Սովետական մարդու երևակայության թռիչքին անգամ Դալին ու Բունյուելը կնախանձեին

Շատերը կարոտով են հիշում սովետական տարիները, համարում են, որ ամեն ինչ ճիշտ էր ու լավ։ Ուրիշները նզովում են ու ամեն չարիք դրա հետ կապում։ Բայց պետք ա հասկանալ, որ երկիրը մենակ իշխանությունը չի։ Երկիրը նաև ժողովուրդն ա։ Դրա համար էլ՝ էդ տարիներին լավն էլ կար, վատն էլ։

Օրինակ՝ զուտ կենցաղային առումով՝ դրանք իսկական նեոռեալիստական տարիներ էին. ծիրանի հյութի բանկայի վրա ծիրան էր նկարած, ոչ թե կիսամերկ կին, որի ձեռքին ինչ-որ անհասկանալի նարնջագույն բան կա, կիսելի տուփի վրա «Кисель» էր գրված, ոչ թե «Кислопорошковый продукт», կաթի շիշը մի կիլոմետրից կճանաչեիր, մակարոնը մակարոնի նման էր, պանիրը՝ պանրի, ձեթի շիշը միշտ ձեթոտ էր լինում, կաթնաշոռի տուփը՝ կաթնաշոռոտ, իսկ զուգարանի թուղթը․․․ Չէ՛, որտեղի՜ց զուգարանի թուղթ, էն ժամանակ թերթ էինք բաժանորդագրվում. թարմ լուրերը բարձրացնում էին աղիների շարժունակությունը։ Իսկ զուգարանի թուղթը կախում էինք, երբ հյուր էր գալիս։ Բայց էն տարիներին ամոթ կար, բան կար՝ հյուրը հո քո տանը զուգարան չէր գնում, պարզապես կիսաբաց դռնից տեսնում էր թուղթն ու գնահատում քո սոցիալիստական բարեկեցության աստիճանը, իսկ հենց գնում էր, նորից հանում, պահում էիր։

Համով բաներն էլ էինք պահում հյուրի համար, բայց ոչ թե որովհետև մտածում էինք հյուրի մասին, այլ որովհետև մտածում էինք, թե հյուրն ինչ կմտածի մեր մասին։ Հյուրն էլ հո լուսնից չէր իջել, նա շատ լավ հասկանում էր, որ ինչքան շատ չճարվող ապրանք ես դրել սեղանին, էնքան շատ ես իրան հարգում։ Իհարկե, չէինք գրում «ձեռք չտալ», բայց հասկացող հյուրն իրան համեստ էր պահում։ Չնայած մեկ-մեկ նաև անհասկացող հյուր էր պատահում ու սկսում էր ուտել՝ առանց մտածելու իրանից հետո եկող հյուրերի մասին։

Էն տարիներին էժանություն էր։ Օրինակ՝ լուցկին ընդամենը մի կոպեկ էր։ Մի հատ քառասուներկու համարի ջինսի փողով կարելի էր տասնհինգ հազար տուփ լուցկի առնել։ Բայց, էդքան լուցկին ի՜նչ էիր անում, հո տուն չէիր սարքում։ Իսկ ջինս չկար։ Դրա համար էլ փողը մնում էր բարձի տակ, ու հարուստ էինք։

Իսկ խանութներում շատ լայն ընտրություն կար, օրինակ՝ կարելի էր մածուն առնել կամ չառնել, կարելի էր երշիկը հարյուր գրամ առնել կամ կես կիլո՝ կտրտած կամ չկտրտած, կարելի էր կարագն առնել կողքի խանութից, մի կանգառ էն կողմ գտնվող խանութից կամ գնալ-հասնել հրապարակ ու առնել ՑՈՒՄ-ի տակի խանութից։ Նույն կարագն էր, գինն էլ էր նույնը, բայց հայթայթման կալորիականությունն ու տարածաժամանակային շառավիղը տարբեր էին։ Իսկ, օրինակ՝ կիևյան տորթ կարելի էր Կիևից առնել՝ «Կիև» գաստրոնոմից չէ, Կիև քաղաքից, իսկ մոսկովյան էն շոկոլադապատ վաֆլիներից ծախում էին Մոսկվայում՝ ոչ թե «Մոսկվա» կինոթատրոնում, այլ Մոսկվա քաղաքում։

Աշխատավոր մարդու ամենահատկանշական ատրիբուտներից մեկն աշխատանքից կոշտացած նրա ձեռքն ա։ Էն տարիներին ավելի շատ գնահատվում էր ձեռքի ծանրությունը, քան կոշտությունը։ Ամենածանր ձեռքը ոչ թե բռնցքամարտիկներն ունեին, այլ խանութի վաճառողները։ Հատկապես՝ թանկանոց ապրանք կշռելիս երբեմն կշեռքը նոկաուտ էր լինում ու թվերը խառնում՝ ասենք՝ վեց հատ կոնֆետը կես կիլո էր ցույց տալիս։ Բայց դա իր լավ կողմն ուներ՝ պաշտոնապես կես կիլո շոկոլադ էիր ուտում, բայց ընդամենը երեք հարյուր գրամի էիր չաղանում։

Սովետական մարդու ազատ ժամանցի ամենակարևոր ձևերից մեկը կինո գնալն էր։ Երբ նոր ֆիլմ էին բերում, բոլորը պիտի նայեին, իսկ լավ ֆիլմը մի քանի անգամ էին նայում։ Հաճախ ընտանիքներով էին կինո գնում՝ պիկնիկի նման։ Կինոն միշտ ժուռնալով էր սկսվում։ Ժուռնալն ապերետիվի նման մի բան էր՝ կինոյի ախորժակը բացում էր։ Կինոթատրոնի հետևի շարքերը զույգերի համար էին. նրանց մեկ էր, թե ինչ ֆիլմ են ցույց տալիս։ Իսկ լավ տղերքը կոշիկները հանելու սովորություն ունեին, ու եթե անգամ էկրանին իսկական վարդերի փունջ էլ ցույց տային, մեկ ա, հորած պանրի հոտ էր գալիս։

Մեքենա շատ չկար, ու բոլորի շարժիչները նորմալ, առողջ դռռոց էին հանում, իսկ երբ հանգում էին, ու վարորդը փորձում էր գործի գցել, շարժիչը խրխնջոցի նման ձեն էր հանում. հանգիստ կարելի էր հաշվել ձիաուժերը։ Մեքենան ոչ միայն շքեղություն էր, այլ նաև եկամտի աղբյուր։ Չնայած տաքսի շատ կար, չգիտես ինչի՝ բոլորը պարկ էին գնում։ Դրա համար՝ եթե դու տաքսու պարկի ճանապարհին չէիր ապրում, գռդոն էիր նստում կամ տրամվայ։ Գռդոնը մեքենայի շահագործումն էր՝ հանցավոր նպատակներով։ Գռդոն միշտ կար։ Քանի որ գռդոնը հաշվիչ չուներ՝ փողն աչքաչափով էինք տալիս՝ կլորացրած դեպի վեր։

ՍՄԿԿ հերթական համագումարի նյութերն ազատ վաճառում էին բոլոր գրախանութներում. մտի՛ ցանկացած գրախանութ ու ա՛ռ։ Չառնեիր, գիրք չէին տա։ Ասենք՝ 200 էջանոց ճապոնական պոեզիայի մեջ Բրեժնևի 120 էջանոց ճառն էր դրած՝ ծափերով, բանով, բայց բոլոր լղոզած բաղաձայները հնչյունաբանական նորմերով սրբագրված։ Եթե ուզում ես ճապոնական հոքուներ կարդալ, նախ՝ սկսի ժողովրդական տնտեսության հնգամյա պլանից։ Իսկական դիալեկտիկական մատերիալիզմ։

Իսկ հրավառությունն էն տարիներին պետության մենաշնորհն էր։ Մասնավոր հրավառությունն արգելված էր, ինչպես մասնավոր սեփականությունը։ Հիշում եմ՝ մի երեկո մեր բակում մեկը պատուհանից սալյուտ խփեց՝ ընդամենը մի կրակոց։ Ամբողջ բակով մի շաբաթ փնտրում էինք կրակողին։ Լավ պրծավ, չգտանք։ Եթե գտնեինք, հաստատ ոտը հետույքին հրաժեշտ կտար։

Էն տարիներին ազատ խոսքն էնքան էլ ապահով բան չէր, ու մենք գիտեինք դրա գինը։ Բայց դա մի մեծ առավելություն ուներ՝ պարտադրված լռության մեջ ազատ միտքն էր զարգանում։ Իսկ եթե պետք էր անպայման ասել, այլաբանություններով էր ասվում, որը զարգացնում էր և՛ ասողի, և՛ լսողի երևակայությունը։ Հա՛, սոցռեալիստական տաղտկալի կերպարների հետևում թաքնված՝ սովետական մարդու երևակայության թռիչքին անգամ Դալին ու Բունյուելը կնախանձեին։ Իսկ կային խելառներ, որոնք վճարում էին էդ գինը։ Հենց նրանք էլ դառնում էին միավորված պրոլետարական ինկվիզիցիայի դարաշրջանի սրբերը՝ մերժված, հալածված, խոշտանգված։ Բայց գաղափարի էդ անձնազոհ ասպետները շատ չէին։

Էդ երկրում ապրում էր ժողովուրդ, որը մյուս երկրների ժողովուրդներից ոչնչով վատը չէր։ Ու մարդիկ, որոնք կարոտով են հիշում էդ տարիները, հենց ժողովրդին ու նրա ստեղծած միջավայրն են հիշում։ Մարդը ցանկացած պայմաններում կարող ա ապրել։ Ու ցանկացած պայմաններում մարդը մարդ ա մնում, իսկ տմարդը՝ տմարդ։

Հենրիկ Պիպոյան

Մեկնաբանություններ