ԱՅՍ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐՈ՞ՒՄ ՊԵՏՔ Է 50 ԱՆԳԱՄ ՈՒԺԵՂԱՆԱՆՔ

Հավանաբար ոչ մի գիրք այնքան մեծ դաս չի տալիս ընթերցողին, որքան անվանի մարդկանց ինքնակենսագրական վեպերը, նոթերը, կյանքի հուշերը: Այդ գործերի մեջ հեղինակը երևում է իր ողջ էությամբ` մտածելակերպով, աշխարհաքաղաքական հայացքներով, այս կամ այն պատմական երևույթի նկատմամբ իր դատողություններով, խոշոր մտածողների, պատմական դեպքերի հետ ունեցած հանդիպումներով և այդ հանդիպումներից ստացած տպավորություններով: Իմ կարծիքով, այս կարգի ստեղծագործությունները կարելի է գնահատել որպես պատմական ժամանակաշրջանի վկայություններ: Օրինակ, երբ կարդում ես Իսահակյանի հուշերը, իմանում ես նրա ոչ միայն Չարենցին` որպես բանաստեղծի, տված գնահատականը, այլև եվրոպական չափանիշներով հանճարի բնութագրումը:
Եվրոպան ընդամենը 25-30 բանաստեղծի, գրողի է ընդունում որպես հանճարի, անգամ Հյուգոյի նման տաղանդին չի ընդգրկում նրանց շարքում և նման գնահատականից հետո կարծես հեգնում է Չարենցի ինքնագնահատականը` բայց հոկտեմբերը քեզ կոչեց հանճարեղ բանաստեղծ:
Խորհրդային անվանի զորավարների հուշերը կարդալիս քո առջև հառնում է Ստալին անհատի, զորավարի, քաղաքական, ռազմական գործչի` երկրի լրջագույն պահերին դրսևորած ողջ զսպվածությունն ու հավասարակշռությունը: Ի դեպ, այդ գրքերի մեծ մասը գրվել է Ստալինի մահից տասնյակ տարիներ հետո:
Վահրամ Փափազյանի «Կյանքիս հուշերից» փոքրիկ գրքույկում ջերմ սիրով է խոսվում դերասան, թատերական աշխարհում ոչ այնքան հայտնի արևմտահայ դերասանի, ըմբոստ ու հանդուգն հայի մասին, որից Ստամբուլում թուրք ոստիկանն էր անգամ վախենում: Եվ նրա անունն էր Ենոք Շահեն:
Կարելի է անվերջ շարունակել վառ, տաղանդավոր անհատների կյանքի էջերը:
Բայց ասելիքիս հետ կապված միտքն առաջացավ ճիշտ և ճիշտ այն պահին, երբ ինչ-որ առիթով ևս մեկ անգամ աչքի անցկացրի Հր. Աճառյանի «Կյանքիս հուշերից» գիրքը: Հատկապես այս հատվածը, իմ կարծիքով, արդիական է նաև այսօր և ընդմիշտ: Փարիզում ուսանող էր Աճառյանը, երբ «1895 թվականին բռնկվեց Զեյթունի ապստամբությունը: Այդ միջոցին հնչակյան կուսակցությունը պրոպագանդա էր վարում և փող հավաքում Զեյթունի օգտին,- գրում է Աճառյանը:- Ընդհանուր ժողով գումարեցին Փարիզում, բոլոր հայերս ներկա էինք: Նախագահը ազդու ճառ խոսեց (կարծես մեր օրերում ազդու ճառ ասողները քիչ են- Ս. Հ.) և առաջարկեց տեղնուտեղը հանգանակություն սկսել:
Ես, բոլորովին աղքատ դրության մեջ, պատառ հացի կարոտ, 20 ֆրանկս նվիրեցի, խնդրելով, որ իմ անունը չտան: Զեյթունի ապստամբությունը հաջող կերպով վերջացավ: Ի թիվս մի շարք զիջումների, թուրք կառավարությունը արտոնեց ապստամբապետերից 6-ին մեկնել Եվրոպա»:
Ապստամբապետերից մեկը` Աղասին, որը կենտրոնականի Աճառյանի ընկերներից էր, Փարիզում պատմում է Աճառյանին, որ ամբողջ ապստամբության ընթացքում դրսից ոչ մի կոպեկ օգնություն չի ստացվել: Պարզվում է, որ «հանգանակված ամբողջ գումարը մտել է «Հնչակի» խմբագրի անձնական հաշիվների մեջ: Նրա կինը (Մարո) այնքան ազգասեր էր, որ իր մի ծակ գուլպան անգամ չէր նվիրել ազգին: Իմ նվիրած դժբախտ 20 ֆրանկն էլ Մարոյի գրպանն էր մտել»,- գրում է Աճառյանը:
Կարդում էի այս տողերը, երբ բջջայինիս վրա հաղորդագրություն եկավ. «ՈՒղարկեք Ձեր անուն-ազգանունը 7733 կարճ համարին և նվիրաբերեք 500 դրամ մեր գյուղերի ջրի խնդրի լուծման գործին. ջուր տուր - կյանք պարգևիր»:
500 չէ, հինգ հազար էլ կտայի, եթե ծանոթ չլինեի այսօրվա մեր հանրապետությունում ջրօգտագործողների նկատմամբ ջրի պաշտոնյաների անհոգի վերաբերմունքին: Նրանք լափեն, սեփական միջոցներից ներդրումներ չանեն, կողքից էլ «Հնչակի» լիդերի պես հայրենասիրական ճառերով գումարներ դիզեն և… մեկնաբանել պետք չէ: 500-ը կփոխանցեմ, բայց ո՞րն է այն կազմակերպությունը, որ պետք է հսկի: Ինչո՞ւ «Լինսի» հիմնադրամը դադարեցրեց իր աշխատանքները Հայաստանում: Բազալտե մայթեզրերի քարերի մեկ գծամետրն ի՞նչ արժեր: 30 դոլար, հավանաբար կլինի պատասխանը: Իսկ ես կհարցնեմ` իրականում որքա՞ն էիք վճարում արտադրողին: Երևի 18 դոլար: Իսկ որտեղ էր հանգրվանում 12 դոլարը: Երևի այդ մութ 12 դոլարների պատճառով Քըրքորյանը դադարեցրեց «Լինսի» ֆինանսավորումը: Դե եկ ու մի հարցրու պարոն պրոֆեսորին` Մամիկոն Ասատրյանին` այս պայմաններո՞ւմ պետք է 50 անգամ ուժեղանանք:
Սոկրատ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Մեկնաբանություններ