Գաղտնիք չէ, որ այսօր Հայաստանում իրավական անհասկանալի գործընթացներ են, որոնք օրենքի ու արդարության հետ ոչ մի աղերս չունեն։ Սրան գումարած հաճախ գործ ունենք ընտրողական արդարադատության հետ։ Հիշյալ խնդիրների շուրջ է «Իրատեսի» զրույցը քաղաքական գործիչ ԱՂՎԱՆ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆԻ հետ։
-Մի կողմից փոխոստիկանապետին աշխատանքից հեռացրին՝ համարելով, որ նա քաղաքական հայտարարություն է արել, մյուս կողմից էլ իշխանության բոլոր ճյուղերը համատեղ ճնշում են գործադրում դատական իշխանության, մասնավորապես ՍԴ-ի վրա։ Ինչպե՞ս հասկանալ այս երկակի ստանդարտները։
-Այս իշխանության բնույթն է այդպիսին։ Կա մի իրականություն և այդ իրականության իրենց ընկալումը, որոնք միմյանց հետ բացարձակապես կապ չունեն։ Իրենք ցանկանում են իրականությունը ներկայացնել իրենց ուզածի պես։ Ողջ խնդիրն այն է, որ պետական օրակարգի առանցքն է դարձել երկրորդ նախագահի գործը։ Այս վարչապետի բոլոր գործողություններն այդ կետից են բխում։ Մենք երբեմն մոռանում ենք ժամանակագրությունը. առաջին անգամ, երբ Քոչարյանը միջնորդությամբ ազատ արձակվեց, դրան հետևեց Փաշինյանի մայիսի 20-ի հայտնի ելույթը, որի բոլոր թեզերը բխում էին Քոչարյանին ազատ արձակելու որոշումից՝ դավադիրներ Արցախում, դատարանների շրջափակում, ապրիլյան պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող ԱԺ քննիչ հանձնաժողովի ձևավորում։ Այս օրերին էլ եղածներին գումարվեց 20 տարի առաջ խորհրդարանում կատարված ողբերգական իրադարձության քննումը։ Տեսնում են, որ սահմանադրական կարգի տապալումը ոչ մի հեռանկար չունի, հիմա էլ հոկտեմբերի 27-ն են փորձում վերաարթնացնել, շահարկել, կասկածներ առաջացնել։
-Հոկտեմբերի 27-ի հետ կապված վերջին զարգացումները կապ ունե՞ն Ռոբերտ Քոչարյանի հետ։
-Անշուշտ, դա անում են մարդիկ, ովքեր արժեքային, հոգևոր որևէ կապ չունեն այդ զոհերի հետ։ Վազգեն Սարգսյանի և Կարեն Դեմիրճյանի դաշինքը կոչվում էր «Միասնություն», այսօր Հայաստանում դրա շուռ տված պատկերն է։ Պառակտում, ջլատում, անմիաբանություն, հասարակության արժեհամակարգի քայքայում։ Պատկերացրեք՝ այն արժեհամակարգը, որին դավանում էր Վազգեն Սարգսյանը, և այն արժեհամակարգը, որով առաջնորդվում են այսօրվա իշխանության հիմնական դեմքերը։ Մի մարդը, որը չգիտես ինչ հնարավորություններով ուղիղ կապ ունի մեր ուժային ղեկավարների հետ, 2 ժամ հանդիպում է Նաիրի Հունանյանի հետ։ 2 ժամն էլ հատուկ է շեշտում, որ ցույց տա, թե նա ադեկվատ է ու կարող է այդքան զրուցել։ Լրագրողներին առաջարկ ունեմ՝ 5-10 լրատվամիջոց միավորվեք ու ասեք, թե ուզում եք հանդիպել Նաիրի Հունանյանին, տեսեք, թույլ կտա՞ն, 2 ժամ կարո՞ղ եք զրուցել։ Այս իշխանությանը պետք են տեսարաններ, շոուներ, սևեռվել անընդհատ Քոչարյանի գործի վրա։
-Ինչու՞ հենց Հոկտեմբերի 27-ի նախաշեմին Նաիրի Հունանյանի վաղաժամկետ ազատ արձակման դիմումը հանրայնացվեց, սա զոհերի հարազատների հանդեպ ինչ-որ առումով անբարո պահվածք չէ՞։
-Որքան տեղյակ եմ, այդ դիմումը եղել է ամիսներ առաջ, բայց այսօր է դա հրապարակվում՝ քարոզչական ֆոն ստեղծելու և աբսուրդ նպատակների համար։ Հոկտեմբերի 27-ը հարված էր մեր պետականությանը, սա ինձ համար նաև անձնական ողբերգություն էր, Վազգենը իմ եղբայրն էր, ընկերը։ Այս ողբերգությունը հնարավոր կլինի բացահայտել երկար ժամանակ անց, երբ մենք կդառնանք ուժեղ, կազմակերպված, ինքնուրույն պետություն։
-Այսօր մենք ամբողջովին կենտրոնացած ենք իրավական գործընթացների վրա, սակայն իշխանափոխման օրերին շատ մեծ խոստումներ տրվեցին մարդկանց, որ նրանց կյանքի որակը շատ արագ փոխելու է։ ՈՒ՞ր մնացին այդ խոստումները։
-Այս իշխանության ոչ մի խոստում իրականություն չի դարձել ու չի դառնալու, որովհետև նրանց մտասևեռումն իշխանությունն ամեն գնով պահելն է։ Հասարակությունը կամաց-կամաց ուշքի է գալիս, փորձում է կազմակերպվել, ներքաղաքական ուժերը, անհատները համախմբվում են։ Այս ամենին հակադրելու համար նրանք ունեն իրենց գործողությունների հերթական ծրագիրը, որը Հայաստանը տանում է միջնադար, բոլոր ոլորտներում ժողովրդավարության հետընթաց, պետական ինստիտուտների քայքայում, ձախողված կառավարություն և իշխանություն, ԱԺ-ի մասին խոսելն էլ անիմաստ է։ Նստելը, քննարկելը, վերլուծելը, խորհուրդ, ուղղություն տալն անիմաստ զբաղմունք է։
-Չե՞ն լսում, ինչու՞ է անիմաստ։
-Նրանք ունեն իրենց մտասևեռումը, ցանկացած պետական ինստիտուտի քայքայմանը կգնան, միայն թե պահպանեն իրենց իշխանությունը։ Տեսեք, թե ինչ է կատարվում երկու կարևորագույն ուժային կառույցներում։ Ամիսներ շարունակ ժամանակավոր պաշտոնակատարներն են այդ կառույցները ղեկավարում։ Իշխանությունը ևս միատարր չէ, այնտեղ էլ կան գիտակից, իրավիճակից հասկացող մարդիկ, որոնք հետևանքները տեսնում են, բայց քանի որ մեկ մարդու բացարձակ իշխանություն է, բոլորը կատարում են այդ մեկ մարդու հրահանգները, ցուցումները։ Տիպականը գիտե՞ք ինչն է. կադաստրի նախկին պետ Սարհատ Պետրոսյանի տեսակը գնալու է, մնալու է Վերմիշյանի տեսակը։ ՈՒ այս գործընթացը շարունակական է։
-Ի դեպ, ինչպե՞ս եք վերաբերվում ԱԺ-ի արդեն ընդունած այն օրենքին, որով սահմանվում է, որ ԱԱԾ-ն և ոստիկանությունը կարող են ղեկավարել 25 տարին լրացած, համակարգում անգամ չաշխատած անձինք։
-Դեռ օրենքը վերջնական չի ընդունվել, ինչ-որ բաներ են փորձում փոխել։ Իրենք ասում են, որ փոխոստիկանապետն աշխատանքից հեռացվել է քաղաքական հայտարարության համար, սակայն այդ մարդուն կանչել են քննարկման ու ընդամենը կարծիք հարցրել։ Ինչպե՞ս է կառավարությունը որոշում ընդունում։ ԱԺ-ից մի խմբակցություն նման նախաձեռնությամբ է հանդես եկել, այն, ըստ ընթացակարգի, գնում է կառավարություն, որն էլ ուղարկում է գերատեսչություններին՝ մասնագիտական կարծիք ստանալու համար։ Ոստիկանությունը բացասական գնահատական է տվել, ու երբ փոխոստիկանապետին հարց են տալիս, բնականաբար նա այդ մասին հայտնում է։ Հիմա սա քաղաքական հայտարարությու՞ն է, նրան պետք է հեռացնե՞լ։ Սա նշանակում է, որ եթե մեկը մի մազաչափ անգամ փորձում է շեղվել իջեցված հրահանգից, պատժվում է։
-Այսօր հասարակությունը լոյալ է վերաբերվում շատ երևույթների, որոնք նախկինում բուռն քննադատության առիթ էին դառնում։ Ինչու՞ են անտարբեր։
-Չեմ կարծում, որ անտարբեր են։ Հասարակությունն ինքն իր մեջ եփվում է, վերլուծում, սկսում է կատարվածին կասկածով վերաբերվել, փորձել հասկանալ` արդյոք ինքը ճիշտ է վարվել։ Հասարակությունը շատ բազմաշերտ է։ Այս իշխանությունն այլևս չունի իր նախկին վարկանիշի կեսը։ Կարճ ժամանակ է անհրաժեշտ, որ հասարակությունը, քաղաքական ուժերը միավորվեն և իրավիճակին ճիշտ հանգուցալուծում տան։ Մենք ձախողումներ ունենք բոլոր ոլորտներում, պարզապես մարդիկ դժվար են խոստովանում, որ սխալվել են, փորձում են էլի հույս ունենալ։ Բայց ես առաջին իսկ օրից այդ հույսը չեմ ունեցել։
-Ի՞նչն էր պատճառը, որ իշխանափոխության այդ օրերին առկա մեծ էներգիան չկապիտալացվեց, չօգտագործվեց ճիշտ ուղղությամբ։
-Պատճառն իշխանության եկած մարդկանց բնույթն է, տեսակը, մտածողությունը։ Կառավարության ղեկավարն իր էությամբ քանդող, ջնջող, քննադատող տեսակ է, չի կարող որևէ բան կառուցել, չի կարող մտածող, առողջ գիտակից ուժերի համախմբել։ Համախմբի, որ ի՞նչ անի, որ 2 մլն դոլարով ամառանոց վերանորոգի՞, 500 հազար դոլարի մեքենաներ գնի՞... Այդ երիտասարդների խանդավառությունը պետք է ճիշտ հունավորվեր, բայց առաջին քայլերն արդեն ապացուցեցին, որ նպատակներն այլ են։
-Պարոն Վարդանյան, Դուք այն քիչ պատգամավորներից էիք, որ առաջին իսկ օրը ԱԺ ամբիոնից կասկած հայտնեցիք, թե այս իշխանությունը կհաջողի։ Ո՞րն էր Ձեր թերահավատության հիմքը։
-Ես գիտեի մեր իրականությունը և եկողների բնույթն ու տեսակը։ Բավական իրազեկ էի, գիտեի ներքին գործընթացների մասին։ Չի կարող հեռանկար լինել, երբ մի բան ասում ես, բայց լրիվ այլ բան անում։ Հնարավոր չէ այսօր մի տեսակետ ունենալ, վաղը այն 180 աստիճանով փոխվի և ճիշտ ճանապարհ ընտրվի։ Գիտեի, որ այս իշխանությունն իր մտածողությամբ չի կարող կառուցողական լինել։ Բայց այն վտանգները, որոնք ժամանակին տեսնում էի, հետագայում բազմապատկվեցին ու տասնապատկվեցին։ Չէի կարծում, թե այսքան վատը կարող էին լինել։
-Ի՞նչ եք կարծում, անդառնալի զարգացումներ եղե՞լ են այս ընթացքում։
-Ապրիլյան քառօրյայից առաջ մթնոլորտը դարձյալ այն չէր, դժգոհություններ շատ կային։ Ոմանք ասում էին` եթե պատերազմ լինի, ոչ մեկը չի գնա, ես հակառակում էի համոզված, ասում էի՝ դուք մեր ժողովրդին չեք ճանաչում։ Ի վերջո, մեկ-երկու տարվա փոխվող գեն, արժեհամակարգ չեն։ Համախմբումը եղավ, ինչը 2016-ի ամռանը փորձեց ջարդել ահաբեկչական կազմակերպությունը։ Այսօր էլ եմ լիահույս։ Նույն հայ մարդիկ են։ Լինում են ցնցումային պահեր, սրվում են զգացողությունները, մարդիկ գնում են մի ուղղությամբ, բայց խորքում հազարամյակներով ձևավորված հոգևոր, մշակութային հենքը նույնն է մնում։ Համոզված եմ, որ այս իշխանության հեռացումից հետո նոր գաղափարախոսություն, արժեհամակարգ կրող իշխանությունից մեկ-երկու տարի է պահանջվելու, որ մարդիկ վերադառնան իրենց բնական հոգեկերտվածքին։ Անդառնալի բաներ չեմ տեսնում, կարծում եմ, այս ցնցումը, հիվանդության ախտորոշումը կօգնի հետագայում բացառելու նման պատահականությունները։
-Չե՞ք կարծում, որ այսօրվա իշխանության բացթողումների պատճառներից մեկն էլ այն է, որ չկա հակակշռող ընդդիմադիր ուժ։ Ինչու՞ չի ձևավորվում ընդդիմադիր բևեռը (արտախորհրդարանական ընդդիմության մասին է խոսքը, քանի որ խորհրդարանական ընդդիմության հարցում ամեն ինչ պարզ է)։
-Մի դիտարկում խորհրդարանական ընդդիմության մասին. ընդդիմադիր խմբակցություններից մեկի ղեկավարն ամիսներ առաջ հայտարարում էր, թե այս իշխանությունը ոչ պոպուլյար քայլերի, բարեփոխումների չի գնում, նույնիսկ դատարանների շրջափակումը ողջունեցին, շաբաթներ առաջ նույն մարդն ասում է, թե այն ժամանակ ասում էինք, թե չի կարելի դատարանները շրջափակել։ Այս մարդուն ի՞նչ ասես։ 2013-ին, երբ բարձրաստիճան պաշտոնյաների աշխատավարձերի բարձրացման մասին օրենք էր բերվել, որով շատ չնչին բարձրացում էր նախատեսված, հիշեք, թե ինչ ելույթներ էին հնչում, իսկ հիմա ոչ պատգամավորի կարգավիճակով նույն մարդը տեսեք, թե ինչպես է աշխատավարձի կրկնակի բարձրացումը բացատրում։ Ես ինչպե՞ս կարող եմ այդ մարդուն պետություն վստահել, հավատալ, որ կարող է արդար լինել։ Արթուր Մեսչյանը մի անգամ բանավոր զրույցում փոքր դադարից հետո ասաց, թե մի վատ լուր ունի ասելու։ Ինչ-որ բան ասաց։ Հիմա ես մի վատ լուր ունեմ ասելու մեր հասարակությանը՝ ձեր վարչապետը ձեզ չի սիրում, նա ի վիճակի չէ ձեզ սիրելու։ Իսկ առանց սիրելու հնարավոր չէ երկիր կառավարել։
Ինչ վերաբերում է ընդդիմադիր բևեռ ստեղծելուն, նախորդ տարի իշխանության «թավշյա» բռնազավթման ցնցումն այնքան մեծ է եղել, որ հանրության տարբեր շերտեր այդ ցնցումից շատ դժվար են դուրս գալիս, քաղաքական համակարգը կաթվածահար է, հապճեպ անցկացված ընտրությունն էլ դրան նպաստեց։ Խորհրդարանում քաղաքական իրական ուժեր չկան։ Բայց համախմբման առաջին ծիծեռնակները, փորձերը տեսնում եմ։ Դա լինելու է, չի կարող չլինել, քանի որ մեր երկիրը ներքին ու արտաքին մեծ մարտահրավերների առաջ է կանգնած՝ սկսած Արցախի հարցից մինչև սոցիալ-տնտեսական խնդիրներ, հասարակության ջլատում։ Այս իրավիճակում չի կարող համախմբում չլինել։ Պետք է «օգնել» այս իշխանությանը, որ ձախողումներն ավելացնի։ Համախմբման համար մնում է կազմակերպական ջանքերն ավելացնել։ Ինձ համար այսօր թիվ մեկ օրակարգը համախմբումն է, որպեսզի այս իշխանությանը պարտադրենք հեռանալ։
-Ի՞նչ ձևով հեռացնել։
-Պատահաբար եկածները պատահաբար էլ գնալու են։
-Ներքևի՞ց է պարտադրվելու հեռացումը, թե՞ վերևից։
-Միշտ չէ, որ լինում է կամ կամ-ով, սև ու սպիտակով։ Եվ իշխանության, և ընդդիմության մեջ կան գիտակից, հետևանքների մասին մտածող մարդիկ։ Երկուսը միասին են լինելու, ներքևն ու վերևը խառնված իրար։ Իհարկե, մնալու է ծառայամիտների, ստորաքարշների, գիշանգղերի մի տեսակ, որոնք ամեն հրահանգ, ստոր քայլ անելու են, բայց նրանք էլ պատասխան են տալու։ Երկրում մարտահրավերներն այնպիսին են, որ չեմ տեսնում հնարավորություն, որ այս իշխանությունը կարող է փոխվել հերթական ընտրություններով։ Վստահ եմ, որ համախմբում, ֆորսմաժորային իրավիճակներ կլինեն։
-Ֆորսմաժորային իրավիճակներ ներսի՞ց, թե՞ դրսից թելադրված։
-Եվ ներսից, և դրսից։ Միշտ երկուսը միասին են լինում։ Իմ ցանկությունն է, որ օր առաջ այս իշխանությունը հեռացվի և ձևավորվի պրոֆեսիոնալ կառավարություն, որը կարգի կբերի երկիրը։
Զրույցը՝ Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ