«Անցումը խորհրդարանական կառավարման համակարգին ենթադրում է խորքային փոփոխություններ»

«Իրատես de facto»-ի հարցերին պատասխանում է ԱԺ ՀՅԴ խմբակցության անդամ ԱՐԾՎԻԿ ՄԻՆԱՍՅԱՆԸ:

-Դուք ԱԺ նախորդ գումարման ժամանակ գործող մարտի 1-2-ի դեպքերի ուսումնասիրման ժամանակավոր հանձնաժողովի անդամ էիք, այս գումարման խորհրդարանում ՀԱԿ-ը բարձրացրեց նոր հանձնաժողով ստեղծելու հարցը, հետո համաձայնեց անորոշ ժամանակով հետաձգմանը: Ի՞նչ կասեք այդ առնչությամբ:
-Մենք կարծում ենք, որ նոր հանձնաժողովի անհրաժեշտություն կա` լրացուցիչ քննություն իրականացնելու և չորսուկես տարվա ընթացքում պետական մարմինների ձեռնարկած գործողությունների դիտարկման համար: Չորսուկես տարի է անցել, բայց թե՛ սպանությունների հետ կապված հարցեր կան, թե՛ այն աշխատանքների, որ պետք է կատարեին պետական տարբեր մարմիններ` ժողովրդավարական կարգերի հաստատման, պետական անվտանգության համակարգի զարգացման, մարդու իրավունքների ապահովման գործերում: Մենք մինչև այսօր չունենք նրանց վերջնական պատասխանը: Նախորդ գումարման ԱԺ-ում ՀՅԴ խմբակցությունը հանդես եկավ առանձին մոնիթորինգ իրականացնող հանձնաժողովի ստեղծման առաջարկով, որը քաղաքական մեծամասնությունը մերժեց և հարցը տեղափոխեց պետական-իրավական հարցերի հանձնաժողովի գործառույթների դաշտ: Մենք ասում էինք, որ պետաիրավական հանձնաժողովն ի վիճակի չի լինելու իրականացնել այդ գործառնությունները: Կյանքը ցույց տվեց, որ մենք ճիշտ էինք, և նախորդ գումարման խորհրդարանում այդ հարցին անդրադարձ չեղավ, հետևաբար նոր հանձնաժողովի ստեղծումը անհրաժեշտ է: Այս հանձնաժողովը չպետք է քաղաքականացվի` այս կամ այն քաղաքական ուժին դիվիդենդներ բերելու տեսակետից, այլ պետք է իսկապես նպաստի մարտի 1-ի էջը լիարժեք բացահայտելուն և ընդմիշտ փակելուն: Եթե հասարակական մի ստվար զանգված կասկածներ ունի, այդ կասկածները պետք է փարատել, չի կարելի անորոշության մեջ թողնել այն, ինչ հնարավոր է բացահայտել:
-Մինչև նախագահական ընտրությունները հնարավոր չէ՞ր քաղաքականացումից խուսափել:
-Հանձնաժողովի գործունեության ժամկետ նախատեսված էր մինչև փետրվարի 4-ը, իրատեսական չէր այդքան կարճ ժամկետում այդքան խնդիրներ պարզելը: Ճիշտ չեմ համարում նաև հանձնաժողովի աշխատանքը նախագահական ընտրություններով պայմանավորելը` դա հենց հարցի քաղաքականացման ուղիղ ճանապարհն է: Այդ պատճառով էլ տեղին էր հիմնական զեկուցողի և պետական-իրավական հանձնաժողովի նախագահի համաձայնությունը, որ հանձնաժողովը ստեղծվի նախագահական ընտրություններից հետո: Ես էլ եմ այդ ժամկետին կողմ, բայց ես դեմ եմ, որ հետաձգվեց այդ հարցի քննարկումը հանձնաժողովում: Եթե իշխանությունը հանձնաժողով ստեղծելու կամքն ունի, կարող էր օրինագիծը մտցնել մեծ օրակարգ, իսկ փոքր օրակարգում ներառեր և ԱԺ-ում քննարկեր ընտրություններից հետո: Քանի որ հիմնական զեկուցող, ՀԱԿ-ի ներկայացուցիչ Գագիկ Ջհանգիրյանն ընդունել է նաև իշխանության առաջարկը` փոփոխել որոշ դրույթներ: Սա կլիներ երկկողմանի հստակ կապ և երաշխիքներ կլինեին, որ այսօր չկան: Ես ընդհանրապես կասկածում եմ, որ իշխանությունն ընտրություններից հետո հանձնաժողով ստեղծելու կամք կդրսևորի:
-Հակառակ Լևոն Զուրաբյանի հորդորով` ԱԺ նախագահի երաշխավոր դառնալո՞ւ:
-Եղել են դեպքեր, որ երաշխիքների առկայությամբ խոստումը չի կատարվել: ԱԺ նախագահը գործին մասնակից և պայմանավորվածությունների մանրամասներին տեղյակ չէր:
-Ի՞նչ է կատարվում հիմա քաղաքական դաշտում:
-Անորոշություն է, որը դեռևս կպահպանվի մինչև թեկնածուների առաջադրումները: Այս ընտրությունները նախորդի նման չեն երկու պատճառով: Նախորդ ընտրությունների ժամանակ կար ժամկետն ավարտած նախագահ, այս ընտրություններում գործող նախագահի պաշտոնավարման շարունակականության խնդիր է դրված, և շատ քաղաքական ուժեր նաև մտածում են, թե որքանով է ճիշտ այս ընթացքում խաղի մեջ մտնելը, մյուս կողմից համապետական ընտրությունների որակը ակնհայտ է դարձնում, որ շատ քիչ է այլընտրանքային թեկնածուի հաղթելու հնարավորությունը, և ավելորդ կոտրվում են թե՛ ռեսուրսը, թե՛ քաղաքացիների վստահությունը այս կամ այն անձի նկատմամբ: Պրագմատիկ չէ ևս մեկ քայլ կատարել այդ ուղղությամբ: Երրորդ պատճառն էլ կա. ներքին քննարկումներում բոլորն էլ հասկացել են, որ մեկ քաղաքական միավորի խնդիր չէ համակարգային փոփոխություններ իրականացնելը: Հարկավոր է որոշակի համախմբում, այստեղ է, որ տարբեր ուժերի անորոշությունները սկսում են տարբերվել:
-ՀՅԴ-ն ի՞նչ անորոշություն ունի:
-ՀՅԴ-ն ասում է` մենք կարևորում ենք սկզբունքները, հետո նոր անձի խնդիր ենք տեսնում: Եթե սկզբունքներն ընդունելի են քաղաքական դաշտի ուժերի համար, կարելի է քննարկել անձը, որ կրում է այդ սկզբունքները: Նա չի գալիս որպես նախագահ, գալիս է որպես նախագահական համակարգից հրաժարվող անձ, այդ փոփոխություններն առաջ մղող առաջնորդ:
-Այդ փոփոխությունների հասարակական պահանջ կա՞:
-Հայաստանի Հանրապետության անկախության առաջին օրերից կա այդ պահանջը, որ տարբեր դրսևորումներ է ունեցել և ձևախեղումների է ենթարկվել այս կամ այն քաղաքական միավորների կամ իշխանություն ունեցող խմբերի կողմից: 1991-ից սկսած այդ պահանջը կա: Ինչո՞ւ 1991 թ. խորհրդային համակարգի հիման վրա կատարված ընտրություններին ժողովուրդն այդքան ակտիվ էր, 1991-ի նախագահական ընտրություններից հետո քաղաքական կյանքը սկսեց պասիվանալ և բևեռանալ, որն էլ բերեց 1996-ի խայտառակ նախագահական ընտրություններին, որից հետո մեր կյանքում վատը պահպանվեց, լավ արդյունքներ չունեցանք: Համակարգային փոփոխության պահանջը միշտ եղել է, և որևէ քաղաքական ուժի չի հաջողվել այդ պահանջը բավարարել:
-Լավ, եթե անցնում ենք խորհրդարանական կառավարման համակարգի, մեր երկրում ստեղծված պայմաններում ի՞նչ է փոխվելու:
-Անցումը խորհրդարանական կառավարման համակարգին ենթադրում է խորքային փոփոխություններ, նաև նոր վարչատարածքային բաժանում, ներկայացուցչական մակարդակի ձևավորում բոլոր հատվածներում: Մենք առաջարկում ենք մարզերի թիվը մեծացնել և մարզպետների ընտրության համակարգին անցնել, ընտրական օրենսգիրքը փոփոխել` Երևանի կառավարման համակարգը տեղափոխել մարզեր, մի տարբերությամբ, որ գյուղապետերը նշանակվեն, խոշոր գյուղերում ընտրվի ավագանին, այսինքն` ստեղծվի ներկայացուցչական ինստիտուտ, որի բարձրագույն ներկայացուցչական մարմինը կդառնա խորհրդարանը: Ժողովրդավարությունը սկսվում է ներքևից, ոչ թե վերևից է թելադրվում: Երկրորդ կարևոր խնդիրը` առայսօր Հայաստանի կառավարությունը խմբային պատասխանատվություն է կրում, անհատական պատասխանատվություն կաբինետի որևէ անդամ չի կրում: Խորհրդարանական կառավարման ժամանակ յուրաքանչյուր նախարար իր ծրագրով պետք է քվեարկվի խորհրդարանում, որը հավանություն է տալիս կամ մերժում թեկնածությունը: Կան խորհրդարանական հանրապետության մոդելով երկրներ, որտեղ գործուն է նաև նախագահի ինստիտուտը` կոնկրետ գործառույթներով: Խորհրդարանական հանրապետության մեր առաջարկած մոդելը կարևորում է դատական համակարգի նկատմամբ խորհրդարանի անմիջական պատասխանատվությունը: Ցանկացած երկրում եթե չկա անկախ դատական համակարգ, հնարավոր չէ լուրջ առաջընթաց, և մեր չարիքներից մեկը դատական համակարգի կազմավորման սկզբունքների մեջ է: Բերեմ բազում օրինակներից մեկը. երկրում անհրաժեշտ չէ երկու գերագույն դատարանի առկայություն` Վճռաբեկ դատարան և Սահմանադրական դատարան, որ նաև կրկնում են միմյանց գործառույթները: Փոքր երկրներում նման համակարգի գոյությունն անիմաստ է, որովհետև օրենքի տարբեր մեկնաբանության պատճառով արդարադատությունը չի կայանում: Կրկնում եմ` նախագահական համակարգից անցումը խորհրդարանական կառավարման` մեխանիկական փոփոխություն չի ենթադրում, այլ խորքային: Այսօր երբ շենքի վերելակը փչանում է, քաղաքացին երկրի նախագահին է դիմում:
-Որովհետև միայն նախագահի հրամանով է գործը տեղից շարժվում սովորաբար:
-Իսկ դա վկայում է ձևախեղված ինստիտուցիոնալ համակարգ:
-Մեր երկրում ձևավորված ընտրական ավանդույթը հնարավորություն կտա՞ խորհրդարանական այն ընտրություններն իրականացնելու, որ Ձեր նշած բարեփոխումները կատարվեն:
-Իհարկե ոչ, այդ պատճառով էլ մենք առաջարկում ենք Ընտրական օրենսգրքի փոփոխություններ, բացի 100 տոկոս համամասնականին անցումից` նաև ընտրությունների անցկացման որակական վերանայումներ, առանց որոնց անիմաստ է խոսել դրական փոփոխությունների մասին: Ես համամիտ չեմ նրանց տեսակետին, ովքեր ասում են, որ իդեալական օրենսգրքով էլ կարելի է վատ ընտրություն անցկացնել, վատ օրենսգրքով` լավ ընտրություն: Եթե չկա բավարար քաղաքական կամք, միշտ թողնվում է ինչ-որ սողանցք, որ լինեն արջի ծառայություն մատուցողներ իշխանություններին և այլ անձանց:
-Ընդդիմության միասնական թեկնածուի առաջադրումը հավանակա՞ն է:
-Այս պահի դրությամբ` դեռևս հնարավորությունները սպառված չեն:
-Բայց ո՞րն է իմաստը:
-Տրամաբանությունը մեկը պետք է լինի` ստեղծել Հայաստանում իշխանություններին հակակշռող սկզբունքների վրա հիմնված համակարգ. աշխարհի ոչ մի երկրում իշխանությունն ու ընդդիմությունը առանձին չեն գործում, և հաջողված են այն երկրները, որտեղ կա փոխըմբռնում, փոխադարձ շահերի ընկալում, համակարգային կապերով միմյանց գործառույթների ճանաչում ու հակակշռում: Դա է պատճառը, որ մենք առաջարկում ենք ընդդիմությանը վերապահել վերահսկողական գործառույթներ, որոնք կարող են հակակշռել իշխանությանը: Եթե իշխանությունն առաջնորդվում է պետության ու ժողովրդի շահերով, պիտի գիտակցի, որ դա պետք է առաջին հերթին իրեն: Երկուսի գոյությունը մեկ համակարգի ներսում` իրար հակակշռող գործառույթներով, հնարավորություն կտա, որ համակարգը զարգանա:
-Ընդդիմության միասնական թեկնածուի ձևավորման հիմք ո՞ր գաղափարը պետք է դառնա:
-Մենք 7 կետից բաղկացած առաջարկությունների փաթեթ ենք ներկայացրել, որ ոչ այնքան մեզ է պետք` որպես կուսակցության, որքան ժողովրդին և պետությանը: Մենք լավ գիտակցում ենք, որ միայնակ ի վիճակի չենք փոփոխություններ իրականացնելու, և ակնկալում ենք բոլորի մասնակցությունը: Մենք յոթ կետով չենք սահմանափակվում և պատրաստ ենք կարևոր հարցերը ավելացնելու: Այդ յոթը, մեր պատկերացմամբ, անհրաժեշտ և բավարար կետերն են, և մեկ դրույթը մյուսից թերագնահատել չի կարելի: Արատավոր համակարգի դեմ համակարգային պայքար է պետք, անձերի փոփոխությունը բավարար չէ: Մեր անցկացրած «Միասնական օրակարգ նախագահական ընտրություններում» խորհրդաժողովում խորհրդարանական ու արտախորհրդարանական կուսակցությունների, հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչների հետ քննարկվեցին մեր առաջարկները, ՀՅԴ առաջիկա ընդհանուր ժողովում կձևավորվի մեր վերջնական դիրքորոշումը 2013-ի նախագահական ընտրություններում մեր մասնակցության ձևաչափի մասին:

Զրույցը`
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ