 4-5 անգամ ավելի վատ են, քան մեր հարևան երկրներում։ Մինչդեռ նախակորոնավիրուսային շրջանում այդ երկրները շատ ավելի բաց էին ու զբոսաշրջիկներ էին ընդունում, այսինքն նրանց մոտ պետք է շատ բարձր լիներ վարակվածներ ունենալու հավանականությունը։ Մեր փակ սահմանների առկայությամբ վիրուսի այսպիսի մեծ տարածումը իշխանության ապաշնորհ քայլերի, լիովին ձախողված քաղաքականության վկայությունն է։

-Նախօրեին Սուրբ աթոռում ՀՀ նախկին դեսպան Միքայել Մինասյանը բացահայտեց այս իշխանության աշխատաոճից մի դրվագ, որին զարմանալիորեն դեռ չի արձագանքել Նիկոլ Փաշինյանը։ Ձեր դիտարկմամբ, ինչու՞ այդ մեղադրանքը թողեց օդում, ի՞նչ որակի իշխանության հետ գործ ունենք։

-Նախ լռությունը համաձայնության նշան է։ Երբ մարդը լռում է, նշանակում է ասելիք չունի։ Բոլորս էլ գիտենք, որ այդպիսի գործելաոճ նա ունեցել է բոլոր շրջանակների հետ, բոլորի առաջ էլ գումար տալու պահանջ է դրել։ Սա պարզունակ մեխանիզմ է։ 20-րդ դարի 30-ականների բոլշևիկյան գործելաոճ։ Երբ հեղափոխականները եկել են իշխանության, նախկիններին համարել են թալանչի, բուրժուա, կապիտալիստ։ Այդպիսի բոլոր երկրները վատ են ապրել։ Համաշխարհային պատմությունը ցույց է տվել, որ այսպիսի պոպուլիստական ռեժիմներն ապագա չունեն։

-Պոպուլիստական իշխանությունը ինչքա՞ն ժամանակ կարող է պետական համակարգն իր ձեռքում պահել, ժողովուրդն ինչքա՞ն կարող է հանդուրժել ձախողված կառավարումը։

-Եթե երկիրը չունի բնական ռեսուրսներ՝ նավթ, գազ, օբյեկտիվորեն չի կարող երկար հանդուրժել, կամաց-կամաց կթուլանա, բնակչության բալանսը կփոխվի, իսկ Ադրբեջանն էլ պատերազմով կլուծի իր խնդիրը։ Պատերազմի պարագայում նոր ժողովրդի աչքերը կբացվեն, կհասկանան, որ նախկին իշխանությունները, որ 20 տարի խաղաղ էին պահել երկիրը, զարգացում ապահովել, նորաթուխ իշխանությունը 3-4 տարում երկիրը տարավ պատերազմի։ Ժողովուրդներ կան, որ սթափվում են, երբ պատերազմական իրավիճակ է լինում ու պարտվում են։ Օրինակ, երբ Գերմանիայում Հիտլերին իշխանության բերեցին, կարծում էին, որ ամենաճիշտ բանն են արել, բայց նրա կառավարման ժամանակ շուրջ 9 մլն գերմանացի կոտորվեց, կորցրին իրենց տարածքները։ Կան ժողովուրդներ, որ ավելի շուտ են հասկանում, ինչպես Վրաստանը։ Գամսախուրդիան իշխանության եկավ, ու ընդամենը 7 ամսում հասկացան, որ գործ ունեն պոպուլիստի հետ, վռնդեցին։ Նույնը Ադրբեջանի մասին կարելի է ասել։ Էլչիբեյը եկավ իշխանության, ընդամենը 1 տարի կառավարեց, ժողովուրդը հասկացավ, որ խայտառակ գործիչ է, վռնդեց։ Հանուն արդարության պիտի նշել, որ և Զվիադ Գամսախուրդիան, և Աբուլֆազ Էլչիբեյը պարտվեցին պատերազմներում, ու դա մարդկանց աչքերը բացեց։ Ցավոք, Հայաստանն այլ ճանապարհով է գնում։ Եթե հայ ժողովրդի աչքերը բացվեն մինչև պատերազմը, դա կհամարեմ հրաշք։

Զրույցը՝ Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ

Դիտվել է՝ 9667