2. Թրամփի 4 ամենավտանգավոր որոշումները, որ կարող են փոխել Մերձավոր Արևելքի ապագան

(Նախորդ մասը)

Իրանի հետ միջուկային համաձայնագրից դուրս գալը

Սուլեյմանիին սպանելու հրամանն առաջինը չէր Իրանին հակազդելու Թրամփի շարքում՝ նպատակ ունենալով սրել իրավիճակը Մերձավոր Արևելքում: Դրան նախորդել էր ճակատագրական որոշումը՝ նորից բոլոր խաղաքարտերը խառնել Իրանի հետ գործերում, երբ եվրոպացիներին ու ամերիկացիներին տասնամյակներ էին պետք եղել կարգավորելու իրանական միջուկային դոսիեն: Պատմությունը սկսվու է 1957-ից, երբ շահ Ռեզա Փեհլևին համաձայնագիր ստորագրեց ԱՄՆ-ի հետ միջուկային ծրագրում համագործակցության վերաբերյալ: Ամեն ինչ հարթ էր, քանի դեռ չէր բռնկվել իսլամական հեղափոխությունը, որ գահընկեց արեց շահին: 1979-ին նոր վարչակարգ, որ ամերիկացիներին մղեց համաձայնագրի բեկանմանը ու Իրան հարստացված ուրանի մատակարարման դադարեցմանը: 1996-ին ԱՄՆ նախագահ Բիլ Քլինթոնը Իրանի դեմ էմբարգո սահմանեց: Համաձայնագրի բեկանումից ու ԱՄՆ-ի ու արևտմտյան այլ պետությունների պատժամիջոցներից հետո Իրանը առաջ գնաց իր միջուկային ծրագրի զարգացման մեջ՝ դառնալով Արևմուտքի անհանգստության պատճառը: Իրանի հետ բանակցությունների երկար տարիներից հետո ստորագրվեց միջուկային համաձայնագիր, որի կողմերն էին ԱՄՆ-ը, Մեծ Բրիտանիան, Ֆրանսիան, Չինաստանը, Ռուսաստանն ու Գերմանիան: Համաձայնագիրը ստորագրվեց 2015-ին, երբ բանակցող կողմերը գտան բոլորին բավարարող բանաձև, որ ազատում էր Իրանին տնտեսական ու այլ պատժամիջոցներից՝ միջուկային ծրագիրը խաղաղ նպատակներով օգտագործելու պարտավորության դիմաց: Մշակվեցին վերահսկողության մեխանիզմներ, որ երաշխավորեն համաձայնագրին Իրանի հավատարմությունը: Համաձայնագիրը ներառում էր ցենտրիֆուգների մեծ մասից հրաժարում, միջուկային պահուստների 97% հրաժարում և ուրանի հարստացման մակարդակի իջեցում, որ ամբողջությամբ զրկեց Իրանին միջուկային մարտագլխիկներ արտադրելու հնարավորությունից:

Կողմերը ողջունեցին գործարքը: ԱՄՆ այն ժամանակվա նախագահ Բարաք Օբաման ասաց. «Իրանի հետ համաձայնագիրը կանգնեցրեց Մերձավոր Արևելքում միջուկային զենքի տարածման գործընթացը»: Սակայն այդքան տարիների ջանքերից հետո Թրամփը մերժեց համաձայնագիրը և 2018-ի մայիսին դուրս եկավ համաձայնագրից, թեպետ ավելի ուշ վերադարձավ հարցին՝ պահանջելով միջուկային նոր գործարք՝ որ «աշխարհն ավելի անվտանգ դարձնի»: Համաձայնագրից դուրս գալու որոշումը նորից ցնցեց տարածաշրջանը և մղեց Իրանին հրաժարվել իր պարտավորություններից ու ավելի շատ ցենտրիֆուգներ ստեղծել ուրանի հարստացման համար: Իրավիճակն ավելի բարդացրեց Սուլեյմանիի սպանությունը, որ հարկադրեց Իրանի ղեկավարությանը հայտարարել միջուկային համաձայնագրով մյուս պարտավորությունների կրճատման և առանց որևէ սահմանափակման ուրանի հարստացման ցանկության մասին: Մուհամեդ ալ Մինշավին Իրանի միջուկային ծրագրի ապագայի և նոր համաձայնագրի շուրջ պայմանավորվելու Թրամփի ցանկության մասին ասաց. «Տնտեսական բարդ պայմանները, որոնցում հայտնվել է Իրանը, կարող են մղել բանակցելու: Չնայած ներկա էսկալացիային, Թեհրանը հույս ուներ, որ Թրամփի իշխանության գալը վերջ կդնի ամերիկյան թշնամությանը իրանցիների նկատմամբ: Այլ խոսքով՝ եթե Թրամփը մնա իր պաշտոնում, իսկ նրա վերընտրվելու շանսերը մեծ են, չնայած Ռուսաստանի ու Ուկրիաինայի հետ սկանդալներին, դա կարող է Թեհրանին մղել բանակցությունների»:
Sasapost (Եգիպտոս)

Հ.Գ. Իրականում Իրանի հետ վեցնյակի միջուկային համաձայնագրից դուրս գալը ոչ միայն Մերձավոր Արևելքի, այլև Եվրոպայի անվտանգությունն է վտանգում՝ խորացնելով ԱՄՆ-ԵՄ հակասությունները: Թրամփը հերթով դուրս է գալիս Օբամայի ու դեմոկրատների կնքած համաձայնագրերից: Դժվար է հավատալ, որ Իրանում հույս ունեին, որ Թրամփը ամերիկացիների թշնամությունը կնազեցնի իրանցիների նկատմամբ՝ ընտրարշավի ժամանակ նախագահի թեկնածու Դոնալդ Թրամփը խոստանում էր Իրանի հետ միջուկային համաձայնագրից դուրս գալ՝ անվանելով հիմար ու ԱՄՆ-ի շահերին դեմ, նրա կարծիքով՝ համաձայնագրում պետք է ներառվեր Իրանի հրթիռային ծրագիրը, ու Իրանը պահպանել է միջուկային զենք ստեղծելու բոլոր հնարավորությունները: Դոնալդ Թրամփի երկրորդ նպատակը մեծ միջուկային համաձայնագիրն է, որ ներառում է նաև Չինաստանը: Պեկինի հետ առևտրային պատերազմները Չինաստանին համաձայնության դաշտ բերելու նպատակ ունեին, բայց աշխարհի երկրորդ տնտեսությունն ունեցող Չինաստանը դիմակայեց ու հարկադրեց դադարեցնել առևտրային պատերազմը՝ պահպանելով նաև որևէ համաձայնագիր չստորագրելու իր դիրքորոշումը: Ստացվեց, որ Թրամփը արագացրեց Իրանի միջուկային զենքի ստեղծումը՝ չհասնելով Իրանում իշխանափոխության: Բայց փոփոխությունների ալիք Իրանում, այնուամենայնիվ, բարձրանում է, ժամանակի հարց է, թե ով կհաղթի՝ կրոնապետության մոլլանե՞րը, թե՞ ժամանակակից աշխարհիկ պետության ջատագովները: Իսկ ԱՄՆ-ի երրորդ ճակատագրական որոշումը եգիպտացիները համարում են ԱՄՆ-ի ու Սիրիայի լավագույն բարեկամներ քրդերից հրաժարվելը, բայց այդ մասին՝ հաջորդիվ:

(շարունակելի)
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ