«Թվայ­նաց­ման ժա­մա­նակ հաշ­վի են առն­վել Նալ­բան­դ­յա­նի թղ­թա­յին բո­լոր հրա­տա­րա­կու­թ­յուն­նե­րը»

Օ­րերս տե­ղի ու­նե­ցավ Մի­քա­յել Նալ­բան­դյա­նի գրա­վոր ժա­ռան­գու­թյան թվայ­նաց­ման և առ­ցանց հրա­պա­րակ­ման առ­ցանց շնոր­հան­դե­սը։ Նա­խա­գիծն ի­րա­կա­նաց­նում է Հա­յաս­տա­նի ա­մե­րի­կյան հա­մալ­սա­րա­նի «Հայ մա­տե­նագ­րու­թյան թվան­շա­նա­յին գրա­դա­րա­նը»՝ ԿԳՄՍ նա­խա­րա­րու­թյան մշա­կու­թա­յին դրա­մաշ­նոր­հա­յին մր­ցույ­թի «Գրա­կա­նու­թյան հան­րահռ­չակ­մանն ուղղ­ված նա­խագ­ծեր և մի­ջո­ցա­ռում­ներ» ան­վա­նա­կար­գով։ Զրույ­ցի ենք հրա­վի­րել նա­խա­րա­րու­թյան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ ՏԱ­ԹԵ­ՎԻԿ ՍՈՒ­ՔԻԱ­ՍՅԱ­ՆԻՆ և նա­խա­ձեռ­նու­թյան հե­ղի­նակ ՄԵ­ՐՈՒ­ԺԱՆ ԿԱ­ՐԱ­ՊԵ­ՏՅԱ­ՆԻՆ։ Անդ­րա­դար­ձել ենք նաև հա­յա­գի­տա­կան նյու­թե­րի թվայ­նաց­ման գոր­ծըն­թաց­նե­րին առ­հա­սա­րակ։

«Ա­ՌԱՋ­ՆԱ­ՀԵՐ­ԹՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ ՏՐ­ՎՈՒՄ Է ՆՈ­ՐԱ­ՐԱ­ՐԱ­ԿԱՆ ԵՎ ՀԵ­ՌԱՆ­ԿԱ­ՐԱ­ՅԻՆ ՆԱ­ԽԱԳ­ԾԵ­ՐԻՆ»
ՏԱ­ԹԵ­ՎԻԿ ՍՈՒ­ՔԻԱ­ՍՅԱՆ (ԿԳՄՍՆ մշա­կու­թա­յին ժա­ռան­գու­թյան պահ­պա­նու­թյան և հան­րահռ­չակ­ման բաժ­նի գլ­խա­վոր մաս­նա­գետ)

-Ե՞րբ է մեկ­նար­կել ծրա­գի­րը, ով­քե՞ր կա­րող են մաս­նակ­ցել։
-ԿԳՄՍ նա­խա­րա­րու­թյու­նը 2018 թվա­կա­նի դեկ­տեմ­բե­րից ի­րա­կա­նաց­նում է դրա­մաշ­նոր­հա­յին մշա­կու­թա­յին ծրագ­րե­րի մր­ցու­թա­յին ձևա­չա­փը: Մշա­կու­թա­յին դրա­մաշ­նոր­հա­յին մր­ցույ­թը հայ­տա­րար­վում է յու­րա­քան­չյուր ե­ռամ­սյակ: Այն ու­նի տար­բեր ան­վա­նա­կար­գեր, ո­րոն­ցից մեկն էլ «Գրա­կա­նու­թյան հան­րահռ­չակ­մանն ուղղ­ված նա­խագ­ծեր և մի­ջո­ցա­ռում­ներն» է:
Մր­ցույ­թին, հա­մա­ձայն կար­գի, կա­րող են մաս­նակ­ցել ՀՀ-ում գրանց­ված, շա­հույթ չհե­տապն­դող կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րը, ո­րոնք ու­նեն ար­վես­տի, գրա­կա­նու­թյան, մշա­կու­թա­յին կր­թու­թյան, մշա­կու­թա­յին ժա­ռան­գու­թյան հե­տա­զո­տու­թյան, պահ­պան­ման, մար­զե­րում մշա­կու­թա­յին կյան­քի ակ­տի­վաց­ման, մշա­կու­թա­յին զբո­սաշր­ջու­թյան և նե­րա­ռա­կա­նու­թյան խթան­մանն ուղղ­ված նա­խագ­ծեր:
-Ո՞ր նա­խագ­ծե­րին է նա­խա­պատ­վու­թյուն տր­վում, և ինչ­պե՞ս է կա­տար­վում հայ­տե­րի ընտ­րու­թյու­նը։
-Ա­ռա­ջ­նա­հեր­թու­թյու­նը տր­վում է նո­րա­րա­րա­կան և հե­ռան­կա­րա­յին նա­խագ­ծե­րին: Մր­ցու­թա­յին յու­րա­քան­չուր ուղ­ղու­թյուն ու­նի ներ­կա­յաց­ված հայ­տե­րը քն­նող հանձ­նա­ժո­ղով, ո­րին վե­րա­պահ­ված է ներ­կա­յաց­ված նա­խագ­ծե­րի ու­սում­նա­սի­րու­թյան և գնա­հատ­ման գոր­ծա­ռույ­թը:
-Կա՞ն ծրագ­րեր, որ հա­մա­վա­րա­կով պայ­մա­նա­վոր­ված կա­սեց­վե­լու են։
-«Գրա­կա­նու­թյան հան­րահռ­չակ­մանն ուղղ­ված նա­խագ­ծեր և մի­ջո­ցա­ռում­ներ» դրա­մաշ­նոր­հա­յին մր­ցու­թա­յին ծրա­գի­րը շա­րու­նակ­վում է, ո­րոշ ծրագ­րեր, ո­րոնք հան­րա­յին են, ար­տա­կարգ հան­գա­մանք­նե­րով պայ­մա­նա­վոր­ված ըստ հնա­րա­վո­րու­թյան, ի­րա­կա­նաց­վե­լու են առ­ցանց: Եր­րորդ ե­ռամ­սյա­կի մր­ցու­թաշր­ջա­նը նախատես­վում է հայ­տա­րա­րել օ­գոս­տոս-սեպ­տեմ­բեր ա­միս­նե­րին:
-Ի՞նչ կա­սեք «Մի­քա­յել Նալ­բան­դյա­նի գրա­կան ժա­ռան­գու­թյու­նը՝ թվայ­նաց­ված» ծրագ­րի մա­սին։
-«Գրա­կա­նու­թյան հան­րահռ­չակ­մանն ուղղ­ված նա­խագ­ծեր և մի­ջո­ցա­ռում­ներ» մր­ցու­թա­յին ան­վա­նա­կար­գին Հա­յաս­տա­նի ա­մե­րի­կյան հա­մալ­սա­րա­նի «Հայ մա­տե­նագ­րու­թյան թվան­շա­նա­յին գրա­դա­րա­նի» ներ­կա­յաց­րած «Մի­քա­յել Նալ­բան­դյա­նի գրա­կան ժա­ռան­գու­թյու­նը՝ թվայ­նաց­ված» ծրա­գի­րը մաս­նա­գի­տա­կան խոր­հր­դի դրա­կան գնա­հա­տա­կա­նին էր ար­ժա­նա­ցել:
Այս ծրա­գիրն ա­պա­հո­վում է գրող, հրա­պա­րա­կա­խոս, քն­նա­դատ, հե­ղա­փո­խա­կան գոր­ծիչ Նալ­բան­դյա­նի ամ­բողջ գրա­կան ժա­ռան­գու­թյան մատ­չե­լիու­թյունն ու հա­սա­նե­լիու­թյու­նը հա­մա­ցան­ցում, ո­րից անվ­ճար կա­րող են օգտ­վել բո­լո­րը: Նալ­բան­դյա­նի գրա­վոր ժա­ռան­գու­թյան թվայ­նա­ցումն ու առ­ցանց հրա­պա­րա­կումն ան­նա­խա­դեպ է. ա­ռա­ջին ան­գամ Նալ­բան­դյա­նի ամ­բող­ջա­կան գրա­կան ժա­ռան­գու­թյու­նը ներ­կա­յաց­վում է նալ­բան­դյա­նա­գի­տա­կան հիմ­նա­րար աշ­խա­տու­թյուն­նե­րով:

«ՀՆԱ­ՐԱ­ՎՈ­ՐՈՒ­ԹՅՈՒՆ ՍՏԵՂԾ­ՎԵՑ ԽՈՒ­ՍԱ­ՓԵ­ԼՈՒ ՀԱ­ՅԱ­ԳԻ­ՏՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ ՄԻԱՅՆ ԳՐԱ­ԴԱ­ՐԱՆ­ՆԵ­ՐՈՒՄ
ՏԵ­ՂԱՅ­ՆԱՑ­ՆԵ­ԼՈՒՑ»
ՄԵ­ՐՈՒ­ԺԱՆ ԿԱ­ՐԱ­ՊԵ­ՏՅԱՆ («Հայ մա­տե­նագ­րու­թյան թվան­շա­նա­յին գրա­դա­րա­նի» գի­տա­կան ղե­կա­վար)։

-Ո՞րն է գրա­կան ժա­ռան­գու­թյան թվայ­նաց­ման ա­ռաջ­նա­հերթ նպա­տա­կը՝ ար­խի­վաց­նե­լը, հա­մա­կար­գելն ու պահ­պա­նե՞­լը, թե՞ հան­րահռ­չա­կելն ու ըն­թեր­ցո­ղին հա­սա­նե­լի դարձ­նե­լը։
-Կար­ծում եմ` բո­լո­րը միա­սին։ 1999 թ. Հա­յաս­տա­նի ա­մե­րի­կյան հա­մալ­սա­րա­նում հիմն­ված «Հայ մա­տե­նագ­րու­թյան թվան­շա­նա­յին գրա­դա­րա­նը» (www.digilib.am) Հա­յաս­տա­նում սկիզբ դրեց հա­յա­գի­տա­կան աշ­խա­տանք­նե­րին նո­րա­գույն տե­ղե­կատ­վա­կան ու հա­մա­կարգ­չա­յին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով օգ­նե­լուն, այդ հե­տա­զո­տու­թյուն­նե­րը ո­րա­կա­կան նոր աս­տի­ճա­նի բարձ­րաց­նե­լուն, նո­րա­գույն տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի մի­ջո­ցով հայ գրա­վոր մշա­կույ­թը ա­ռա­վել մատ­չե­լի դարձ­նե­լուն:
Հա­մա­կարգ­չա­յին թվա­յին հա­մա­կար­գե­րը կարևոր դեր ու­նեն մա­տե­նագ­րա­կան ժա­ռան­գու­թյան պահ­պան­ման, շտե­մա­րա­նա­վոր­ման, զար­գաց­ման և հա­ջորդ սե­րունդ­նե­րին փո­խան­ցե­լու գոր­ծում: Նրանց շնոր­հիվ հնա­րա­վո­րու­թյուն ստեղծ­վեց խու­սա­փե­լու հա­յա­գի­տու­թյու­նը միայն գրա­դա­րան­նե­րում տե­ղայ­նաց­նե­լուց:
Միա­ժա­մա­նակ թվա­յին հա­մա­կար­գե­րը հնա­րա­վո­րու­թյուն տվե­ցին Հա­յաս­տա­նի ու Սփյուռ­քի կա­ռույց­նե­րին (դպ­րոց­ներ, հա­մալ­սա­րա­նա­կան ամ­բիոն­ներ, կազ­մա­կեր­պու­թյուն­ներ, հոգևոր հաս­տա­տու­թյուն­ներ, ան­հատ­ներ), ինչ­պես նոր սերն­դին, այն­պես էլ հան­րու­թյան նո­րա­նոր շեր­տե­րին չմիջ­նոր­դա­վոր­ված կեր­պով հա­ղոր­դակց­վե­լու սե­փա­կան մշա­կու­թա­յին ժա­ռան­գու­թյա­նը, ո­րը թվայ­նաց­վե­լով դար­ձավ ան­նա­խա­դե­պո­րեն մատ­չե­լի:
-Ինչ­պե՞ս եք ընտ­րում գրա­կա­նու­թյու­նը, ո­րը պետք է ա­ռաջ­նա­հերթ թվա­յա­նաց­վի. կարևո­րու­թյու՞նն եք հաշ­վի առ­նում, քիչ հան­րայ­նաց­ված լի­նե՞­լը, թե՞ ըն­թեր­ցո­ղա­կան պա­հան­ջար­կը։
-«Հայ մա­տե­նագ­րու­թյան թվան­շա­նա­յին գրա­դա­րա­նի» ծրագ­րե­րը (նյու­թե­րի ընտ­րու­թյու­նը, մի­ջոց­նե­րի հայ­թայ­թու­մը և այլն) կյան­քի են կոչ­վում մա­տե­նա­գետ­նե­րի և հա­յա­գի­տա­կան այլ բնա­գա­վառ­ներ ներ­կա­յաց­նող մի­ջազ­գա­յին գի­տա­կան խոր­հր­դի հա­մա­տեղ ո­րո­շում­նե­րով` իր սկզբ­նա­վոր­ման օր­վա­նից ցայ­սօր գրա­դա­րա­նի ղե­կա­վար, ՀԱՀ նախ­կին նա­խա­գահ Հա­րու­թյուն Ար­մե­նյա­նի ղե­կա­վա­րու­թյամբ։
Գրա­դա­րա­նում ընդգրկված բնագ­րերն ըն­տր­վել են ար­դի հա­յա­գի­տու­թյան մեջ գոր­ծող գի­տա­կան չա­փա­նիշ­նե­րի հա­մա­ձայն։ Ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թյու­նը տր­վել է միջ­նա­դա­րյան բնագ­րի գի­տաքն­նա­կան կամ հա­մե­մա­տա­կան հրա­տա­րա­կու­թյուն­նե­րին (միա­ժա­մա­նակ մուտ­քագր­վել են բո­լոր տա­րըն­թեր­ցում­նե­րը, ո­րոնց ծա­վա­լը հա­ճախ մի քա­նի ան­գամ գե­րա­զան­ցում է բնագ­րի ծա­վա­լին)։ Գի­տա­կան հրա­տա­րա­կու­թյան բա­ցա­կա­յու­թյան պա­րա­գա­յում ա­ռաջ­նու­թյու­նը տր­վել է ե­ղած հրա­տա­րա­կու­թյուն­նե­րից լա­վա­գույ­նին, ո­րը դի­մա­ցել է ժա­մա­նա­կի քն­նու­թյանն ու հա­յա­գետ­նե­րի կող­մից ճա­նաչ­վել գոր­ծա­ծե­լի ու պի­տա­նի։ Միջ­նա­դա­րյան բնագ­րի մի շարք գի­տա­կան ու քն­նա­կան բնագ­րե­րի առ­կա­յու­թյան դեպ­քում թվայ­նաց­ման են են­թարկ­վել բո­լո­րը: Բնագ­րի ե­զա­կի հրա­տա­րա­կու­թյան պա­րա­գա­յում տե­ղադ­րել է այդ հրա­տա­րա­կու­թյու­նը: Հար­ցի պա­տաս­խա­նը երևում է «Հայ մա­տե­նագ­րու­թյան թվան­շա­նա­յին գրա­դա­րա­նի» բաղ­կա­ցու­ցիչ խո­շոր են­թա­բա­ժին­նե­րից.
«Ե-ԺԸ դա­րե­րի հայ դա­սա­կան մա­տե­նագ­րա­կան հու­շար­ձան­ներ (գրա­բա­րով ստեղծ­ված այս ժա­ռան­գու­թյու­նը (ընդ­գր­կում է մեր պատ­մագ­րու­թյան, ի­րա­վուն­քի, փի­լի­սո­փա­յու­թյան, բնա­կան գի­տու­թյուն­նե­րի, աստ­վա­ծա­բա­նու­թյան, բժշ­կու­թյան, լեզ­վա­բա­նու­թյան, աշ­խար­հագ­րու­թյան և այլ բնա­գա­վառ­նե­րի գրա­կան հու­շար­ձան­ներ) այն մշա­կու­թա­յին ա­տաղձն է, ո­րը պայ­մա­նա­վո­րել է մեր հե­տա­գա մտա­վոր զար­գա­ցու­մը։
1850-2000 թթ. արևմտա­հայ և Սփյուռ­քի գրա­կան հու­շար­ձան­ներ (հայ­տա­րար­ված են որ­պես վտանգ­ված լեզ­վա­կան գրա­վոր ժա­ռան­գու­թյուն։
«Նա­հա­տակ հե­ղի­նակ­ներ» (այս խո­շոր բա­ժի­նը, որ թվայ­նաց­վեց 2015 թ., նե­րա­ռում է Ցե­ղաս­պա­նու­թյան զոհ դար­ձած մոտ 70 նա­հա­տակ հե­ղի­նակ­նե­րի գոր­ծեր):
Հա­յա­գի­տու­թյուն (նե­րա­ռում է ինչ­պես ընդ­հա­նուր, այն­պես էլ հա­յա­գի­տա­կան նեղ մաս­նա­գի­տա­կան հե­տա­զո­տու­թյուն­ներ, նա­խա­տես­ված գի­տա­կան հան­րու­թյան հա­մար):
Հայ կին հե­ղի­նակ­ներ (մատ­չե­լիու­թյու­նը՝ ա­ռա­ջի­կա­յում)։ Ա­ռայժմ առ­ցանց մատ­չե­լի է միայն Զա­պել Ե­սա­յա­նի ամ­բող­ջա­կան գրա­կան ժա­ռան­գու­թյու­նը։
-Ի՞նչ կա­սեք Մի­քա­յել Նալ­բան­դյա­նի ար­խիվ­նե­րի, հրա­տա­րա­կու­թյուն­նե­րի, նրա գրա­կան ժա­ռան­գու­թյան թվայ­նաց­ման մա­սին։
-Նալ­բան­դյա­նի դի­վա­նը պահ­վում է Ե. Չա­րեն­ցի ան­վան գրա­կա­նու­թյան և ար­վես­տի թան­գա­րա­նում, մի փոքր մաս էլ` ՀՀ պատ­մու­թյան ար­խի­վում։ Նալ­բան­դյա­նի գրա­վոր ժա­ռան­գու­թյունն ու­նե­ցել է մի քա­նի հրա­տա­րա­կու­թյուն­ներ, ո­րոն­ցից ա­մե­նաամ­բող­ջա­կանն ու գի­տա­կա­նը ՀՀ ԳԱԱ գրա­կա­նու­թյան ինս­տի­տու­տի 1979-1997 թթ. հրա­տա­րա­կած վեց­հա­տո­րյակն է, որն ընդ­գր­կում է հայ հե­ղա­փո­խա­կան-դե­մոկ­րա­տի գե­ղար­վես­տա­կան չա­փա­ծո և ար­ձակ, հրա­պա­րա­կա­խո­սա­կան, փի­լի­սո­փա­յա­կան, գրաքն­նա­դա­տա­կան, մա­տե­նա­խո­սա­կան, գի­տա­կան գոր­ծե­րը, նա­մակ­նե­րը, դա­տա­վա­րա­կան գոր­ծը և այլն։ Թվայ­նաց­ման ժա­մա­նակ հաշ­վի են առն­վել Մ. Նալ­բան­դյա­նի թղ­թա­յին բո­լոր հրա­տա­րա­կու­թյուն­նե­րը։
Մի­քա­յել Նալ­բան­դյա­նի ծնն­դյան 190-ա­մյա­կի առ­թիվ նրա եր­կե­րի թվայ­նա­ցու­մը, որ ի­րա­կա­նաց­վել է ԿԳՄՍ նա­խա­րա­րու­թյան դրա­մաշ­նոր­հով, նպա­տակ ու­նի հա­մա­ցան­ցում ներ­կա­յաց­նել նրա լիա­կա­տար գրա­կան ժա­ռան­գու­թյու­նը։
Միա­ժա­մա­նակ թվայ­նաց­վել են նաև Ար­սեն Տեր­տե­րյա­նի, Եր­վանդ Շա­հա­զի­զի, Թա­դևոս Ավ­դալ­բե­գյա­նի, Ա­շոտ Հով­հան­նի­սյա­նի, Մար­գո Մխի­թա­րյա­նի նալ­բան­դյա­նա­գի­տա­կան աշ­խա­տու­թյուն­նե­րը։
-Ինչ­պե՞ս հետևել մա­տե­նագ­րու­թյան թվան­շա­նա­յին գրա­դա­րա­նի նյու­թե­րին և հենց Մի­քա­յել Նալ­բան­դյա­նի գրա­կան ժա­ռան­գու­թյա­նը։
-Կա­տար­ված աշ­խա­տանք­նե­րը մատ­չե­լի են հետևյալ հղու­մով։
Մի­քա­յել Նալ­բան­դյա­նի բո­լոր տեքս­տերն ու­ղեկց­վում են նաև քե­րա­կա­նա­կան, խոս­քի­մաս­ա­յին նշում­նե­րով (POS taging), որ կարևոր նշա­նա­կու­թյուն ու­նեն լեզ­վա­բան­նե­րի հա­մար։
«Հայ մա­տե­նագ­րու­թյան թվան­շա­նա­յին գրա­դա­րա­նում» տե­ղադր­ված են բաց մատ­չե­լիու­թյամբ տեքս­տեր, գր­քեր ու հոդ­ված­ներ։

Զրույցը` Ար­մի­նե ՍԱՐԳ­ՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ