«Գնացեք բեսեդկում լռվելու»
24.01.2020 | 04:24
Քանի օր է՝ ականջներումս Հրանտ Մաթևոսյանի ու Հենրիկ Մալյանի հանճարով բոլորիս տան անդամը դարձած «Մենք ենք, մեր սարերի» հովիվների ձայնն է: Հորդոր-խնդրանք բոլոր հեռուստաալիքներին՝ պայմանավորվեք ու օրը մի քանի անգամ համաժամանակյա ցուցադրեք ֆիլմը, միևնույն է, ամեն ինչ այդ ֆիլմով ու ֆիլմում ասված է՝ լուրերով ոչինչ չեք ավելացնում:
Ի՞նչ է եղել: 2020-ի հունվարի 15-ից ուժի մեջ է մտել կառավարության որոշումը, որ Հայաստանի ամբողջ տարածքում վաճառվող միսը պետք է ունենա սպանդանոցում մորթված լինելը հավաստող փաստաթուղթ: Հրաշալի ու ճիշտ որոշում, անհրաժեշտ ու իմաստավորված: Բայց՝ որոշում, որ կրկնում է պետական կառավարման համակարգի 2018-ի հունիսից սկսված սխալները.
1. իշխանությանը երկար հաջողվում էր կեղծ օրակարգերով մարդկանց ուշադրությունը շեղել քաղաքական ու տնտեսական խնդիրներից՝ պարբերաբար ասպարեզ նետելով սկանդալներ՝ ձերբակալությունների, դատավարությունների, բացահայտումների տեսքով: Ռեսուրսը սպառված է: Ակնհայտ է, որ ժամանակը վատնվեց. օրենսդիր ու գործադիր իշխանության լծակները չօգտագործվեցին համակարգային փոփոխությունների, տնտեսության դիվերսիֆիկացման համար, ընդամենը ասպարեզ նետվեց տնտեսական հեղափոխության կարգախոսը, որ ՀԴՄ տպելու ու պահանջելու մակարդակից առաջ չգնաց:
2. Կառավարությունը՝ վարչապետի գլխավորությամբ չունի երկիրը կառավարելու ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳ ու ՊԱՏԿԵՐԱՑՈՒՄ, ընդունվում են իմպուլսիվ կամ իրադարձային որոշումներ: Որևէ ոլորտում բարեփոխումների ԾՐԱԳՐԻ բացակայությունը կյանքն է ամեն օր ապացուցում: Կառավարությունն աշխատում է թղթի, ոչ թե խնդրի հետ, չեն ստեղծվում խնդիրների լուծման մեխանիզմներ՝ ազդարարվում է նպատակը ու հրաման տրվում իրականացնել:
3. Ի սկզբանե ակնհայտ էր, որ կառավարության կառուցվածքը սխալ է, համարժեք չէ խնդիրների լուծմանը: Տարբեր ոլորտների արհեստական միացումների պատճառով ստեղծվել է անկառավարելիության մթնոլորտ: Փորձառու մասնագետներից իբրև «նախորդ հանցավոր ռեժիմի» ատավիզմ հրաժարվելը, սեփական «քայլածներին» ու ուղեկիցներին պետական կառավարումը վստահելը մեծագույն ռիսկ էր, որ չգիտակցվեց ու չի ընկալվում: Ամեն ինչ փոխելու մտասևեռումը կարող էր արդյունք տալ, եթե սկսվեր նպատակի որոշարկումից, ռեսուրսների գույքագրումից ու խնդրի լուծման մեխանիզմների ստեղծումից հետո միայն որոշումներ ընդունելուց:
4. Կոնկրետ այս դեպքում՝ գյուղատնտեսության նախարարության միացումը բնապահպանությանը, իրականում՝ փակումը, հանգեցրեց անասնապահության ոլորտում ստեղծված ճգնաժամին: Եվ ոչ միայն սպանդանոցների հարցով:
5. Մի շաբաթից ավելի բողոքի ակցիաներին չարձագանքելը վկայում է, որ կառավարությունը չուներ հոդաբաշխ լուծում՝ գերադասվեց ցուցարարներին հեռացնել մայրաքաղաքից: Օրինաչափ է դառնում, որ որևէ հարցի լուծում չունեցող իշխանությունը շատ արագ իր և ընդվզող ժողովրդի արանքում կանգնեցնում է ոստիկանական շղթան:
6. Սպանդանոցների պատճառով ծագած պատմությունը վկայում է՝ երկրում իրավիճակ է փոխվել՝ հպարտ հայերը այլևս պոպուլիզմով կերակրվելուն դեմ են ու կոնկրետ քայլեր են ուզում կառավարությունից՝ պատրաստ են կառավարության դեմ պայքարել այն քայլերով, որով իրենք իշխանության են բերել ՔՊ-ին: Անօրինականը օրինական դարձնելու օրինակը տվել է վարչապետը, ու հիմա ՀՀ շարքային քաղաքացիները հարց լուծելու միակ ելք են տեսնում ամբողջ երկրում միջպետական ճանապարհները փակելը, երբ բարեհաջող վտարվեցին մայրաքաղաքից:
7. Համարյա մեկ շաբաթ լռում էր վարչապետը՝ կարծես ինքն էր Դավոսում: Լռում էին մյուս պաշտոնյաները, արձագանքում էր… սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմնի ղեկավարի խորհրդական Արթուր Շատվորյանը, որ սադրի՝ հայտարարելով՝ բողոքն ուղղորդված է, ցույցերում անասնապահ գյուղացիներ չկան, «Գումի» շուկայի, Խորենացու վաճառակետերի տերերի մատակարարներն են:
Ամեն ինչ կարող էր այլ ընթացք ունենալ, եթե որոշումն ընդունվելուց հետո գոնե կես տարի ժամանակ տրվեր տեղերում ներկայացվելու, եթե գյուղերում կառուցվեին սպանդանոցներ՝ ամբողջ հանրապետությունում 39 սպանդանոցը շատ քիչ է, եթե գյուղերում լինեին բավարար թվով անասնաբույժներ, եթե ստեղծվեր նոր ծառայություն, որ անասնապահից իր գոմից գնում է անասուններին, հասցնում սպանդանոց, սպանդանոցից՝ վաճառակետեր: Այս բոլոր հարցերը լուծելու համար պետք էր ժամանակ+պետության աջակցություն+համագործակցություն անասնապահների հետ՝ ծառայությունների մատուցման գների հարցում պայմանավորվածության համար: ՈՒ հիմա ճիշտ են անասնապահները, որ հակադարձում են պետությանը կոռուպցիա տարածելու՝ սպանդանոցային մոնոպոլիա ստեղծելու ու մեղադրում են իրենց խաբելու մեջ: Շատ հիմնավորված է, որ բողոքները մեկ շաբաթից հետո, որի ընթացքում ոչ ոք դեմ չէր սպանդանոցներին, ընդամենը ուզում էին պայմաններ, ցուցարարները՝ ՉԼՍՎԱԾ ու ՉԸՆԿԱԼՎԱԾ մնալով՝ փոխեցին պահանջը ու հայտարարեցին, որ սպանդանոցներ չպիտի լինեն: Սա, իհարկե, սխալ է, բայց պետության անգործունակության հետևանք: Անասնապահներն ու մսավաճառները թվերով են հիմնավորում իրենց դժգոհությունը՝ բնակավայրերից սպանդանոցների հեռավորությունը, մատուցված ծառայությունների բարձր գինն ու հընթացս առաջացող խնդիրներին անպատրաստ լինելը: Նրանք պնդում են, որ սպանդանոցային մորթը պարտադիր դարձնելով իրենց զրկում են եկամտից: ՈՒ իրավունք ունեն հայտարարելու. «Ինչպես վարչապետը ճանապարհ փակելով հաղթեց, այնպես էլ կհաղթի անասնապահ ժողովուրդը»:
Ինչ-որ իմաստով ճիշտ էին՝ հունվարի 22-ին վարչապետը ԱԺ-ում հարց ու պատասխանի ժամին հայտարարեց, որ մինչև հուլիսի 1-ը կառավարությունը պատրաստ է զիջումների գնալ, այդ ընթացքում «տյունինգ անելով» սուբսիդավորվող վարկերն ու լիզինգային ծրագրերը: Բացառությամբ Երևանի սուպերմարկետների ու ռեստորանների, հանրային սննդի ցանցի մնացածը կթողնվի հին կարգավորումներով: Նիկոլ Փաշինյանը միանշանակ ճիշտ է մեկ հարցում՝ Հայաստանը պետք է անցնի սպանդանոցային համակարգի: Դա, իրոք, բացի առողջապահական խնդիրներից, երկրի ստանդարտի և վարկանիշի հարց է: Վարչապետը նաև ասաց, որ վերջին մեկուկես տարում կարգավորումը երկու անգամ հետաձգել են: Երեկ կառավարության նիստում վարչապետը վերահաստատեց՝ մինչև փետրվարի 6-ը կառավարության որոշման նախագիծ պատրաստել, որը պետք է ընդունվի կառավարության նիստում, արտոնյալ վարկեր կտրամադրվեն սպանդանոցների կառուցման, լիզինգային ծրագիր կիրականացվի շարժական սպանդանոցների համար։ Ֆինանսավորումը պետք է լինի հասցեական, սպանդանոցների բաշխվածությունը՝ խելացի. «Մենք պայմանավորվում ենք, որ մինչև հուլիսի 1-ը ամենախիստ պայմաններում գործում են միայն Երևանի սուպերմարկետները և հանրային սննդի օբյեկտները։ Մյուս տեղերում մենք թողնում ենք իրավիճակն այնպիսին, ինչպիսին կար այս կարգավորումից առաջ։ Պայմանը, որ հուլիսի 1-ից ամբողջ հանրապետությունն անցնելու է նոր համակարգին, և որևէ ցույց, բողոքի դրսևորում չի լինելու։ Եթե այս պայմանն այսօր բողոքի գործողություններ իրականացնող մեր սիրելի հայրենակիցների համար ընդունելի է, նրանք համաձայն են, որ մենք պայմանավորվենք սրա շուրջ, ուրեմն մենք սրա շուրջ կպայմանավորվենք մինչև հուլիսի 1-ը։ Եթե ընդունելի չէ, ուրեմն մենք ասում ենք՝ այսօրվանից նոր պայմանն է գործում, եթե ընդունելի չէ, թող այսօրվանից ընդունելի չլինի»։
Այսինքն՝ մարդիկ 10 օր պիտի փողոց ու ճանապարհ փակեին, որ վարչապետն ու կառավարությունը հասկանային՝ ինչպես պետք է հարցը լուծվի: Բայց պահանջներից մեկը կատարվեց՝ հետաձգումը, այն էլ՝ մասնակի՝ կես տարով մոնոպոլ դաշտ ստեղծելով սուպերմարկետների համար, էականը՝ սպանդանոցների քարտեզ ձևավորելն ու կառուցելը չէ, էականը անասնապահ-սպանդանոց-վաճառակետ գործուն մեխանիզմ ձևավորելն է՝ կա հանճարեղ, բայց մեզ դեռ օտարոտի հասկացություն՝ ԼՈԳԻՍՏԻԿԱ, որտեղ պաշտպանվում են բոլորի իրավունքները: ՈՒ եթե Նիկոլ Փաշինյանը ստանդարտից ու իմիջից է խոսում, թող հանձնարարի ուսումնասիրել եվրոպական փորձը, հաշվել ներդրումները ու հաշվի առնել Հայաստանի առանձնահատկությունները՝ տեղանքից մենթալիտետ: Օրինակ՝ տեսչական մարմնից պնդում են՝ սպանդանոցների տերերի հետ հուշագիր են ստորագրել, սահմանել ամեն կենդանու սպանդի առավելագույն գինը, սպանդանոցները պարտավորվել են 3 կենդանի 30 կիլոմետրը անվճար տեղափոխել, ֆերմերները պնդում են՝ սպանդանոցները հրաժարվում են անվճար տեղափոխել անասուններին։ «Բոյնիգեյթը» շարունակվում է: Սովորեք միս չուտել:
Իսկ նրանք, որ չեն հրաժարվել միս ուտել՝ հանուն հեղափոխության, պատրաստվում են սահմանադրական փոփոխություններ անել: «Իմ քայլը» խմբակցության ղեկավար Լիլիթ Մակունցը, օրինակ, կառավարման մոդելի փոփոխության անհրաժեշտություն չի տեսնում: Նա վստահեցնում է՝ սուպերվարչապետությունը, որի մասին խոսում էր ընդդիմադիր Նիկոլ Փաշինյանը, այլևս չկա: «Նիկոլ Փաշինյանը սուպերվարչապետական համակարգ ասելով նկատի ուներ, օրինակ, կեղծված ընտրությունների արդյունքում պարտադիր կերպով կամ ստիպողաբար ձևավորվող ՏԻՄ իշխանություններ: Ամենօրյա մակարդակով մենք փորձում ենք հնարավորինս բալանսավորել իշխանությունը և տալ բավականաչափ լիազորություններ ընդդիմությանը, ինչը արվել է, օրինակ, նախորդ տարի»: ԱԺ պետաիրավական հարցերի հանձնաժողովի նախագահ Վլադիմիր Կարապետյանի կարծիքով՝ խորհրդարանական կառավարման երկրում առնվազն անհասկանալի կլիներ լսել, որ իրենք կողմ են մոդելի փոփոխությանը: ԲՀԿ-ն քննարկելուց հետո կասի՝ ինչ օրակարգով է մասնակցելու հանձնաժողովի աշխատանքներին: Գագիկ Ծառուկյանը հիշեց. «15 թվականին ինչ Ծառուկյանի, «Բարգավաճի» գլխին կատարվեց, հիմնական այս խնդիրն էր, որ կիսանախագահականը պետք է փոխվեր խորհրդարանական, որը ես առաջարկում էի, ասում էի, որ պատերազմող երկրում այդպիսի բան չպիտի լինի, և այդ բոլորը, ինչ կատարվեց իմ թիմի հետ, դա, ասենք թե, բոլորդ էլ գիտեք, որ միայն դեմ էի ես, և հիմնականում ոչ մի քաղաքական ուժ ինձ չպաշտպանեց, որ լիարժեք տեսնելով, իհարկե կալանավորվեցին 630 իմ ակտիվիստներից մեկ օրվա մեջ, որ ես նայելով ասացի՝ լավ, եթե այդպես է, ես կարող եմ քաղաքական էջը ծալեմ, խնդիր չկա, միայն թե բոլորին բաց թողեք»: ԼՀԿ-ի համար սկզբունքային է խորհրդարանական կառավարման մոդելին գործիքակազմի սահմանումը՝ «Որ հնարավոր չլինի խորհրդարանական հանրապետությունում իշխանության գերկենտրոնացումը գործադիր իշխանության ձեռքում»: Իսկ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը համարյա մեկ տարի առաջ ասում էր՝ թող գործող Սահմանադրությունը նախ ցույց տա իր կենսունակությունը, չի աշխատի՝ կփոխենք: «Սահմանադրությունն այն փաստաթուղթը չէ, որ պետք է ամեն 5 տարին մեկ փոխել: Գործող Սահմանադրությունը բավականին լուրջ, աշխատած փաստաթուղթ է, և պետք է ուսումնասիրել, թե ինչ խնդիրներ է առաջացնում, բայց դրա համար պետք է գործի պատշաճ, ամբողջ ծավալով և գործի որոշակի ժամանակահատված, որ վեր հանվեն խնդիրները, տեսական քննարկումները միշտ չէ, որ Սահմանադրության պարագայում բավարար են»՝ ըստ արդարադատության նախկին նախարար Դավիթ Հարությունյանի: Ստացվում է՝ Սահմանադրության փոփոխությունների միակ նպատակը… ներկա ՍԴ-ից ազատվելն է:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ.Գ. Եթե ձեր ձայնը ոչ մի կերպ չի հասնում իշխանությանը, զանգահարեք ինչ-որ մեկին ու պատմեք ամեն ինչ՝ ԱԺ-ն 97 կողմ, 20 դեմ և 1 ձեռնպահ ձայներով ընդունեց օպերատիվ-հետախուզական գործունեության օրենքում փոփոխություններ կատարելու օրինագիծը: Ձեզ կլսի ոչ միայն ԱԱԾ-ն, այլև ոստիկանությունը: Կեցցե ժողովրդավարության բաստիոն Հայաստանը, որի ԱԺ նախագահը անհամաձայն պատգամավորներին ուղարկում էր «բեսեդկում լռվելու»: Վա՞տ տեղ է:
Հեղինակի նյութեր
Մեկնաբանություններ