Կուսակցությունների հետագիծն ու հեռանկարը

Հեղափոխությունը լիներ-չլիներ, ասպարզում գործող քաղաքական կուսակցությունների ճգնաժամն ակնհայտ էր, հեղափոխությունը այդ ճգնաժամը դարձրեց օրակարգի հարց` դնելով նրանց հետագա գոյության խնդիրը:

Հեղափոխությունից առաջ էլ կուսակցությունները ունեին ու հիմա էլ ունեն մեկ հիմնական խնդիր` ֆինանսավորումը: Դա է պատճառը, որ Հայաստանում գերակշռողը մարդ-կուսակցություններն են: Ով փող ունի, նա էլ կարող է կուսակցություն ունենալ: Ինչքան շատ փող` այնքան ազդեցիկ կուսակցություն` այս սկզբունքը ստիպում էր կուսակցություններին ինտեգրվել իշխանությանը, որը ֆինանսական լծակներ էր տալիս: Իր հերթին իշխանությունը, տված փողի ու իշխանության հիման վրա, պահանջում էր իր վերարտադրությունը:

Քաղաքական դաշտի չկայացման պատճառը դա է և պետք չէ հնարել այլ հեծանիվներ, ճանապարհը, միևնույն է, բոլորի համար նույնն է: Եվ այդ ճանապարհին գոյություն ունեցող ընդդիմադիր կուսակցությունները ունեին երկու տարբերակ` կամ դառնալ իշխանության կցորդը, կամ դուրս մղվել քաղաքական կյանքից` պահպանելով տեսական գոյությունը` առանց քաղաքական կյանքի վրա ներգործելու հնարավորության: Հիշու՞մ եք ընդդիմադիր «Ազգային միաբանություն» կուսակցությունը, որ այսօր դադարել է գոյություն ունենալ գործնականում` միայն անունը կա ու Արտաշես Գեղամյանը` իբրև ՀՀԿ խմբակցության պատգամավոր: Հիշու՞մ եք ընդդիմադիր ԱԺՄ-ն, որի դարձյալ միայն անունը կա ու Վազգեն Մանուկյանը` իբրև Հանրային խորհրդի նախագահ: Ի՞նչ կատարվեց ընդդիմադիր ՀԺԿ-ի հետ: 2003-ի ախագահական ընտրություններում Ստեփան Դեմիրճյանը նախագահի ընդդիմադիր թեկնածու էր, ու ի՞նչ: 2008-ի նախագահական ընտրությունները չհիշեցնեմ, որ փաստացի ավարտվեցին մարտի 1-ով: Քրեաօլիգարխիկ համակարգը ինքնապահպանության համար ոչնչացնում էր ընդդիմադիր կուսակցություններին ու ստեղծում իր կուսակցությունները` քաղաքական կյանքի պատկեր ապահովելու համար` թե իշխանական, թե ընդդիմադիր:
Այս պայմաններում ՀՅԴ-ն կարող էր ու պարտավոր էր լինել ու մնալ ընդդիմադիր դաշտում` իբրև 100-ամյակը բոլորած ու փորձառու, ավանդույթներ ու արժեքներ ունեցող կուսակցություն, որ կարող է ինքնուրույն լուծել իր ֆինանսական հարցերը: Բայց կուսակցականներն էլ մարդիկ են, իսկ մարդիկ ընդունում են օրվա քաղաքականությունից բխող որոշումներ: ՀՀՇ-ի իշխանության օրոք ՀՅԴ-ն դարձավ ընդդիմադիր ու դա ավարտվեց Դրոյի հայտնի գործով` ահաբեկչության մեջ մեղադրանքով ու կուսակցության արգելումով: 1998-ին իշխանափոխությունից հետո ՀՅԴ-ն «իրավիճակի փոփոխության» ձևակերպումով դուրս եկավ ընդհատակից ու ընդմիշտ նվիրվեց օրվա իշխանությանը,: Այդպես սկսվեց կուսակցության սերտաճումը ձևավորվող քրեաօլիգարխիկ համակարգին և անցած տասնամյակներում` ՀՅԴ-ն կոալիցիա մտնում էր, թե դուրս էր գալիս` դեմքը պահպանելու համար, կերկրատաշտից չէր հեռացվում, որ իրական ընդդիմադիր չդառնար: Իշխանությունը ՀՅԴ-ի համար ապահովում էր իր 7-8 տոկոսը և բոլորը գոհ էին, համարվում էր, որ ՀՅԴ-ն ունի իր կայուն ընտրախավը` «Հին ընկերները չեն դավաճանում»: ՀՅԴ-ի էլիտան բարգավաճում էր` ՀՀԿ-ից ոչ պակաս, անընդհատ խնդիրներ էին առաջանում արտասահմանյան կառույցների հետ, բայց այնտեղ էլ մարդիկ են` լեզու էին գտնում:

Պարբերաբար ինչ-որ մարդիկ հեռացվում կամ հեռանում էին ՀՅԴ-ից, բայց կուսակցության քաղաքականությունը չէր փոխվում: Այդպես ՀՅԴ-ն Հայաստանում կորցրեց իր ընտրողին` ունենալով նույնիսկ ՀՅԴ-ական մարզպետներ, իսկ մարզպետը ավանդաբար մարդ է, որ պատասխանատու է մարզի ընտրության արդյունքների համար: Թավշե հեղափոխությունը ՀՅԴ-ի առաջ բացեց բուն իրականությունը` ոչ ոք արդեն իր համար թիվ չի նկարելու, իսկ ինքնուրույն քվե ստանալու համար ՀՅԴ-ն այլևս չունի ոչ բարոյական իրավունք` քրեաօլիգարխիկ համակարգի մաս լինելով տասնամյակներ, ոչ էլ ֆինանսական հնարավորություններ: Գաղափարների մասին լռենք: Սոցիալիստական կուսակցությանը երկար ժամանակ է պետք` վերադառնալու իր նախնական գաղափարախոսությանը, ինքն իրեն հասկանալու ու պարզելու` ո՞րն է իր դերը այս Հայաստանում: ՀՅԴ-ն ունի ևս մեկ ծանր հարց` կադրեր չկան, որ կարող են այս պայմաններում կուսակցությունը պահել ու այնպես պահել, որ Հայաստանի քաղաքական դաշտում առաքելություն ունենան, երբ քվոտաներ չկան:
ՀՅԴ-ին վերջին հարվածը ներկա ղեկավարները տվեցին նախ Նիկոլ Փաշինյանին միանալով, հետո նրանից հեռանալով հոկտեմբերի 2-ին Աժ արտահերթ նիստով: Այսօր ՀՅԴ-ն հոդաբաշխ բացատրություն չունի ոչ հեղափոխությանը կցվելու, ոչ հեղափոխությունը «գցելու» համար: Իհարկե, հնչում են հայտարարություններ ու տրվում են ինչ-որ հիմնավորումներ, բայց դրանք կապված են իրավիճակին, ոչ ՀՅԴ-ի կողմնորոշմանը: Այս վիճակում գտնվող ՀՅԴ-ի հետագա ներկայությունը խորհրդարանական կառավարման անցած Հայաստանի Ազգային ժողովում իմաստազրկվել է: Իրավիճակի ու իրենց դերի իմաստավորման քավարանն անցնելուց հետո միայն ՀՅԴ-ն իրավունք կունենա վերադարձի:

Ի՞նչ է կատարվում ԲՀԿ-ում: Կուսակցության պատմական անցյալին ու այդ անցյալում լուծած ու չլուծած խնդիրներին չանդրադառնանք, դա հայտնի ու երկար պատմություն է: Ի՞նչ է կատարվում այսօրվա ԲՀԿ-ում: Փաստացի` ԲՀԿ նախագահը հայտարարեց, որ ինքը հեղափոխության հայրերից մեկն է, միայն իր հետ խոսակցությունից հետո վարչապետ Սերժ Սարգսյանը հրաժարական տվեց, իր ջուրն էին հեղափոխականները խմում ու ինքն էր 700-800 մարդ ունեցող Նիկոլ Փաշինյանի սկզբնական հանրահավաքներին մարդ ուղարկում, վերջապես` «Ծառուկյան» դաշինքի ձայների շնորհիվ նաև մայիսի 8-ին վարչապետ դարձավ Նիկոլ Փաշինյանը: ՔՊ-ն հակադարձեց` ջուրը չի խմել, հացը չի կերել, Ծառուկյանն էլ հեղափոխության էությունը չի հասկացել: Նրա բացակայությամբ` ԲՀԿ-ն միացավ ԱԺ կանոնակարգի փոփոխությանը: Նրա մասնակցությամբ ԲՀԿ-ն Երևանի ավագանու ընտրություններում հազիվ ձգեց 8 տոկոսի, որ չես համեմատի ԱԺ-ում երկրորդ քաղաքական ուժի ձայների հետ: Գագիկ Ծառուկյանը «Կենտրոն» հեռուստաընկերությանը հարցազրույցում կարմիր գիծ քաշեց իր ու երեք նախագահների միջև ու ինքնաբուխ միացավ ժողովրդին: Կարծես ամեն ինչ պարզ է` ԲՀԿ-ն նորից է թռչում հեղափոխության գնացքի վերջին վագոնը: Բայց շարքային ԲՀԿ-ականները փաստացի իրենց նախագահի հեռուստաընկերության հաղորդումները չեն նայում: Փոփոխություն կա՞ ԲՀԿ դիրքորոշման մեջ, քանի որ Ծառուկյանը հայտարարեց, որ եթե ժողովուրդը արտահերթ ընտրությունները պահանջում է դեկտեմբերին, ուրեմն կլինի դեկտեմբերին հարցին, ԲՀԿ պատգամավոր Գևորգ Պետրոսյանը պատասխանել է. «Ոչ, որևէ փոփոխություն չկա, կարծում եմ, պարոն Ծառուկյանը նկատի ուներ, որ կառավարությունը չպետք է շեղվի իր իսկ սահմանած խաղի կանոններից։ Կառավարության ծրագրում հստակ գրված էր, որ անհրաժեշտ է արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններն անցկացնել մեկ տարվա ընթացքում, մեկ տարին լրանում է հունիսի 1–ին»։

ԲՀԿ պատգամավոր՝ Միքայել Մելքումյանն ավելի առաջ է գնացել ու բացատրել է` Ծառուկյանի հայտարարությունը չի նշանակում, որ իրենք նահանջում են իրենց նախկին դիրքորոշումից: Հոկտեմբերի 2-ին գերակտիվ Նաիրա Զոհրաբյանի ձայնը չի գալիս ոչ մի տեղից: ԲՀԿ-ի «նախկին դիրքորոշումը» դեմ լինելն էր դեկտեմբերին արտահերթ ընտրությանը, հիմա ի՞նչ է ուզում ԲՀԿ-ն` կո՞ղմ է, թե՞ դեմ: Նոնսենս չի լինի, եթե կուսակցության կեսը կողմ լինի, կեսը` դեմ, դա ԲՀԿ-ի պարագայում համարվում է ժողովրդավարության դրսևորում` երբ կուսակցությունը ոչ մի սկզբունքային հարցում չունի սկզբունքային տեսակետ: Հարց` իսկ անելի՞ք ունի ԲՀԿ-ն այսօրվա Հայաստանում, չհաշված Գագիկ Ծառուկյանի բարեգործական ծրագրերը: Իվերջո, եթե այլևս վերացել է ԲՀԿ-ի այս ու այն քաղաքական ուժին սպասարկելու անհրաժեշտությունը և եթե ԲՀԿ-ն այլևս բարեգործական ծրագրեր չի անելու, ի՞նչ է մնում կուսակցությանը, որ իր ստեղծման օրից քաղաքական չի եղել, այլ քաղաքականություն իրականացնելու միջոց է եղել` նախ Ռոբերտ Քոչարյանի, հետո` Սերժ Սարգսյանի ձեռքին, հընթացս` միանալով ու հեռանալով բուրժուադեմոկրատական հեղափոխություն երազող Լևոն Տեր-Պետրոսյանից: Նիկոլ Փաշինյանին ԲՀԿ-ն այլևս պետք չէ: Նիկոլ Փաշինյանն է պետք Գագիկ Ծառուկյանին` երաշխիքներ տալու, որ ԱԱԾ-ն այլևս ԲՀԿ-ին ու ԲՀԿ-ականներին «ասֆալտին չի պառկացնի»` ածանցյալ հետևանքներով, որոնցից ամենացավոտը սեփականության կորուստն է: Փոխարենը նա պատրաստ է ցանկացած քաղաքական խնդիր լուծել` ինչպես եղել է նախկին նախագահների դեպքում: Բայց շարքային ԲՀԿ-ականները սկսել են հասկանալ, որ Գագիկ Ծառուկյանն այլևս հովանի չի իրենց ու անձամբ պիտի լուծեն իրենց գոյության հարցը քաղաքականության մեջ: Կրկեսը փակվել է, հայրենիքը շարունակվում է այլ կանոններով ու պայմանավորվածությունները կամ չեն կայանում, կամ խախտվում են` առանց որևէ երաշխիքի: ԲՀԿ-ն ավարտել է իր պատմական դերը այն պահից, երբ կրկեսի դռները փակվեցին, ինքնաբավ գոյության հնարավորությունները կսպառվեն, երբ Գագիկ Ծառուկյանն այլևս փող չտա կուսակցությանը, իսկ ընտրողն ապացուցել է, որ ձրի ձայն չի տա ԲՀԿ-ին:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ.Գ. Այս ամենը լավ կլիներ քաղաքական դաշտի քաղաքականացման տեսակետից, բայց երթևեկությունը միակողմանի է ստացվում: Ինքնահաստատման ճանապարհին ՔՊ-ն տեսնում է միայն իրեն ու դարձյալ իրեն: Նիկոլ Փաշինյանը չի կարողանում դուրս գալ հեղափոխության մունետիկի դերից ու դառնալ պետական գործիչ` վարչապետ, որ պատասխանատու է նաև իշխանական ու ընդդիմադիր դաշտի կայացվածության համար` ապահովելու հավասարակշռություն ու բնականոն զարգացում: Նրա հռետորաբանությունը բնավ չի նպաստում քաղաքական ճգնաժամի լիցքաթափմանը ու գործնական մթնոլորտին: Օրը մեկ «հակահեղափոխականներին» աղբարկղ ուղարկելով` նա չի թեթևացնում հեղափոխականների գործը` լոկալացնելով ու N թվով մարդկան գործ դարձնելով հեղափոխությունը: Հայտարարությունների մակարդակով սեր ու հանդուրժողականություն հռչակելով` նա օրինակ է ծառայում իր կուսակիցներին Հայաստանի Հանրապետությունում անհանդուրժողականություն ու ատելություն սփռելու, պատահական չեն սոցիալական ցանցերում անընդհատ հորձանք տվող հայհոյախառն ու այլատյաց գրառումները, անհեթեթ ու ինքնագովազդող բաց նամակները: Լուրջ խնդիրներ ունեցող ու լուծել ցանկացող պետությունը պետք է դուրս գա մանկամտությունից, եթե չասենք լակոտամտությունից, ու զբաղվի այդ խնդիրներով` ամբողջ ժողովրդի ընդգրկումով:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ