«ԼԱՎԱՏԵՂՅԱԿ ԼԻՆԵԼՈՎ ԹԱՏՐՈՆԻ ԽՈՀԱՆՈՑԻՆ` ԵՍ ՊԱՐԶԱՊԵՍ ԻՆՁ ԹՈՒՅԼ ՉԵՄ ՏԱԼԻՍ ԸՆԿՂՄՎԵԼ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՊԱՐԶԱԲԱՆՄԱՆ ՃԱՀՃՈՒՏԸ»

Իրատես de facto»-ի հյուրն է ՀՀ վաստակավոր արտիստ ԱՐԱ ԴԵՂՏՐԻԿՅԱՆԸ
-Ո՞վ եք Դուք` ըստ Ձեզ:
-Իմ գործի կրողը:
-Ո՞րն եք համարում Ձեր գործը:
-Թատրոնը, մասնագիտությունս, որին ծառայում եմ քառորդ դար:
-Ի՞նչ է նշանակում թատրոնը Ձեր կյանքում:
-Իմ աշխարհը, որ ընտրել եմ մեծ սիրով ու գիտակցելով` ինչ բարդ է, իմանալով խոհանոցը և հիասթափություններ ապրելով, ցանկանալով պարզ ու մաքուր տեսնել: Թատրոնն ինձ համար աշխարհ է, ուր կուզեի տեսնել սրտացավ և պրոֆեսիոնալ մարդկանց, որոնք շատ պակասում են, ինչպես պակասում է առողջ և պրոֆեսիոնալ թատերագիտությունը: Իսկ եթե մեկ-երկու թատերագետ էլ կա, ցավոք, դառնում է այս կամ այն մարդու անձնական ներկայացուցիչը` զոհելով օբյեկտիվությունն ու պրոֆեսիոնալիզմը: Երկար տարիներ աշխատելով թատրոնում` մեկ-երկու ռեժիսորի եմ հանդիպել, որ իսկապես դերասան սիրող և դերասանի դերը կարևորող թատրոն են դավանել: Ի վերջո ռեժիսորի մտահղացման արդյունքը բեմում արտահայտում է դերասանը` իր հույզերով, իր զգացմունքներով, իր խոսքով: Ոմանք այն կարծիքին են, որ դերասանը հումք է և չպետք է վախենա հումք լինելուց։ Ես համաձայն չեմ այդ բնորոշմանը, ինչպես համաձայն չեմ, թե ռեժիսորը ստեղծագործող է, դերասանը` կատարող: Եթե ռեժիսորը միտքը և շարժիչն է, դերասանը սիրտն է և հոգին: Ռեժիսորը պետք է այնքան հմուտ լինի, որ կարողանա այդ ամենը միաձուլել, բայց ոչ երբեք առաջին պլան մղել իր մտահղացումը:
-Ինչո՞ւ մեր ժամանակներում չկան մեծ ռեժիսորներ: Կար Աճեմյանի թատրոն, կար Ղափլանյանի թատրոն: Իհարկե, նրանց հետ եղան մեծ դերասաններ: Ժամանակի մեջ իրար գտան ռեժիսորը, դերասանը, թատրոնն ու հանդիսատեսը: Հիմա ամեն ինչ կա, բայց առանձին-առանձին, որ չի դառնում ամբողջություն:
-Այն ժամանակն էր գուցե ավելի բարենպաստ ստեղծագործելու համար, սովետական շրջանում, իր բոլոր գաղափարախոսական խնդիրներով, շատ ավելի առողջ էր մթնոլորտը ստեղծագործող մարդու համար: Ժամանակները շատ են փոխվել, կոմերցիան է առաջին պլան մղվել: Նաև Դուք տալիս եք ռեժիսորների անուններ, ովքեր գնահատել և կարևորել են դերասանին թատրոնում:
-Բայց հիմա կա ստեղծագործելու ազատություն:
-Ազատությունն այնքան էլ ճիշտ չի ընկալվում, ազատությունը չի նշանակում բարձիթողի վիճակ: Ազատությունը ունի կարելիի-չի կարելիի սահման: Հիմա ով չի զլանում, ուզում է դերասան դառնալ, եթե հեռուստատեսության ինչ-որ ծրագրով մի քիչ ճանաչելի է դարձել, իրեն համարում է աստղ: Ի վերջո, նույնիսկ ճանաչված լինելը տաղանդ ունենալ չի նշանակում: Ազատ պայմաններում ստեղծագործելն առավել դժվար է շատերի համար:
-Թատրոն-հասարակություն հարաբերությունը ո՞նց եք տեսնում` թատրոնն իր հետևի՞ց պիտի տանի, հանդիսատեսի ճաշակի՞ն պիտի տուրք տա, միջակայքո՞ւմ լինի:
-Թատրոնը հասարակության ձևավորման մեջ մեծ դեր ունի, բայց այնքան էլ համամիտ չեմ, որ թատրոնը կամ արվեստը կարող են դաստիարակել մարդուն: Եթե թատրոն չեղավ, մարդը չի մեռնի: Ի վերջո` թատրոնը հանդիսանք է. մարդը գնում է իր կյանքի երկու ժամը կամ կատակերգություն, կամ ողբերգություն տեսնելու: Խնդիրը դա չէ, խնդիրը թատրոնի որակն է, որ պիտի ընկալում, ճաշակ ձևավորի: Ասում են` թատրոնը հասարակության հայելին է. եթե թատրոնը հիվանդ է, հասարակության մեջ, ըստ երևույթին, ինչ-որ բան այնպես չէ:
-Չե՞ք փորձել ռեժիսոր լինել:
-Ոչ, դա իմ գործը չէ, ամեն մարդ պիտի զբաղվի իր գործով:
-Դերասանի մեջ, միևնույն է, ռեժիսորը ներկա է` ինքնառեժիսորը, դերասանը պիտի իր դերը կազմակերպի իր ներսում...
-Իր դերը` այո, բայց դա դերասանի աշխատանքի մաս է, կարողանալ հույզերը ճիշտ ուղղորդել, ճիշտ իրավիճակով ներկայանալ: Յուրաքանչյուր դերասան իր դերի ռեժիսորն է, երբ դերասանի հույզերն ու մտորումները համընկնում և միաձուլվում են ռեժիսորական մտքի հետ, դա տալիս է ցանկալի արդյունք:
-Բայց կան, չէ՞, շատ օրինակներ, երբ դերասաններն անցել են ռեժիսուրայի:
-Իհարկե կան: Շատ դերասաններ կան, որ հասուն տարիքում անցնում են բեմադրիչի դերին: Իմ մտքով չի անցել դեռ: Դերասանի համար շատ կարևոր հատկանիշ է` կարողանալ կողքից իրեն տեսնել:
-Դուք կարողանո՞ւմ եք:
-Այո, և թատրոնը հնարավորություն է տալիս ներկայացումից ներկայացում հղկելու դերը, նոր երանգներ գտնելու, հարստացնելու: Երբեմն հակառակն էլ է լինում, երբ ներկայացումը, երկար խաղալով, կատարելագործվելու փոխարեն անհետաքրքիր է դառնում:
-Ի՞նչ է նշանակում Ձեզ համար խաղընկերը:
- Դա ամենացավոտ և կարևոր հարցերից է, ես շատ եմ գնահատում լավ խաղընկերոջը, այն, ինչ տալիս ես, պիտի ստանաս: Երբ զգացողություններդ ու կրքերդ գնում են դեպի պատը, սարսափելի է: Շատ դժվար է բեմում մենակ լինելը:
-Ձեր խաղացած դերերից ո՞րը նորից խաղալու ցանկություն ունեք:
-Անցածին վերադառնալու ցանկություն երբեք չեմ ունենում, ժամանակի հետ հեռանում եմ դերից ու մոռանում եմ, բայց, իհարկե, շատ կան սիրված դերեր, որոնք ժամանակին հաճույքով խաղացել եմ:
-Կա՞ դեր, որ ուզում եք խաղալ:
-Ես ուզում եմ խաղալ այն դերը, որն ինձ կհուզի, որն ասելիք ունի և դրսևորման հնարավորություն է տալիս:
-Ո՞րն է Շեքսպիրի ֆենոմենը, ինչո՞ւ չի իջնում աշխարհի բեմահարթակներից:
-Շեքսպիրը բոլոր ժամանակների հեղինակ է, դասական: Դասականն արդիական է և բոլոր ժամանակների համար է, եթե կարողացել է առավել խոր բնութագրել մարդկային էությունն իր արատներով և փայլուն դրսևորումներով: Շեքսպիրը մեծ փիլիսոփա է, ում ստեղծագործություններում առաջնայինը խոսքն է, մտքի խորությունը:
-Դասականների դասակներ կան: Բայց Շեքսպիրը մրցակցությունից դուրս է, ինչո՞ւ եք Մակբեթ խաղում, ի՞նչ մեսիջ ունի Ձեր հերոսը: Ներկայացման սկզբում նա դրական հերոս է` հաղթական զորավար, վերջում` արքայասպան...
-Նա հաղթանակած զորավար է, բայց մարդ, որ թույլ է տալիս փառասիրությանը իրեն կործանել: Ի վերջո` Մակբեթը նաև կնոջ խարդավանքների զոհն է, նրա փառասիրությունն ամեն օր ու ամեն պահի խթանում է կինը: Ես ջանացել եմ հնարավորինս չսևացնել կերպարը, միագույն չներկայացնել, որովհետև յուրաքանչյուր մարդ իր մեջ կրում է չարն ու բարին: Կերպար մարմնավորելիս միշտ ցանկանում եմ մարդու մեջ գտնել նրա դրական հատկանիշները, ներկայացնել մարդկային հակասությունները:
-Ես չեմ կարծում, որ Շեքսպիրը Մակբեթին համարում է բացասական կերպար, նա ողբերգական կերպար է, չարի ու բարու պայքարն է նրա ձգողականության և հավերժության գաղտնիքը:
-Յուրաքանչյուրս ենք այդ պայքարի կրողը, Շեքսպիրը մարդկային էության գիտակ է եղել, չարի ու բարու նժարումն էլ մարդու տեսակ է ձևավորում:
-Փաստորեն, ի վերջո, տեր և տիկին Մակբեթները մեկ կերպար են, որ ներկայացնում են չարի հաղթանակը բանականության ու բարու նկատմամբ: Բեմի վրա Դուք մի կերպար զգո՞ւմ եք Ձեզ` Ձեր խաղընկերուհու հետ:
-Լեդի Մակբեթի կերպարը բարդ ու խորքային է, հմուտ ու շնորհալի դերասանուհի է պահանջում: Ռեժիսորինն է դերակատարուհու ընտրությունը...
-Իմ տպավորությամբ` լեդի Մակբեթի դերակատարուհին խաղում է` հնարավորինս շահագործելով արտաքին արտահայտչամիջոցները, բայց չի զգացվում նրա ներաշխարհը, շարժումների առատությունը Ձեզ չի՞ խանգարում:
-Ես հաճախ եմ հայտնվել նման իրավիճակում, սա առաջին դեպքը չէ: Ինչ վերաբերում է ռեժիսորին, տարիներով աշխատելով փոքր թատրոնում, պատանիների հետ, մեծ բեմերի փորձ չունենալով` բեմադրիչը հարկադրված է ռեժիսորական ներկայացումներ ստեղծել` շեշտը դնելով հնարքների, էֆեկտների վրա, ոչ թե դերասանների հետ աշխատանքի ու դերասանական խաղի: Երբ ինձ դերն առաջարկվեց, ես մտածում էի իմ ու ռեժիսորի ստեղծագործական համատեղելիության մասին, ոչ թե դերի ծանրության: Ես ուրիշ Շեքսպիր եմ պատկերացնում ու խաղում, Վահան Բադալյան` ուրիշ Շեքսպիր է պատկերացնում ու բեմադրում: Նրա համար դերասանը կատարող է, նա առաջնությունը տալիս է ռեժիսորական հնարքներին, ոչ դերասանական խաղին, պատահական չէ, որ փորձնական շրջանի մեծ հատվածը տրամադրվում էր հենց արտաքին հնարքներին:
-Իմ տպավորությամբ` Դուք խաղում եք Շեքսպիր, Ձեր շքախումբը և մնացած դերասանները` 21-րդ դար, սկսած բեմի հարդարումից, դեսուդեն ճախրող վհուկներից, մինչև հանդիսասրահը պարուրող մշուշը, շղարշով առանձնացված հետնաբեմում տեղի ունեցող գործողությունները... Գուցե դա լա՞վ է...
-Մեկնաբանության խնդիր է, ես նախընտրում եմ ռեժիսորի ու դերասանի համախոհությունն ու համագործակցությունը բեմում: Ակրոբատիկայով, մշուշներով ներկայացում ու հանդիսատես չես պահի, ի վերջո` դերասանն է ծանրության կենտրոնը, որ պիտի իրեն հարմարավետ զգա բեմում:
-Ինձ թվա՞ց, թե Մակբեթի դերը էականորեն կրճատված է: Ես ընդունում եմ ռեժիսորական հնարքների իրավունքը, բայց ոչ ի հաշիվ դերի, եթե ես կրկեսի կարիք զգամ, թատրոնում չեմ որոնի:
-Մակբեթի դերը, իհարկե, կրճատված է, բնօրինակով խաղալու դեպքում ներկայացումը 4-5 ժամ կտևի, մեր ժամանակներում դա շատ է երկար: Արդարացվա՞ծ են կրճատումները. այո, եթե չեն աղավաղում ներկայացումը, դա որոշում է ռեժիսորը: Ինձ թվում է` ռեժիսորի հետ մեր համատեղելիությունը չի ստացվել:
-Այդ դեպքում ինչո՞ւ եք համաձայնել և ինչո՞ւ եք Մակբեթ խաղում:
-Բացի իմ դերասանական կարողություններից, ռեժիսորը նաև իմ մարդկային տեսակը լավ գիտի` համբերություն ու զիջողականություն ունենալը, ոչ բոլոր դերասանները կհամաձայնեին ոչ ցանկալի վիճակներով բեմ բարձրանալ: «Գո՞հ եք Մակբեթի դերակատարից» հարցին ռեժիսորը պատասխանել է` «Այդ հարցին դժվար է պատասխանել, ես եմ ընտրել և ես չունեմ կախարդական փայտիկ»: Դա վիրավորական և անբարեկիրթ մարդու պահվածք է, ուրիշի հաշվին ճանապարհ չեն հարթում, լավատեղյակ լինելով թատրոնի խոհանոցին` ես պարզապես ինձ թույլ չեմ տալիս ընկղմվել հարաբերությունների պարզաբանման ճահճուտը: Իսկ խաղում եմ, որովհետև դերասան եմ և անում եմ իմ գործը: Ի վերջո իմ դերակատարման գնահատական տվողը հանդիսատեսն է:
-Բեմ դուրս եկող մարդը ամբիցիաներ պիտի՞ ունենա:
-Դերասանի մասնագիտությունն ամբիցիոզ է, բայց ամբիցիան պիտի հիմնավորված լինի ու դուրս չգա բանականության սահմաններից: Վատ է, երբ մարդ ինքնագնահատական չունի: Ես ունեմ ամբիցիաներ և գիտեմ սահմանները չանցնել:
-Գուցե ռեժիսորին ամենաթողության վիճակում հայտնվելու հնարավորություն են տալիս թատերագիտական մտքի պակասը, հանդիսատեսի արձագանքը, թատերական մթնոլորտի ու թատերական մշակույթի պակասը, որոնց հանրագումարը ստեղծում է մի վիճակ, երբ ներկայացումը ծառայում է ոչ թե հանդիսատեսին, այլ իր ստեղծողների ինքնարտահայտմանը: Թատերագիտությունը մասնագիտություն է, որ չպիտի մնա լրագրողների հույսին նրանք ի վերջո հանդիսատեսի արձագանք են տալիս, ոչ մասնագետի:
-Իհարկե, թատերագիտական մտքի պակաս կա, իհարկե, թատերագիտությունը լուրջ գիտություն է, և թող լրագրողները չվիրավորվեն, բայց նրանց թատերախոսականները մեծմասամբ ներկայացման վերաշարադրանք են` դերակատարների անունների հավելումով, ռեժիսորական մտքի, դերասանական խաղի վերլուծություն չկա:
-Ի՞նչ հանդիսատես կուզեիք ունենալ:
-Ճաշակով հանդիսատես: Հիմա մարդկանց ճաշակը շատ է փոխվել: Բայց, միևնույն է, հանդիսատեսը լավը վատից տարբերում է:
-Չե՞ք կարծում, որ թատրոնը պետք է իդեալ տա:
-Այո, եթե կա համապատասխան պիես, ռեժիսուրա և դերասանական խաղ: Բայց դա հազվադեպ է լինում:
-Ինչպե՞ս եք վերաբերվում կինոյին:
-Ցավոք, մեծ կինոն հասու է մեծ երկրներին: Ինքս նկարահանվել եմ մի քանի գեղարվեստական ֆիլմերում: Հիմա զբաղված եմ մի քանի հեռուստանախագծերում: Դա իմ մասնագիտության մի մասն է, պրոֆեսիոնալ մարդկանց ներգրավելով կարող ենք ստանալ ցանկալի արդյունք և որակ: Կարևորը, որ քո գործն անես արժանապատվորեն, և այն անպայման կգնահատվի:
Զրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ