«Հայ ժո­ղո­վուր­դը բնազ­դով կամ բա­նա­կա­նո­րեն ճիշտ է ընտ­րել իր ար­ժեք­նե­րը՝ ըն­տա­նիք, լե­զու, ե­կե­ղե­ցի»

Գրա­կա­նա­գետ ՍԵՐԺ ՍՐԱ­ՊԻՈ­ՆՅԱ­ՆԻ հետ զրու­ցում ենք հան­րակր­թա­կան դպ­րոց­նե­րում հա­յոց լեզ­վի դա­սա­ժա­մե­րի կր­ճատ­ման‚ «Հայ ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյուն» ա­ռար­կան դպ­րո­ցա­կան ծրագ­րից հա­նե­լու թե­մա­նե­րի վե­րա­բե­րյալ։

-Պա­րոն Սրա­պիո­նյան, կր­թու­թյան, գի­տու­թյան, մշա­կույ­թի և սպոր­տի փոխ­նա­խա­րա­րը հայ­տա­րա­րեց «Հայ ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյուն» ա­ռար­կան դպ­րո­ցա­կան ծրագ­րից հա­նե­լու մա­սին։ Ե­կե­ղե­ցա­կան ու հան­րա­յին լայն շր­ջա­նակ­ներ ի­րենց բո­ղո­քի ձայնն են բարձ­րաց­րել այս կա­պակ­ցու­թյամբ։ Ինչ­պի­սի՞ն է Ձեր դիր­քո­րո­շու­մը հար­ցի վե­րա­բե­րյալ։
-Բո­լոր այն կեղծ փաս­տարկ­նե­րը, թե ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյունն ար­տա­ցոլ­ված է հայ ժո­ղովր­դի պատ­մու­թյան մեջ, պար­զա­պես փա­րի­սե­ցիու­թյուն են։ Մեր պատ­մու­թյու­նը հս­տա­կո­րեն փաս­տում է մի բան. ե­թե ա­շա­կեր­տը քա­ջա­ծա­նոթ է ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյա­նը, պատ­մու­թյան ըն­թաց­քում նրա գոր­ծու­նեու­թյա­նը, ա­պա ան­հա­մե­մատ ա­վե­լի հայ­րե­նա­սեր և բա­րո­յա­կան ա­վե­լի կա­յուն ըմ­բռ­նում­նե­րով քա­ղա­քա­ցի է դառ­նում, քան ա­ռանց հայ ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյան մա­սին գի­տե­լիք­նե­րի։ Վկան խոր­հր­դա­յին տա­րի­նե­րի դպ­րոցն է, երբ մարք­սիզմ-լե­նի­նիզ­մը խց­կե­ցին դպ­րո­ցի գա­ղա­փա­րա­բա­նու­թյան մեջ, մե­կու­սաց­րին ե­կե­ղե­ցին, սա­կայն մարք­սիզմ-լե­նի­նիզ­մը որևէ կերպ չտե­ղա­վոր­վեց հայ մար­դու հո­գեաշ­խար­հում։ Ձևա­կան, պաշ­տո­նա­կան հան­դի­պում­նե­րում ճա­ռում էին Մարք­սից, Լե­նի­նից, բայց հո­գու խոր­քում մար­դիկ որևէ կերպ չէին ար­ձա­գան­քում այդ գա­ղա­փա­րա­բա­նու­թյա­նը։ Ձեր ու­շադ­րու­թյունն եմ հրա­վի­րում մի փաս­տի վրա, որ ար­ձա­նագ­րել է Լևոն Շան­թը դեռևս 1928 թ. «Օ­շին Պայլ» դրա­մա­յում‚ ո­րը գա­ղա­փա­րի դրա­մա էր‚ հս­տակ նպա­տա­կամղ­ված, ծրագ­րա­յին ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն։ Իսկ Շան­թի հայ­րե­նա­սի­րու­թյան վրա, կար­ծում եմ, որևէ մե­կը կաս­կա­ծե­լու ի­րա­վունք չու­նի։ Օ­շին Պայ­լը երբ վե­հա­փա­ռին ա­սում է, որ ե­կել են նրան հրա­վի­րե­լու պայ­լու­թյան պաշ­տո­նին, որ ին­քը պատ­մու­թյուն է գրում, կա­թո­ղի­կո­սը հա­կա­դար­ձում է՝ դուք պատ­մու­թյու­նը պետք է կեր­տեք, պատ­մու­թյուն գրո­ղը մենք ենք։ Ա­հա ե­կե­ղե­ցին մեր պատ­մու­թյուն գրողն է։ Եվ հայ ժո­ղովր­դի պատ­մու­թյան ու ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյան մեջ էա­կան տար­բե­րու­թյուն կա։ Այդ քն­նար­կում­նե­րը ԿԳՄՍՆ-ն կազ­մա­կեր­պում է, այս­պես կոչ­ված, կո­րո­նա­վի­րու­սի դի­մա­կա­հան­դե­սի ժա­մա­նակ, ո­րի պայ­ման­նե­րում հա­սա­րա­կու­թյան և շա­հագր­գիռ խա­վե­րը որևէ կերպ քն­նար­կում­նե­րին չեն մաս­նակ­ցում։ Որ­քան էլ պն­դեն, որ ծրա­գի­րը դր­ված է ե­ղել հան­րա­յին քն­նարկ­ման, մաս­նա­գետ­ներ են մաս­նակ­ցել, կար­ծիք­ներ են հայտ­նել, թույլ տվեք ա­սել՝ ես չեմ հա­վա­տում։ Չեմ հա­վա­տում նախ՝ ել­նե­լով այ­սօր­վա իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի՝ ստի հան­դեպ ու­նե­ցած բա­վա­կա­նին ակ­նա­ռու հա­կում­նե­րից։
Դպ­րո­ցա­կան ծրագ­րե­րի ոտ­քի վրա, շու­տա­փույթ, շփերթ փո­փո­խու­թյուն­ներն ինձ ի­րա­վունք են տա­լիս մտա­ծե­լու, որ այս­տեղ նպա­տա­կը հայ­կա­կան դպ­րո­ցը ոչ թե ար­դիա­կա­նաց­նելն է, այլ բա­ռի ա­մե­նա­բա­ցա­սա­կան ի­մաս­տով եվ­րո­պա­կա­նաց­նե­լը։ Որևէ հո­դա­բաշխ մտ­քով ո՛չ այն ան­ձը, որ զբա­ղեց­նում է նա­խա­րա­րի պաշ­տո­նը, ո՛չ նրա տե­ղա­կալ­նե­րը, ո՛չ որևէ հայտ­նի մաս­նա­գետ չկա­րո­ղա­ցավ փաս­տել, թե ին­չու է ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյու­նը, բու­հե­րում նաև «հա­յոց լե­զու» ա­ռար­կան‚ խան­գա­րում ա­շա­կեր­տին կամ ու­սա­նո­ղին ա­վե­լի գլո­բալ գի­տե­լիք­ներ ձեռք բե­րե­լու հար­ցում։ Ին­չու՞ հայ ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյունն ա­շա­կեր­տին մա­տու­ցել չի կա­րե­լի։ Փո­խա­րե­նը պետք է մա­տուց­վի այս­պես կոչ­ված սե­ռա­կան այ­լան­դա­կու­թյուն­նե­րի մղող, «դաս­տիա­րա­կու­թյուն» բա­ռի քո­ղի տակ կախ­ված ա­ռար­կան։ Կա­րո՞ղ է որևէ մաս­նա­գետ փաս­տար­կել, թե ին­չով է ա­վե­լի ար­դիա­կան այդ սե­ռա­կան կոչ­վող դաս­տիա­րա­կու­թյու­նը։
Հայ ժո­ղո­վուր­դը, ապ­րել, բազ­մա­ցել, զա­վակ­ներ է ծնել, զին­վոր ու գիտ­նա­կան է տվել հա­զա­րա­մյակ­ներ շա­րու­նակ, ա­ռանց սե­ռա­կան դաս­տիա­րա­կու­թյան հա­տուկ դա­սըն­թաց­նե­րի։ Ա­մեն ինչ ու­նի իր ժա­մա­նա­կը, և մար­դը ըստ հա­սու­նաց­ման ար­դեն պատ­րաստ է դառ­նում կյան­քի այս կամ այն խնդ­րին։ Հի­մա պն­դում են, թե Լան­զա­րո­տեի կոն­վեն­ցիա­յի հի­ման վրա դա­սա­գիր­քը դպ­րոց չի մտ­նե­լու։ Ես վս­տա­հա­բար ա­սում եմ, ինչ­պես ժա­մա­նա­կին չս­խալ­վե­ցի, երբ ա­սում էի, որ հա­յոց լե­զուն բու­հե­րում կա­մընտ­րա­կան դարձ­նե­լը մի նպա­տակ ու­նի՝ հար­վա­ծել հայ­կա­կա­նու­թյա­նը, հի­մա էլ նույն հա­մոզ­մուն­քով պն­դում եմ՝ այդ դա­սա­գիրքն ար­դեն իսկ ստ­վե­րա­յին շր­ջա­նա­ռու­թյան մեջ է, ո­րը 6-7 տա­րե­կան ե­րե­խա­նե­րին մղում է սե­ռա­կան ոչ ա­վան­դա­կան մտա­ծո­ղու­թյան։ «Ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյուն» ա­ռար­կան դպ­րոց­նե­րում մնա­լու դեպ­քում, ան­կախ ու­սուց­չի ո­րա­կից և կրթ­վա­ծու­թյու­նից, լի­նե­լու է ա­մե­նահ­զոր ար­գելքն այդ սե­ռա­կան դաս­տիա­րա­կու­թյան այ­լան­դա­կու­թյու­նը ե­րե­խա­նե­րի մեջ մտց­նե­լու հա­մար։ Այդ պատ­ճա­ռով էլ ծրագր­ված կեր­պով ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյու­նը հա­նում են։ Ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյան՝ դպ­րո­ցում դա­սա­վանդ­ման գոր­ծըն­թա­ցը սույն «նո­րա­րար­նե­րին» հու­շեց, որ դա է ա­մե­նագլ­խա­վոր ու հիմ­նա­կան ար­գելքն ի­րենց սր­բա­պիղծ ծրագ­րե­րը ներդ­նե­լու և ա­շա­կերտ­նե­րի գլու­խը զա­նա­զան աղ­բով լց­նե­լու հար­ցում։
-Հայ­տա­րար­վեց նաև հա­յոց լեզ­վի դա­սա­ժա­մե­րի կր­ճատ­ման մա­սին։
-Հա­մոզ­ված եմ՝ կսկ­սեն այդ հայ­տա­րա­րու­թյան բա­ցա­սա­կան ար­ձա­գանք­նե­րը մեղ­մե­լու հա­մար սո­ղանց­քեր ներդ­նել՝ ցույց տա­լու հա­մար, որ ոչ թե հա­յոց լեզ­վի դա­սա­ժա­մե­րը կր­ճատ­վում են, այլ դա­սըն­թա­ցի փո­փո­խու­թյուն կա, բայց ժա­մե­րը մնում են նույ­նը։ Հա­յոց լեզ­վի դա­սա­ժա­մե­րը տար­բեր նպա­տակ­նե­րով կկր­ճատ­վեն, կտր­վեն օ­տար լե­զու­նե­րին կամ ճշգ­րիտ գի­տու­թյուն­նե­րին, և մի օր կարթ­նա­նանք ու կտես­նենք, որ հայ­կա­կան դպ­րոց հաս­կա­ցու­թյունն այլևս ֆիկ­ցիա է, գո­յու­թյուն չու­նի։ Մինչ­դեռ բո­լոր փոքր ազ­գե­րը գո­յատևում են բա­ցա­ռա­պես ազ­գա­յին դպ­րո­ցի հաշ­վին։ Ո՞վ ա­սաց, որ ե­րեք­հա­զա­րա­մյա դպ­րո­ցա­կան պատ­մու­թյուն ու­նե­ցող հա­յե­րը պետք է օ­րի­նակ վերց­նեն եվ­րո­պա­կան դպ­րոց­նե­րից։ Գնա­ցեք տե­սեք, թե ինչ է կա­տար­վում եվ­րո­պա­կան դպ­րոց­նե­րում։ Ին­չու՞ մենք այդ­քան ստր­կամ­տո­րեն պետք է պատ­ճե­նենք եվ­րո­պա­կան դպ­րո­ցի հո­ռի կող­մե­րը, և հայ­կա­կան դպ­րո­ցի հա­զա­րա­մյակ­նե­րի ա­վան­դույ­թը դնենք մի կողմ։ Դպ­րո­ցի ար­դիա­կա­նա­ցու­մը պետք է լի­նի հայ­կա­կա­նու­թյան հեն­քի վրա։ Դպ­րո­ցը նաև դաս­տիա­րա­կու­թյան աղ­բյուր է, և հայ ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյու­նը՝ որ­պես դաս­տիա­րակ­չա­կան ա­ռար­կա, մյուս բո­լոր ա­ռար­կա­նե­րի հետ հա­մե­մա­տու­թյան եզ­րեր չու­նի։ Բա­ցա­ռիկ է հայ ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյան նշա­նա­կու­թյու­նը։
-Հա­յոց լե­զուն և հայ ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյունն այն ա­ռար­կա­ներն են, ո­րոնք հայ­րե­նա­սի­րու­թյուն են սեր­մա­նում սե­րունդ­նե­րի մեջ։ Այս պա­տե­րազ­մա­կան օ­րե­րին ար­դյոք մենք չպե՞տք է վե­րարժևո­րենք այս ա­ռար­կա­նե­րի նշա­նա­կու­թյու­նը։
-Որ­պես քա­ղա­քա­ցի, որ­պես հայ, որ­պես հայ­կա­կան դպ­րո­ցի սան՝ ես սկ­սում եմ կաս­կա­ծել գոր­ծող իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի ինչ-որ մութ նպա­տակ­նե­րի վե­րա­բե­րյալ։ Նախ նախ­կին նա­խա­րար Ա­նա­փիո­սյա­նի շուր­թե­րով հն­չե­ցին ռազ­մա­հայ­րե­նա­սի­րա­կան դաս­տիա­րա­կու­թյան, ռազ­մա­հայ­րե­նա­սի­րա­կան եր­գե­րի ա­վե­լոր­դու­թյան, ե­թե չա­սեմ վնա­սա­կա­րու­թյան մա­սին։ Եվ այդ ռազ­մա­հայ­րե­նա­սի­րա­կան դա­սըն­թաց­ներն աս­տի­ճա­նա­բար ա­նաղ­մուկ փոր­ձում են վե­րաց­նել դպ­րոց­նե­րից։ Իսկ երկ­րորդ հար­վա­ծը տվեց նույն ԿԳՄՍ նա­խա­րա­րի ա­թո­ռը զբա­ղեց­նող անձ­նա­վո­րու­թյու­նը, երբ հս­տակ հայ­տա­րա­րեց, որ ինքն է կր­թու­թյան տե­րը և թույլ չի տա հոգևո­րա­կա­նին դպ­րոց մտ­նել։ Այդ հոգևո­րա­կա­նը ԼԳԲՏ-ա­կա՞ն էր, միա­սե­ռա­կա՞ն էր, բա­րո­յա­կան վտա՞նգ էր ներ­կա­յաց­նում դպ­րո­ցի հա­մար, որ ինչ-որ մե­կը, ան­հայտ կր­թու­թյուն ստա­ցա­ծը, ան­հայտ վայ­րե­րից ֆի­նան­սա­վոր­վողն ար­գե­լեր հոգևո­րա­կա­նի մուտ­քը դպ­րոց։ Նա դրա մեջ տես­նում է չա­փա­զանց մեծ վտանգ իր նենգ ծրագ­րերն ի­րա­գոր­ծե­լու հա­մար։
Եվ մյուս կարևոր խն­դի­րը՝ հոգևո­րա­կան­նե­րը բա­նա­կում։ Ես զրու­ցել եմ բազ­մա­թիվ զո­րացր­ված տղա­նե­րի հետ։ Հոգևո­րա­կա­նի ներ­կա­յու­թյու­նը բա­նա­կում եր­կու բան է տա­լիս զին­վո­րին՝ նախ նե­րար­կում է հայ­րե­նա­սի­րու­թյուն և հո­գու հան­գս­տու­թյուն։ Հայ զին­վո­րը նյար­դա­յին վի­ճա­կում չի հայ­տն­վում, երբ նրա կող­քին կա հայ հոգևո­րա­կա­նը։ Էդ ին­չո՞վ է հայ հոգևո­րա­կա­նը բա­նա­կի թշ­նա­մին։ Հե­տո էլ սկ­սե­ցին մե­ղադ­րել հոգևո­րա­կա­նին, և ո­րոշ դեպ­քե­րում ի ցավ ինձ, ո­րոշ գիտ­նա­կան­ներ ճա­ռա­խո­սում են հայ ե­կե­ղե­ցու նե­գա­տիվ ազ­դե­ցու­թյան մա­սին։ Օ­րի­նակ­ներ են բե­րում հայ գրա­կա­նու­թյու­նից, որ­տեղ կա քն­նա­դա­տու­թյուն ե­կե­ղե­ցու նկատ­մամբ։ Ա­յո, ե­կե­ղե­ցում նույն­պես կան պա­տա­հա­կան մար­դիկ, հոգևո­րա­կան­նե­րի շար­քում նույն­պես կան պա­տե­հա­պաշտ­ներ, ինչ­պես դա­տա­վոր­նե­րի, զին­վո­րա­կան­նե­րի, դա­սա­խոս­նե­րի մեջ։ Ես ինքս խոր­հր­դա­յին դպ­րո­ցի սան եմ, պետք է ա­սեմ՝ մո­լե­ռանդ հա­վա­տա­ցյալ էլ չեմ, բայց ես ե­կե­ղե­ցին արժևո­րում եմ որ­պես հայ կյան­քի դա­րա­վոր ըն­թաց­քում ձեռք բեր­ված այն­պի­սի մի հո­գե­բա­րո­յա­կան ար­ժեք, ա­ռանց ո­րի հա­յին և հայ­կա­կա­նու­թյու­նը պատ­կե­րաց­նելն անհ­նար է։ Այ­սօր բարձ­րա­գույն պաշ­տոն զբա­ղեց­նող­նե­րը պար­զա­պես «հայ» ո­րոշ­չից ուղ­ղա­կի խե­լա­գար­վում են, մո­ռա­նալ են ու­զում տալ։ Կա «հա­յոց պատ­մու­թյուն», «հա­յոց ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյուն», «հա­յոց լե­զու», «հայ գրա­կա­նու­թյուն»։ Քա­րը գցե­ցին «հա­յոց լե­զու» և «հայ գրա­կա­նու­թյուն» ա­ռար­կա­նե­րի գլ­խին, քա­նի որ դրանք ա­մե­նա­հզոր դաս­տիա­րակ­չա­կան ա­ռար­կա­ներն են հա­յոց ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյու­նից հե­տո։
-Այս խն­դիր­նե­րի լու­ծու­մը ո՞րն եք հա­մա­րում։
-Ես այն­քան էլ հո­ռե­տես չեմ։ Փոր­ձու­թյուն­ներ շատ են ե­ղել հա­յոց ե­կե­ղե­ցու հա­մար։ Ա­մե­նահ­զոր փոր­ձու­թյու­նը խոր­հր­դա­յին իշ­խա­նու­թյան հաս­տա­տումն էր և ե­կե­ղե­ցու դեմ հա­լա­ծան­քը։ Հա­լա­ծանք­նե­րի, ա­վե­րում­նե­րի ա­մե­նա­մեծ ա­լիքն ուղղ­ված է ե­ղել Հայ ա­ռա­քե­լա­կան ե­կե­ղե­ցու դեմ։ Բայց միայն հա­յոց ե­կե­ղե­ցին Երկ­րորդ հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մի տա­րի­նե­րին «Սա­սուն­ցի Դա­վիթ» տան­կա­յին շա­րա­սյուն ստեղ­ծեց ու նվեր տվեց խոր­հր­դա­յին բա­նա­կին։ Այն մար­դիկ, ո­րոնք քիչ թե շատ ծա­նոթ են ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյա­նը, տե­ղյակ են նաև նրա ամ­րու­թյա­նը։ Նաև դրա հա­մար են նոր մե­թոդ­նե­րով քայ­քա­յում։ Բազ­մա­թիվ հզո­րա­գույն պե­տու­թյուն­ներ այ­սօր չկան, բայց այն ժո­ղո­վուր­դը, ո­րը ճա­նա­չեց ի­մաս­տու­թյուն և խրատ, հաս­կա­ցավ հան­ճա­րի խոս­քե­րը և հա­մախ­մբ­վեց իր ե­կե­ղե­ցու, հոգևոր ար­ժեք­նե­րի շուր­ջը, գո­յատևեց, ե­կավ հա­սավ 21-րդ դար։ Եվ նույն ար­ժեք­նե­րի շուրջ հա­մախ­մբ­ված՝ գո­յատևե­լու-հաս­նե­լու է մինչև 42-րդ դար։ Սա ես ա­սում եմ՝ հա­մադ­րե­լով հա­յոց պատ­մու­թյան գրե­թե բո­լոր՝ օ­րի­նա­կե­լի ու մեր­ժե­լի փաս­տե­րը։ Հայ ժո­ղո­վուր­դը բնազ­դով կամ բա­նա­կա­նո­րեն ճիշտ է ընտ­րել իր ար­ժեք­նե­րը՝ ըն­տա­նիք, լե­զու, ե­կե­ղե­ցի։ Այս ե­րեք կարևո­րա­գույն ար­ժեք­նե­րի շուր­ջը հա­մախ­մբ­ված ժո­ղո­վուր­դը եր­բեք պատ­մու­թյան թա­տե­րա­բե­մից չի ան­հե­տա­նա։

Զրու­ցեց
Լի­լիթ ԳԱԲ­ՐԻԵ­ԼՅԱ­ՆԸ

Մեկնաբանություններ