Օգո՞ւտ է, թե՞ վնաս

ՀՀ կառավարությունը հաստատել է «Ցորենի ալյուրի հարստացման» և «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքների նախագծերը: Նշված օրենքների շրջանակներում իրականացվելիք ծրագրով (ԱԺ-ի կողմից ընդունվելու դեպքում) նախատեսվել է արհեստական վիտամիններով, հանքային միկրոտարրերով (մասնավորապես ֆոլիաթթվով, երկաթով), ինչպես նաև պրեմիքսներով, պարտադիր կարգով հարստացնել հացի և հացամթերքի արտադրության մեջ օգտագործվող ալյուրը:
Փորձագետների մի մասը, հիմնավորելով ծրագրի կարևորությունը, նշել է, որ այն ամբողջ աշխարհում համարվում է հանրային առողջապահական ամենաարդյունավետ ծրագրերից մեկը, քանի որ շատ փոքր ներդրումով ապահովում է մեծ արդյունքներ: Մյուս մասը պնդում է, որ արտաքուստ բարի և օգտակար թվացող նախաձեռնությունը իրենից մեծ վտանգ է ներկայացնում և առողջությունը բարելավելու փոխարեն կարող է վնաս հասցնել մեր երկրի փոքրաթիվ բնակչությանը` մատնաշելով այն հիվանդություններն ու մահվան ելքով դեպքերը, որոնք գրանցվել են այդ հավելանյութերի կիրառման պարագայում:
Նշված հարցերը պարզաբանելու համար դիմեցինք Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարանի բուսաբուծական մթերքների վերամշակման տեխնոլոգիայի ամբիոնի դոցենտ, տեխնիկական գիտությունների թեկնածու ԱՐԱՄ ՆԱԶԱՐՅԱՆԻՆ:

-Ի՞նչ կարծիքի եք նշված օրենքների ընդունման վերաբերյալ:
-Բնակչության առողջ սնման կազմակերպումը շատ բարդ և բազմագործոնային ընթացք է, որը կարելի է իրականացնել հիմնվելով ինչպես խոր գիտելիքների, այնպես էլ գիտական հայեցակարգի և գիտատեխնիկական կշռադատված քաղաքականության վրա: Այդ նպատակով է վերջին երկու տասնամյակում ստեղծվել «Նորագույն սննդի քիմիա» գիտությունը, որն այսօր, սննդամթերքի քիմիայից բացի, ուսումնասիրում է մարդու սնման գիտությունը: Հիմնվելով հիմնարար գիտակարգերի նվաճումների և սնման գիտության վրա, այն սերտորեն համագործակցում է նաև կենսատեխնոլոգիայի և մանրէակենսաբանության հետ` պրակտիկայում լայնորեն օգտագործելով նաև հետազոտման բազմազան եղանակներ:
Վերոնշյալ հարցի պարզաբանումն ընկած է հենց սննդի քիմիայի շրջանակների մեջ, բայց, ցավոք, այդ գիտության մասին համարյա անտեղյակ է այն «մասնագետների» մեծամասնությունը, որն այսօր ակտիվորեն մասնակցում է մամուլում և տեղեկատվության այլ ոլորտներում ալյուրի հարստացման մասին քննարկումներին:
Առհասարակ բնակչության առողջ սնումը ազգի առողջության կարևորագույն պայմաններից մեկն է և «Ցորենի ալյուրի հարստացման» ՀՀ օրենքի նախագիծը, ըստ երևույթին, նպատակաուղղված է բնակչության զգալի մասի սնման կարգավիճակի բարելավմանը:
-«Ցորենի ալյուրի հարստացման» ՀՀ օրենքի նախագծի համաձայն, ալյուրը մասնավորապես հարստացվելու է երկաթով և ֆոլիաթթվով: Վերամշակման ընթացքում ավելի արդյունավետ չի՞ լինի այդ միկրոտարրերը չտարանջատել և թողնել ալյուրի մեջ, այլ ոչ թե հետագայում այն արհեստականորեն հարստացնել, այսինքն` նույն տարրերը կրկին «վերադարձնել»:
-Սննդահումքի վերամշակման ժամանակ, որպես կանոն, տեղի է ունենում հանքային նյութերի պարունակության նվազում (բացառությամբ սննդի աղի), իսկ բուսական մթերքներում դրանց մի մասը կորչում է թափոնների հետ:
Ցորենի աղալու ժամանակ նույնպես նվազում են այդ անհրաժեշտ միկրոտարրերը, իսկ դրանք նվազում են այն պարզ պատճառով, որ տեղակայված են ցորենի հատիկի արտաքին շերտում: Այնինչ ժամանակակից տեխնոլոգիաները ձգտում են մաքսիմալ ձևով ստանալ հացի ամենասպիտակ ձևը՝ էնդոսպերմը:
Նշեմ, որ ցորենի բարձր տեսակի ալյուրի հանքային նյութերի համեմատական վերլուծությունը ցույց է տվել, որ, օրինակ, ցորենի աղալու ժամանակ կալցիումի պարունակությունը 41մգ/100գ-ից նվազում է մինչև 16մգ/100գ, ֆոսֆորի պարունակությունը` 372-ից մինչև 87, երկաթինը` 3,3-ից մինչև 0,8 և ավելի:
Այնինչ երկաթի պակասությունը (որն անհրաժեշտ է շնչառության և արյունաստեղծումն ապահովող միացությունների կենսասինթեզի համար) կարող է բերել անեմիայի զարգացման, որի ժամանակ խախտվում են օրգանիզմի գազափոխանակումը, բջջային շնչառությունը, այսինքն` կյանքի ապահովման հիմնական գործընթացները:
Նշեմ նաև, որ կերաբաժնում կալիումի և ֆոսֆորի քանակության անհամապատասխանության ամենատարածված հետևանքներից են ատամների կարիեսը և ոսկրային հյուսվածքների նոսրացումը: Խմելու ջրում ֆտորի պակասության դեպքում քայքայվում է ատամի էմալը, իսկ կերակրի աղի և ջրի մեջ յոդի դեֆիցիտը հանգեցնում է վահանաձև գեղձի հիվանդությունների:
Օրենքի նախագծով առաջարկվող հավելանյութերով հարստացումները, որով փորձում են հացամթերքների աղալու ընթացքում այդ կորած բաղադրիչները վերադարձնել իրենց նախնական կարգավիճակին, վերաբերում են միայն Հայաստանում օգտագործվող առաջին և բարձր սորտի ալյուրների մոտ 85 տոկոսին:
-Փորձագետների մի մասը մտահոգված է, որ ալյուրը արհեստական երկաթով և ֆոլիաթթվով հարստացնելու դեպքում սպառողները կարող են կանգնել լուրջ խնդիրների, ընդհուպ մինչև անպտղության, ամլության, չբերության, ալերգիկ, աղեստամոքսային, քաղցկեղային հիվանդությունների, ինչպես նաև հորմոնալ խանգարումների առջև: Ի՞նչ կասեք այդ հնարավոր բացասական ռիսկերի մասին։
-Իմ կարծիքով` հնարավոր ռիսկեր չկան, այլ ընդհակառակը. «Ցորենի ալյուրի հարստացման մասին» ՀՀ օրենքի ընդունումը հնարավորություն կընձեռի մի քանի տարի անց խոսելու առողջության տարբեր ցուցանիշների բարելավման մասին։
ՀՀ առողջապահության նախարարության և ԱՀԿ-ի վիճակագրական տվյալների համաձայն, աշխարհում շուրջ 2 միլիարդ մարդ բավարար քանակով երկաթ չի ստանում, ինչի պատճառով 0-5 տարեկան երեխաների 47 տոկոսը և հղի կանանց 42 տոկոսը տառապում է սակավարյունությամբ: Ամեն օր անեմիայի և երկաթի անբավարարության պատճառով, աշխարհում ծննդաբերության ժամանակ մահանում է 300 կին, շուրջ 500 նորածին ծնվում է նյարդային խողովակի զարգացման բնածին արատով, 4000 մեծահասակ էլ մահանում է սրտի կաթվածից:
ԱՀԿ-ի և ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի տվյալներով` աշխարհում ավելի քան 40 մլն նախադպրոցական տարիքի երեխա տառապում է սուր, իսկ ավելի քան 120 մլն երեխա` քրոնիկական թերսնուցումից: Աշխարհի բնակչության 20 տոկոսը ենթակա է միկրոսնուցող նյութերի (երկաթ, ֆոլիաթթու, յոդ, վիտամին A և այլն) անբավարարության, ինչի հետևանք են մի շարք ծանր ու անդարձելի ախտաբանական վիճակները, և որոնք հաճախ ավարտվում են հաշմանդամությամբ կամ մահվան ելքով:
-Ի՞նչ դրական ազդեցություն կարող են ունենալ քիմիական ճանապարհով ստացված վիտամինները նշված հիվանդությունների կանխման ճանապարհին:
-Մարդու նորմալ կենսագործունեության համար վիտամինները անհրաժեշտ են փոքր քանակություններով, բայց քանի որ օրգանիզմը չի կարող բավարարել իր պահանջարկը կենսասինթեզի հաշվին (այն չի սինթեզում վիտամիններ կամ սինթեզում է անբավարար քանակություններով), դրանք պետք է ներմուծվեն սննդի հետ` դրա պարտադիր բաղադրիչի կարգավիճակով: (Զանգվածային հետազոտությունները, որոնք անցկացվել են աշխարհի բազմաթիվ երկրներում, վկայել են, որ բնակչության մեծ մասը վիտամինների և հանքային նյութերի դեֆիցիտ ունի):
Օրգանիզմում վիտամինների բացակայությունը կամ պակասությունն առաջացնում է անբավարարվածության հիվանդություններ` հիպովիտամինոզներ (հիվանդություններ` պակասության դեպքում) և ավիտամինոզներ (հիվանդություններ` վիտամինների բացակայության կամ կտրուկ դեֆիցիտի դեպքում): Մեկ վիտամինի պակասությունը հանգեցնում է մոնոհիպովիտամինոզների, իսկ մի քանիսինը` պոլիհիպովիտամինոզների:
Նշեմ մարդու նորմալ կենսագործունեությանն անհրաժեշտ ալյուրի մեջ եղած բավարար քանակով մի քանի վիտամինների նշանակությունը:
Վիտամին B1-ը (թիամին) մասնակցում է ածխաջրային փոխանակության կարգավորման և էներգիական փոխանակման ռեակցիաներին: Նրա դեֆիցիտն առաջացնում է նյարդային, սրտանոթային, մարսողական համակարգերի խանգարումներ:
Վիտամին B2-ը (ռիբոֆլավին) մասնակցում է սպիտակուցների, ճարպի փոխանակման գործընթացին, կարգավորելով նյարդային և մարսողական համակարգերի ֆունկցիան: Ռիբոֆլավինի պակասության դեպքում առաջանում են մաշկի հիվանդություններ, բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի բորբոքում, զարգանում են արյունատար համակարգի և աղեստամոքսային ուղիների հիվանդություններ:
Վիտամին PP-ն (նիացին), որը կարևոր դեր ունի հյուսվածքային շնչառության մեջ, պակասության ժամանակ օրգանիզմում դիտարկվում է թուլության, արագ ուժասպառության, անքնության, սրտի բաբախումների ձևով: Զգալի պակասության դեպքում զարգանում է պելլագրա:
Վիտամին B6-ը (պիրիդոքսին), որը մասնակցում է ճարպային և ամինաթթուների վերափոխումներին, անհրաժեշտ է նյարդային համակարգի արյունաստեղծ մարմինների և լյարդի նորմալ գործունեության համար: Պակասությունն առաջացնում է դերմիտներ:
Ֆոլիաթթուն (վիտամին B9) անհրաժեշտ է բջիջների բազմացման, օրգանների աճի, սաղմի և պտղի նորմալ զարգացման և նյարդային համակարգի գործունեության համար: Ֆոլիաթթվի պակասությունն արտահայտվում է արյունաստեղծության խախտումներով (անեմիա, լեյկեմիա), մարսողական համակարգի աշխատանքի խախտումներով:
Վիտամին B12-ը մասնակցում է արյունաստեղծման, ամինաթթուների վերափոխման գործընթացներին: B12-ի պակասության դեպքում առաջանում է թուլություն, փակվում է ախորժակը, զարգանում է չարորակ սակավարյունություն, խախտվում է նյարդային համակարգի գործունեությունը:
Այնպես որ, ալյուրի վիտամինահանքային հարստացումը, բնակչության առողջության բարելավման տեսանկյունից, համարում եմ անհրաժեշտ նախապայման:
-Ո՞ր երկրներն են այսօր օգտագործում այդ վիտամինահանքանյութային հավելումներով թխված հացն ու հացամթերքը:
-Աշխարհի 59 երկրներում ներկայումս առկա են միկրոնուտրիենտներով ալյուրի պարտադիր հարստացումը կարգավորող օրենքներ կամ այլ նորմատիվ փաստաթղթեր: ԱՄՆ-ում, Մեծ Բրիտանիայում, Չիլիում ալյուրը հարստացնում են արդեն մի քանի տասնամյակ: Ալյուրի պարտադիր հարստացումը գոյություն ունի Հարավային և Կենտրոնական Ամերիկայի երկրների մեծամասնությունում և Կանադայում:
ԱՊՀ երկրներում այդ օրենքները 2009 թվականից ընդունվել և գործում են Ղազախստանում, Ղրղզստանում: Թուրքմենստանում ալյուրի պարտադիր հարստացումը նախագահի հրամանագրով կարգավորվել է 1994 թվականից: Այլ երկրներից միկրոնուտրիենտներով ալյուրի հարստացման ծրագրերն ընդունվել են ՈՒզբեկստանում, Ադրբեջանում, Տաջիկստանում: Նմանօրինակ ծրագրերը մշակման փուլում են Բելառուսում, Ռումինիայում, Բուլղարիայում, Թուրքիայում և այլ երկրներում:
Դեռ Խորհրդային Միության ժամանակ գործող ԳՕՍՏ 26574-85 «Ալյուր ցորենի հացաթխման. տեխնիկական պայմաններ» ստանդարտի 1.8 կետում գործում էր «Վիտամինացված ցորենի հացաթխման ալյուրի մասին» կետը, որտեղ նշված էին նաև հարստացման վերաբերյալ նորմերը` վիտամին B1 (թիամին), վիտամին B2 (ռիբոֆլավին) և PP (նիկոտինաթթու): Ի միջի այլոց, Երևանի ալրաղաց կոմբինատը նշված ժամանակահատվածում վիտամինացնում էր բարձր և առաջին տեսակի ալյուրը:
ՌԴ-ում 2009 թ. ընդունվել է ԳՕՍՏ Ռ 53494 «Ցորենի հացաթխման ալյուրի հարստացման համար վիտամինային և վիտամինահանքային պրեմիքսներ» ստանդարտը, որտեղ նշվել են ալյուրի հարստացման համար անհրաժեշտ վիտամինները և հանքային նյութերը և նրանց համապատասխան քանակությունները` վիտամին B1, B2, PP, B6, ֆոլիաթթու, վիտամին C, կալցիում, երկաթ, ֆոսֆոր:
-Ներկայումս ՀՀ-ում ի՞նչ ձևով է արտադրվում տեղական հացը: Վերջինիս մեջ հավելումներ օգտագործվո՞ւմ են, թե՞ այն թխվում է միայն տեղական արտադրության ցորենի մաքուր ալյուրից:
-Ներկայումս ՀՀ-ում մի քանի հարյուր արտադրողներ օրական շուրջ 800 տ հաց և հացաբուլկեղեն են արտադրում: Հացաթխման տեխնոլոգիաները տարբեր են, սկսած ավանդական տեխնոլոգիաներից (որոնց թիվը մեծ չէ), վերջացած ժամանակակից հացաթխման բարելավիչների կիրառումով:
Հացաթխման համար օգտագործվող ալյուրը հանրապետությունում արտադրվում է հիմնականում ներկրվող ցորենից, քանի որ տեղական ցորենը կարող է ապահովել եղած պահանջարկի միայն 30 տոկոսը: Ներկրվող ալյուրը միայն տարեկանի ալյուր է, իսկ ցորենի ալյուր չի ներկրվում, քանի որ տնտեսապես ձեռնտու չէ:
Ինչ վերաբերում է հացաթխման մեջ օգտագործվող բարելավիչներին, որոնք ժողովուրդն անվանում է «վիտամիններ», ապա դրանք կրում են հիմնականում Գերմանիայի, Բելգիայի, Իրանի արտադրության կնիքը: Դրանց կազմի մեջ գերակշռում են ցորենի վերամշակման մթերքները, կաթնամթերքները, շաքարները, սննդային ճարպերն ու ձիթատու մշակաբույսերի սերմերը:
Դրանք պարունակում են նաև ֆունկցիոնալ հատկություններով օժտված քիչ քանակությամբ նյութեր` լեցիտին, թանձրացուցիչ և դոնդողացնող նյութեր, հանքային նյութեր և վիտամին C: Նշված բոլոր նյութերը, անցնելով մի քանի տարվա փորձաքննություն, ստացել են համապատասխան անվտանգության սերտիֆիկատներ:
Բարելավիչների կիրառումը թույլ է տալիս կարգավորել խմորի պատրաստման գործընթացները, բարելավել արտադրանքի արտաքին տեսքը և երկարացնել հացի և հացաբուլկեղենի թարմության ժամկետը:

Զրուցեց
Հասմիկ ԳԵՎՈՐԳՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ