«Ալիևը մեզ տվեց այս բացառիկ պարգևը` առանց հասկանալու, թե ինչ մեծ ծառայություն է մատուցում մեզ»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է «Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի գլխավոր խմբագիր ՀԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆՅԱՆԸ: Մեր հայրենակիցներից շատերը գիտեն, որ նա «Լինսի» հիմնադրամի փոխատենապետն էր: Տասը տարի եղել է Ժնևի ՄԱԿ-ի գրասենյակի` մարդու իրավունքների պաշտպանության հարցերով ոչ պետական պատգամավոր, մեծ ներդրում է ունեցել 1915-ի ցեղասպանությունը ՄԱԿ-ի կողմից ճանաչվելու գործում: Կոլումբիայի համալսարանի միջազգային հարաբերությունների բնագավառի մագիստրոս է, հասարակական, քաղաքական, բարեգործական մի շարք կառույցների հիմնադիր և նախագահ: Բազում բարձր պարգևների է արժանացել թե՛ ԱՄՆ-ի, թե՛ ՀՀ կառավարությունների, թե՛ Հայ առաքելական եկեղեցու, թե՛ Մեծի Տանն Կիլիկիո հոգևոր դասի կողմից: Արժեքավոր աշխատությունների, հրապարակախոսական-վերլուծական հոդվածների հեղինակ է:
Մեր զրույցը պարոն Սասունյանի հետ ներառում է այսօր աշխարհի տարբեր անկյուններում և մանավանդ մայր հողի վրա բնակվող ամեն մի հայի անհանգստացնող թեմաներ, որոնց մասին մեր հյուրը բարձրաձայնում է մշտապես` օգտագործելով միջազգային ամենաբարձր ամբիոնները:

«ԵՍ ԱՇԽԱՐՀԸ ԲԱԺԱՆԵԼ ԵՄ ԵՐԵՔ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՄԱՍԵՐԻ»
-Պարո՛ն Սասունյան, Դուք ասում եք, որ սփյուռքը մեկ կառույց չէ, հարյուրավոր համայնքներ են, և անհրաժեշտ եք համարում ստեղծել սփյուռքի մեկ ընդհանուր կառույց` պառլամենտ: Ինչպե՞ս եք պատկերացնում այդ կառույցը: Արդյո՞ք տարբեր գաղթօջախներում հավաքված հայ համայնքները բավարար չափով ճանաչում են միմյանց` մեկ ընդհանուր կառույցի մեջ ներգրավվելու և համագործակցության եզրեր գտնելու համար:
-Եթե ներգրավվեն մեկ կառույցի մեջ, կճանաչեն իրար: Դա շատ հեշտ է: Ինչպես եմ պատկերացնում այդ կառո՞ւյցը: Ես տարիներ ի վեր ծրագրում եմ այդ կառույցի ձևավորումը: ՈՒնեմ դրա վերաբերյալ որոշակի գաղափարներ: Տակավին ծրագրավորման շրջանն ավարտված չէ, իհարկե: Բայց գաղափարը հետևյալն է. ես աշխարհը բաժանել եմ երեք հայկական մասերի` Հայաստանի Հանրապետություն, Արցախի Հանրապետություն և մնացած բոլոր հայերը` սփյուռքահայություն, որն այդ երկու շրջաններից դուրս է: Հայաստանի Հանրապետությունը պետք է թողնենք այնպես, ինչպես է: Դա պետություն է, ունի իր պառլամենտը, կառավարությունը: Վատ կամ լավ` առանձին հարց է: Արցախը նույնպես, թեև չճանաչված է աշխարհի կողմից, բայց և այնպես մենք այն ընկալում ենք որպես մի կազմակերպված հայկական միավոր: Մեր խնդիրը սփյուռքն է, որ ոչ մի կազմակերպված միավոր չունի: Կան հասարակական միություններ, մի քանի ազդեցիկ անհատներ սփյուռքում: Եվ միայն այսքանը: Մեր նպատակն է սփյուռքը ևս մեկ կառույցի մեջ հավաքել, համախմբել, որպեսզի այդ կառույցն առնչվի Հայաստանի Հանրապետության, Արցախի Հանրապետության կառույցների հետ: Այս երեք կառույցները պետք է համադրեն իրենց աշխատանքը, և հայ ժողովուրդն էլ պետք է կարողանա դրա շնորհիվ հաջողություններ ունենալ: Ինչպե՞ս եմ ես պատկերացնում այդ կառույցի ստեղծումը: Յուրաքանչյուր 25 հազար հայից պետք է ընտրվի մեկ պատգամավոր: Հայերը տարածվել են աշխարհով մեկ, ցրված են ընդարձակ հողատարածությունների վրա` իրար մոտ կամ իրարից շատ հեռու: Մենք աշխարհագրությամբ չէ, որ պիտի ընտրենք այդ կառույցի անդամներին, այլ հայ մարդկանց թվով: Եթե, ասենք, Հեռավոր Արևելքի երկրներում ընդհանուր թվով ապրում է 25 հազար հայ, ապա այդ տարածքից կառույցի մեջ կընդգրկվի մեկ ներկայացուցիչ: Եթե միայն Գլենդելում ապրում է 100 հազար հայ, ապա Գլենդելը կունենա չորս ներկայացուցիչ: Այդ ներկայացուցիչներին պիտի ընտրեն տվյալ տարածքի 25 հազար հայերը` իրենց քվեներով: Թեկնածուներ կառաջադրվեն, նրանց համար կքվեարկի համայնքը: Ով ավելի շատ ձայն կստանա, նա էլ կընտրվի պատգամավոր: Ճիշտ այնպես, ինչպես Հայաստանի Հանրապետությունում են ընտրում խորհրդարանի անդամ: Ընտրությունները կանցկացվեն աշխարհի բոլոր երկրներում: Մոտավորապես կընտրվի 350 պատգամավոր` աշխարհի բոլոր անկյուններից: Նրանք կհավաքվեն, իրար հետ կքննարկեն մեր ազգային բոլոր խնդիրները, համատեղ որոշում կկայացնեն, թե ինչպիսին պետք է լինի սփյուռքի դիրքը այս կամ այն խնդրի վերաբերյալ: Եթե այս բանը կարողանանք իրագործել, սա կլինի աննախադեպ մի երևույթ: Իհարկե, այս պահին դա մի քիչ երազային է թվում, ինքս էլ ընդունում եմ, որ դժվարին մի գործ է: Բայց եթե այս գործում հաջողենք, մի հրաշք վիճակի մեջ կհայտնվենք և շատ ավելի արագ մեր խնդիրները կլուծենք, կպահպանենք ինքներս մեզ, կպաշտպանենք մեր շահերը: Եվ շատ կհեշտանա սփյուռքի կապը Հայաստանի և Արցախի հետ: Ներկայումս եթե Հայաստանը ցանկանում է կապվել սփյուռքի հետ, սփյուռքի համարը ո՞րն է, ո՞վ է այն մարդը, որը պիտի սփյուռքի անունից խոսի: Չկա ոչ մի համար, չկա ոչ մի մարդ: Ոչ ոք իրավունք չունի ներկայանալու սփյուռքի անունից և խոսելու ամբողջ սփյուռքի փոխարեն:
-Այսինքն` Դուք ցանկանում եք սփյուռքի կոնկրետ հասցեատե՞ր ստեղծել:
-Այո՛: Հասցեատեր, որին կորոշի ժողովուրդը, ոչ թե ինչ-որ մի մարդ: Հիմա ամեն մարդ հայտարարում է, թե ինքը խոսում է հայության, սփյուռքի անունից: Բայց ոչ ոք լիազորված չէ դա անելու: Ես այս պահին խոսում եմ իմ անձնական անունից: Խոսում եմ որպես Հարութ Սասունյան: Բայց մարդիկ ասում են, թե սփյուռքն է այսպես կամ այնպես մտածում: Ինչպե՞ս կարող է մեկ մարդը խոսել ամբողջ սփյուռքի անունից: Նա իր կարծիքն է արտահայտում, դա մեկ մարդու կարծիք է: Իսկ որպեսզի պարզ դառնա, թե որն է համընդհանուր սփյուռքահայության դիրքորոշումը, պետք է ձևավորվի այդ պառլամենտը և ներկայացնի իր ամբողջ համայնքի տեսակետները: Սփյուռքի ընտրյալ ներկայացուցիչները պետք է հավաքվեն, միասին որոշումներ կայացնեն, ունենան իրենց ընդհանուր դիրքորոշումը: Հետո այդ դիրքորոշումը պետք է համադրվի Հայաստանի և Արցախի դիրքորոշման հետ, և այդպիսով կձևավորվի ամբողջական հայության կեցվածքը:

«ՍԱՖԱՐՈՎԻ ԴԵՊՔԸ ՈՍԿԵ ՄԻ ԱՌԻԹ Է, ՈՐԸ ՄԵՆՔ ՉԵՆՔ ՕԳՏԱԳՈՐԾՈՒՄ ԱՅՆՊԵՍ, ԻՆՉՊԵՍ ՊԵՏՔ Է»
-Հայաստան են ժամանել հունգար մտավորականներ` իրենց կառավարության փոխարեն ներողություն հայցելու հայ ժողովրդից և համատեղ ջանքերով գտնելու մեր ժողովրդին ու պետությանը Հունգարիայի կառավարության հասցրած վնասը փոխհատուցելու տարբերակը: Առաջարկվող տեսակետների մեջ հնչեց մեկը, համաձայն որի` Հունգարիան կատարվածի դիմաց պետք է պարտավորվի Հայատանին վճարել այն գումարի չափով փոխհատուցում (խոսքը մի քանի միլիոն եվրոյի մասին էր), որը կծախսեր, եթե երեսուն տարի բանտում պահեր Ռամիլ Սաֆարովին: Կարծում եք` ընդունելի՞ է այս խնդիրը բարոյականից նյութական դաշտ տեղափոխելու տարբերակը:
-Այս հարցն ամբողջովին սխալ է մեկնաբանվում ողջ հայության կողմից: Սխալ մոտեցումներ են արվում այս հարցին: Ինձ բնավ չի հետաքրքրում այս հարցի ո՛չ բարոյական, ո՛չ նյութական կողմը: Երեսուն տարվա բանտարկության համար նախատեսված գումարը մեկ միլիոն կլինի, թե հարյուր միլիոն, ինձ համար անկարևոր մի բան է: Ինձ մի բան է միայն հետաքրքրում. սա ոսկե մի առիթ է, որը մենք չենք օգտագործում այնպես, ինչպես պետք է: Առիթը հետևյալն է. մենք այսքան տարի անընդհատ ասում ենք, որ Արցախի հայությունն իրավունք ունի ապրելու ինքնիշխան, անկախ պետության մեջ, ոչ թե Ադրբեջանի լծի տակ: Մենք միայն ասում էինք, բայց ոչ ոք մեզ չէր լսում: Ամբողջ աշխարհը կարծում էր, որ արցախցիները Ադրբեջանի քաղաքացիներ են: Խոստանում էին, որ եթե արցախցիները համաձայնեն մնալ Ադրբեջանի կազմում, իրենց կտան լայն հնարավորություններ լիարժեք, ազատ կյանքի համար: Հիմա Ալիևը մեզ տվեց այս բացառիկ պարգևը` առանց հասկանալու, թե ինչ մեծ ծառայություն է մատուցում մեզ: Հերոսացնելով քնած մարդուն կացնահարող ոճրագործին` նա իր իսկ ձեռքով ստեղծեց մի կացություն, երբ ամբողջ աշխարհը ոտքի ելավ իր դեմ: Ամբողջ աշխարհը հիմա զայրացած է, չեն հավատում, որ այսպիսի մարդ, այսպիսի կառավարություն կա աշխարհի վրա, որը կացնահարողին հերոսացնում է: Հիմա մենք բոլորս միասին աշխարհին ամեն օր պիտի ասենք. «Աշխարհի սիրելի՛ քաղաքացիներ, մեծ ու փոքր պետություններ, ահավասիկ ոճրագործների այն ոհմակը, որ ապրում է Ադրբեջանում: Եվ դուք ցանկանում եք, որ մեր ժողովուրդն ապրի այդ վայրագների, վայրենի ամբոխի լծի տա՞կ: Անհնարի՛ն է»: Եվ հիմա, երբ բոլորը հասկանում են ստեղծված այս կացությունը և աշխարհով մեկ համակրանք են տածում հայության հանդեպ, շատ ավելի լավ են ընկալում, թե ինչու արցախցիները չեն կարող Ադրբեջանի նման երկրի, ադրբեջանցիների նման մարդկանց լծի տակ ապրել: Միակ բանը, որ մեզ պիտի հետաքրքրի այսօր, ո՛չ փողն է, ո՛չ ամոթանքն ու թուքումուրն են, ո՛չ դրոշակ այրելն է, ո՛չ նույնիսկ Ալիևի կամ Սաֆարովի անձն է: Միակ պատգամը, որ պիտի մենք հնչեցնենք, այն է, որ ճանաչվի Արցախի անկախությունը: Հավատացեք, որ այս րոպեին մենք շատ ավելի հեշտ կարող ենք համոզել աշխարհին այդ պահանջի իրավացիության, արդարացիության մեջ, քան նախորդ ամբողջ քսան տարիներին ենք կարողացել: Եվ եթե այս պահը կորցնենք, հետագայում այլ դեպքեր կպատահեն, որոնք կստիպեն աշխարհին մոռանալ կատարվածի մասին, և Արցախը կվերադառնա իր նախկին վիճակին, որում գտնվում էր այս դեպքից առաջ: Բացառիկ այս շանսը, որ հիմա ունենք մեր ձեռքին, չպետք է կորցնենք: Այսպիսի շանս հետագայում չենք կարող ունենալ:

«ԲՈԼՈՐՍ ԷԼ ՊԻՏԻ ԳԻՏԱԿՑԵՆՔ, ՈՐ ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՃԱՆԱՉՈՒՄՆ ԱՐԴԵՆ ՍՏԱՑԵԼ ԵՆՔ»
-Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը աշխարհից կամ Թուրքիայից պահանջելը Դուք համարում եք ժամանակավրեպ գործընթաց և կարծում, որ պետք է ոչ թե ճանաչում, այլ արդարություն պահանջել: Ըստ Ձեզ` «արդարություն» ոչ հստակ տերմինն ավելի ձեռնտո՞ւ է, քան պարզ «ճանաչումը»: Դուք, փաստորեն, առաջարկում եք փոխել Հայոց ցեղասպանությանն առնչվող գործընթացի մարտավարությունը: Արդյո՞ք սա մանևրելու առավել բարենպաստ պայմաններ չի ստեղծի թուրքերի համար: Արդյո՞ք մենք դրանով հիմք չենք տա թուրքերին` խաղալու մեր ձևակերպումների, պահանջների երկփեղկվածության վրա:
-Դա մեր սխալը, մեր հանցանքը կլինի, եթե այդպիսի հիմք տանք նրանց: ՈՒ որպեսզի նման բան չպատահի, բոլորս էլ պիտի գիտակցենք, որ Հայոց ցեղասպանության ճանաչումն արդեն մենք ստացել ենք: Ամբողջ աշխարհում են ճանաչում ցեղասպանությունը: Եվ մենք միասնաբար, ոչ թե երկփեղկված, իրար դեմ ելած, պիտի հասկանանք, թե ո՞րն է մեր իսկական պահանջը, ի՞նչ է մեր դատը` Հայ դատը: Հայ դատն այն է, որ թուրքերը ճանաչե՞ն Հայոց ցեղասպանությունը: Ո՛չ: Ցեղասպանության ճանաչումը պահանջ չի կարող լինել: Պահանջն այն է, երբ ինչ-որ մեկից ինչ-որ բան ես ուզում: Մենք ուզում ենք մեր կալվածքները, մեր հողերը, մեր բանկային հաշիվները: Մենք պիտի պահանջե՛նք դա: Եթե մի մարդ, ասենք, ոտքն է կոտրում, նա հո չի՞ պահանջում ճանաչել, որ դա իր հետ պատահել է: Նա պահանջում է իրեն փոխհատուցում տալ իր կոտրած ոտքի համար, հոգալ վերականգնման, բուժման ծախսերը: Մենք գրեթե հարյուր տարի է` պահանջը և դեպքը շփոթել ենք իրար հետ: Դեպքը պահանջ չի կարող լինել: Դեպքը իրողություն է: Թուրքերը միտումնավոր կերպով չեն ուզում այդ իրողությունն ընդունել, որպեսզի դրան չհաջորդեն հետևանքները: Բայց ես համոզված եմ, որ դա մեր դեմ լարված թուրքական ծուղակ է. մեզ անընդհատ կասեցնում են ճանաչման փուլի վրա, որ մենք հաջորդ քայլը չանենք: Մենք ասում ենք` ճանաչում, նրանք ասում են` ոչ: Փաստերը կան, փաստաթղթերը կան, վկայողները կան, իսկ նրանք պնդում են, որ դրանք կեղծիք են, հորինվածք: Հարյուր տարի այսպես վիճում ենք, չգիտես ինչու: Թուրքերը չգիտե՞ն, որ ցեղասպանություն է եղել, երբ իրենք են դրա հեղինակները: Հիմա մենք միջազգային այս ու այն դատարանների դռները պիտի թակենք և պահանջենք փոխհատուցել մեր վնասները, վերականգնել արդարությունը: Վե՛րջ: Ճանաչման հարց այլևս չկա: Ճանաչումն արդեն եղել է: Դեպքը եղել է, դրանից հարյուր տարի է անցել: Մենք դեռ 15 թվականին գիտեինք, թե մեզ հետ ինչ արեցին, նոր չէ, որ պիտի իմանանք: Պիտի սպասենք` Ամերիկա՞ն ասի` եղել է, Թուրքիա՞ն ասի` եղել է, որ մենք այդ մասին իմանանք: Թուրքիան չի ուզում ասել, որովհետև գիտի, թե դրան ինչ պիտի հաջորդի: Գիտի, որ մենք հզոր զենք չունենք, որ ստիպենք իրեն հաշվի նստել մեզ հետ, իսկ հաշվի չնստելու դեպքում` գնանք զենքով հետ բերենք մեր ունեցվածքը: Եվ քանի որ մենք նման ուժ չունենք, մարդիկ, իմանալով հանդերձ իրենց ու մեր միջև կատարվածը, չեն ընդունում ճշմարտությունը: Այդ դեպքում մեզ ի՞նչ է մնում անելու: Մնում է, որ տեր կանգնենք մեր պահանջներին, իսկակա՛ն պահանջներին, ոչ թե ցեղասպանության ճանաչման:
(շարունակելի)

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ