Այս փաս­տաթղ­թի մա­սին ար­դեն բա­վա­կա­նին գր­վել է մա­մու­լում, խոս­վել լրատ­վու­թյան մյուս մի­ջոց­նե­րով: Բազ­մա­թիվ հիմ­նա­վոր կար­ծիք­ներ են ներ­կա­յաց­վել, ո­րոնք փաս­տում են, որ այս փաս­տաթղ­թով նա­խա­տես­ված կողմ­նո­րո­շիչ­նե­րին դեմ չար­տա­հայտ­վե­լու դեպ­քում մենք` որ­պես հա­սա­րա­կու­թյուն, եր­կիր, ազգ, հար­վա­ծի տակ ենք դնում այդ հա­սա­րա­կու­թյան կարևո­րա­գույն օ­ղա­կը՝ ըն­տա­նի­քը:

XX դա­րա­վեր­ջին և XXI դա­րաս­կզ­բին Անգ­լիա­յի նկա­տա­ռում­նե­րը իս­լա­մա­կան պե­տու­թյուն ստեղ­ծե­լու ուղ­ղու­թյամբ մա­սամբ ի­րա­կա­նա­ցան (հիմ­նա­կա­նում Մեծ Բրի­տա­նիա­յի գա­ղու­թի` Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցյալ Նա­հանգ­նե­րի ջան­քե­րով):

Մե­ծա­տա­ղանդ հայ ար­ձա­կա­գիր Հրանտ Մաթևո­սյա­նը մի երկ ու­նի` վեր­նագր­ված «Մենք ենք մեր սա­րե­րը», որ­տեղ նկա­րագր­վում է հո­վիվ­նե­րի կյան­քը: Մի ե­րե­կո, կոլ­տն­տե­սու­թյան ոչ­խար­նե­րը գայ­լե­րի հար­ձա­կում­նե­րից պաշտ­պա­նող հո­վիվ­նե­րը, խա­րույ­կի մոտ զրու­ցում են մի­ջազ­գա­յին թե­մա­նե­րի շուրջ: Նրան­ցից մե­կը հռե­տո­րա­կան հարց է հն­չեց­նում, թե` «Քե­նե­դիին ին­չո՞ւ սպա­նե­ցին»: Զրու­ցա­կի­ցը, ի պա­տաս­խան, ա­սում է. «Հա­յի բախտ ու­ներ»:

Մեր հաղ­թա­նա­կը թե­րի է ու մեր կյան­քը վտանգ­ված՝ խրա­մա­տի մեջ, սահ­մա­նա­մերձ գյու­ղում, ար­տերկ­րում աշ­խա­տե­լիս կամ սո­վո­րե­լիս: Մեր ապ­րած խա­ղա­ղու­թյու­նը հա­րա­բե­րա­կան է, քան­զի մենք ա­պա­հո­վագր­ված չենք ար­տա­քին թշ­նա­մուց:

Ա­մուլ­սա­րի հան­քերևակ­ման շա­հա­գործ­մա­նը բռ­նու­թյամբ ըն­թացք տա­լուց տաս­նա­մյակ­ներ անց, ծե­րու­նի նախ­կին վար­չա­պե­տը, ո­րը դեռևս չէր կորց­րել ա­րագ քայ­լե­լու կա­րո­ղու­թյու­նը, Ջեր­մու­կի տա­րա­ծաշր­ջա­նում ա­կա­նա­տես է լի­նում մղ­ձա­վան­ջա­յին մի ի­րո­ղու­թյան:

Ա­մուլ­սա­րի մա­սին շատ են գրում ու խո­սում, բայց այս խնդ­րին պետք է մո­տե­նալ նաև մեկ այլ, զուտ տեխ­նի­կա­կան տե­սա­կե­տից ու փոր­ձել հաս­կա­նալ, թե ին­չու է Փա­շի­նյա­նը շա­րու­նա­կում այդ­պի­սի հա­մա­ռու­թյամբ շարժ­վել ժա­ղովր­դի կամ­քին հա­կա­ռակ, ին­չու է մո­ռա­ցել, որ ոչ վաղ ան­ցյա­լում նա լսում էր մարդ­կանց ձայ­նը, կի­սում նրանց մտա­հո­գու­թյուն­նե­րը և, ա­ռանց եր­կմ­տե­լու, պատ­րաստ էր կանգ­նե­լու ժո­ղովր­դի կող­քին:

Նո­րան­կախ երկ­րի հու­սո դռ­նե­րը ազ­գայ­ին գի­տաար­տադ­րա­կան միա­վո­րում­նե­րի, գոր­ծա­րան­նե­րի և կոմ­բի­նատ­նե­րի դար­պաս­ներն էին, ո­րոնք գոց­վե­ցին, ինչ­պես Ագ­ռա­վա­քա­րի ժայ­ռե­ղեն դռ­նե­րը փակ­վե­ցին՝ Սաս­նա վեր­ջին Մեծ ծռա­նը ան­դարձ կլա­նե­լով:

Ան­կա­խու­թյան տա­րի­նե­րի սկզբ­նա­կան շր­ջանն ա­ռանձ­նա­ցել է կա­մա­յա­կա­նու­թյան ան­նա­խա­դեպ դրսևո­րում­նե­րով, որ­պի­սի պա­րա­գա­յում ակն­հայտ շր­ջանց­վել են ոչ միայն օ­րենք­նե­րը, այլև Սահ­մա­նադ­րու­թյու­նը:

Ան­ցած ամ­ռան նույ­նիսկ ա­մե­նա­հի­թա­յին ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րը՝ Ա­մուլ­սա­րի շուրջ աղ­մու­կը, Ստամ­բու­լյան կոն­վեն­ցիա­յի հետ կապ­ված գոր­ծըն­թաց­նե­րը, ՀՀ երկ­րորդ նա­խա­գահ Ռո­բերտ Քո­չա­րյա­նի հետ կապ­ված ար­դեն քրո­նիկ բնույթ կրող ա­նո­րո­շու­թյուն­նե­րը, Սահ­մա­նադ­րա­կան դա­տա­րա­նին առ­նչ­վող քա­ղա­քա­կան և ոչ քա­ղա­քա­կան առևտու­րը, բազ­մա­թիվ այլ աղմ­կա­հա­րույց ու շոու հի­շեց­նող ձեր­բա­կա­լու­թյուն­նե­րը, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, չեն կա­րո­ղա­նում ստ­վե­րել Ար­ցա­խում տե­ղի ու­նե­ցող զար­գա­ցում­նե­րը և Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի դե­րա­կա­տա­րումն այդ գոր­ծըն­թաց­նե­րում։

Իմ հար­գե­լի հա­մա­քա­ղա­քա­ցի­ներ, ի՜նչ շոգ էր 2019-ի ան­ցած օ­գոս­տո­սը։ Բո­լո­րո­վին ար­ձա­կուր­դա­յի­նի նման չէր։ Ի­րադ­րու­թյու­նը «վառ­վող» էր ոչ միայն Հա­յաս­տա­նի ներ­սում, այլև նրա շուր­ջը։ Բայց, ինչ­պես երևում է, մեր հան­րու­թյունն այն­քան հի­վանդ է, որ նրան ո­չինչ չի հե­տաք­րք­րում, բա­ցի նրա­նից, ին­չը նրա աչ­քի տակ է «գց­վում»։