«ԱՇԽԱՐՀԻ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՃԱԿԱՏԱԳԻՐԸ ԵՐԲԵՄՆ ՎՃՌՎՈՒՄ Է ՓՈՔՐ ԵՐԿՐՆԵՐԻ ՏԱՐԱԾՔՈՒՄ»

«Քաղաքական իրադարձությունները միշտ էլ խճճված ու բարդ են: Դրանք կարելի է համեմատել շղթայի հետ. ամբողջ շղթան պահելու համար հարկավոր է բռնել հիմնական օղակից»,- կարծում էր Լենինը:
Մենք արդեն վաղուց սովոր ենք, որ քաղաքականության մեջ նման օղակը, համենայն դեպս, մեր տարածաշրջանում, համաշխարհային տերությունների համար դարձել է «էներգետիկ անվտանգությունը»: Դրա հերթական վկայությունները հնչեցին օրերս Բուդապեշտում կայացած երրորդ էներգետիկ համաժողովում: Միջոցառմանը մասնակցում էին էներգետիկ ոլորտի փորձագետներ ու առաջատար քաղաքագետներ, ինչպես նաև Արևելյան Եվրոպայի և ԱՊՀ երկրների քաղգործիչներ, և բոլոր հիմքերը կան ենթադրելու, որ նրանց առաջարկություններից շատերը հետագայում կօգտագործվեն քաղգործիչների կողմից: Այսպես, Եվրախորհրդարանի անդամ ՈՒրսուլա Գացեկը հայտարարեց, թե «կասպյան երկրները պետք է մոտ լինեն Եվրոպային, որպեսզի ապահովեն Եվրոպայի էներգետիկ անվտանգությունը»: Իսկ Մոդեստ Կոլերովը Եվրոպային «նախազգուշացրեց» էներգետիկ անվտանգության ուտոպիայից, որը Եվրոպա է ներմուծվել ԱՄՆ-ից։ Ռուս փորձագետը, իր հակաամերիկյան հռետորաբանությանը հարազատ, հայտարարում է. «Նոր հարևանության» գաղափարախոսությունը քաղաքական ներթափանցման և հակամարտության գաղափարախոսությամբ նենգափոխելիս, Եվրոպայի համար կարևորագույն նավթի ու բնական գազի պաշարների թվում առաջին անգամ, բացի Հյուսիսային Աֆրիկայից և Ռուսաստանից, նշվեցին Կասպից ծովի ավազանն ու Կենտրոնական Ասիան»: Ի պատասխան, ԱՄՆ-ի Եվրասիական քաղաքականության կենտրոնի ներկայացուցիչ Զեյնո Բարանը նշում է, որ «Հարավային հոսք» և «Հյուսիսային հոսք» գազամուղների (ռուսական նախագիծ) խնդիրն է պատժել այն երկրներին, որոնք հակընդդեմ են Ռուսաստանի շահերին, և պարգևատրել նրանց, որոնք ընթանում են ռուսական քաղաքականության հունով»: Այսպես, Ռուսաստանից Թուրքիայի անկախությունն աճում է այն ժամանակվանից ի վեր, երբ շահագործման հանձնվեց «Երկնագույն հոսքը»: Այդ գազամուղով Թուրքիան ստանում է ամենաթանկ գազը, և, որպես հետևանք, Թուրքիայի դիրքորոշումը մոտենում է Ռուսաստանի դիրքորոշմանը: «Ռուսաստանը ձգտում էր գժտեցնել բոլոր այն երկրներին, որոնք ընկած են «Նաբուկոյի» ճանապարհին, ընդհուպ մինչև այդ երկրների ընտրություններում կուսակցությունների ֆինանսավորումը»,- նշում է ամերիկացի քաղաքագետը: Այս առումով բավական հատկանշական են ամերիկյան մեկ այլ փորձագետի` Ռոման Կուպչինսկու կանխատեսումները. «Երբ խոսում են Եվրոպային էներգակիրների այլընտրանքային մատակարարումների մասին, ապա պետք է հասկանալ, որ ռուսական գազի միակ այլընտրանքն իրանական գազն է»:
Սակայն այս բոլոր էներգաքաղաքական մտադրությունները չեն կարող իրականացվել առանց տարածաշրջանի երկրների ակտիվ աջակցության, իսկ մենք թե՛ Վրաստանում, թե՛ Ադրբեջանում, թե՛ Իրանում ականատեսն ենք գործընթացների, որոնք չեն նպաստում համընդհանուր խնդիրների լուծմանը: Տարածաշրջանի երկրներից ստացվող լուրերի հիմնական հոսքերում փորձենք առանձնացնել առաջնայինները, որոնք, մեր կարծիքով, կարող են հեռագնա հետևանքներ ունենալ:
Ակներև է, որ կարևորությամբ ամենաառաջնայինը մնում է ԱՄՆ-ի և Իրանի հարաբերությունների կարգավորման հարցը: Նկատենք, որ դեռ ընթացիկ տարվա սկզբին Ռուսաստանում ԱՄՆ-ի նախկին դեսպան, իսկ այժմ ամերիկյան պետդեպի երրորդ դեմք Վիլյամ Բեռնսն իր ելույթներից մեկում ակնարկեց, թե մոտ ապագայում Վաշինգոնը կարող է կարգավորել իր հարաբերությունները Թեհրանի հետ և անգամ Իրանի մայրաքաղաքում բացել սեփական շահերը սպասարկող գրասենյակ: Ընդ որում, Իրանի ղեկավարությունն իր հերթին բազմիցս հայտարարել է, որ պատրաստ է կարգավորելու հարաբերությունները Միացյալ Նահանգների հետ, եթե ամերիկացիները փոխեն Թեհրանի հանդեպ վերաբերմունքի տոնը և անկեղծ ցանկություն դրսևորեն վարելու իրավահավասար բանակցություններ: «Ինչո՞ւ են նրանք աշխատում մեզ հետ խոսել միջնորդների, օտարերկրյա դիվանագետների միջոցով. ստացվում է` նրանց ավելի շատ են պետք բնականոն հարաբերություններն Իրանի հետ, քան հենց Միացյալ Նահանգների՞ն»,- հարց է տալիս Իրանի խորհրդարանի ներկայացուցիչ Քազիմ Ջալյալին: Այդ ամբողջ դիվանագիտական խաղում` թե «ով ում առաջինը պիտի հրավիրի խոսակցության», ուրվագծվում է ծայրաստիճան հետաքրքիր մի երևույթ: Ակնհայտ է, որ իրանցիներն ամեն գնով ժամանակ են ձգում, որպեսզի հնարավորություն ունենան ավարտին հասցնելու իրենց միջուկային ծրագիրը: Իսկ ինչպես նշում են արևմտյան լրատվամիջոցները, Իրանի միջուկային կարգավիճակի ձեռքբերման հարցը «եթե»-ի հարթությունից անցել է «երբ»-ի հարթություն: Ընդ որում, փորձագետներից քչերն են կասկածում, որ ԱՄՆ-ի հաջորդ վարչակազմը ստիպված կլինի լրջորեն զբաղվելու Իրանի խնդրով: Սակայն ոչ ոք Վաշինգտոնում առայժմ չի էլ կարող հաշվարկել, թե ինչ կլինի իրականում, հենց որ Իրանը ավարտին հասցնի իր միջուկային ծրագիրը: Իսրայելի համար նման սցենարն անընդունելի է, և եթե Եվրամիությունն ու Միացյալ Նահանգներն այսուհետ ևս Թեհրանի հետ միայն անպտուղ բանակցություններ վարեն, Թել Ավիվը, ամենայն հավանականությամբ, պատրաստ է գործելու ինքնուրույն` չսպասելով որևէ մեկի ցուցումներին: Այնինչ, վերջերս պաշտոնաթող եղած Իսրայելի վարչապետ Էհուդ Օլմերտը հայտարարեց, որ այն ենթադրությունը, թե, իբր, Իսրայելը մտադիր է հարված հասցնել Իրանին, կարող է չհամապատասխանել իրականությանը։ Հենրի Սոկոլսկին` միջուկային զենքի չտարածման կենտրոնից, ենթադրում է, որ ԱՄՆ-ի վարչակազմի նոր ղեկավարը պետք է Թեհրանի հետ բանակցություններ սկսի, ընդ որում, ավելի լայն հարցերի շուրջ, քան առաջ: «Ես ուշադրությունս կկենտրոնացնեի այն ոլորտների վրա, ուր մենք առավելություն ունենք, և որոնք առաջ են բերում իրանական կողմի դժգոհությունը: Նրանք պահանջում են անվտանգության երաշխիքներ տալ իրենց: Այդ երաշխիքներն էլ պետք է քննարկման առարկա դառնան»: Սակայն ԱՄՆ-ի նոր նախագահի վարչակազմը կձևավորվի ոչ շուտ, քան գալիք տարվա ամռանը, և, դատելով ըստ ամենայնի, այդ ուղղությամբ Վաշինգտոնից ոչ մի կտրուկ շարժում չի լինի: ԱՄՆ-ի հետ իրենց տարաձայնությունների հարթումը չեն ուզում արագացնել նաև իրանցիները, որոնց նույնպես նախագահի ընտրություններ են սպասում գալիք տարվա հուլիսին:
Իսկ հիմա, փորձագիտական ընկերակցության կարծիքով, «գնային պատերազմ է մղվում» էներգակիրների ճակատում: Այսպես, եվրոպացիների հետ համատեղ ջանքերով Միացյալ Նահանգները պատրաստ է առժամանակ (այս հարցով Վաշինգտոնն արդեն կապի մեջ է մտել առաջատար նավթարտադրողների հետ) հասնելու համաշխարհային շուկայում նավթի գների իջեցման: Դրանով կտրուկ կկրճատվեն արժութային մուտքերը ոչ միայն Իրան, այլև Ռուսաստան և Վենեսուելա, այսինքն, այն երկրներ, որոնք բացահայտորեն ԱՄՆ-ի դաշնակիցները չեն: Սակայն ակնհայտ է, որ դա անուղղակիորեն խփում է նաև նավթ արտադրող մյուս երկրներին: Այսպես, ադրբեջանական լրատվամիջոցների պնդմամբ, Ադրբեջանը լուրջ վարկային ճգնաժամ է ապրում, ինչը կարող է հանգեցնել տնտեսության անկման: Ենթադրվում էր, որ Ադրբեջանը բավականաչափ պաշարներ ունի երկրի ֆինանսական համակարգին սպառնացող վտանգը կասեցնելու համար: Այնինչ հաշվարկներն արվել էին այն հույսով, որ մեկ բարել նավթի գինը կպահպանվի 90 դոլարից բարձր մակարդակի վրա: Սակայն նավթի գները կտրուկ ընկան, ու թեև Ալիևը, երևում է, չի ուզում խոստովանել, թե հանգամանքներն այնքան էլ լավ չեն դասավորվում, և ներկայացնում է ադրբեջանական տնտեսության զարգացման միանգամայն կայուն պատկեր, իշխանության միջանցքներից դուրս բանկիրները միանգամայն այլ կերպ են մտածում: Բաքվի ֆինանսական մեկնաբան Անար Խանբեկովի ասելով` «մինչև վերջերս Ադրբեջանի առաջատար բանկերը ներգրավել են մեծ քանակությամբ համեմատաբար էժան արտասահմանյան վարկեր, իսկ հիմա դրանք կա՛մ անհասանելի են, կա՛մ խիստ թանկացել են, ինչը դժվարություններ է առաջացրել շատ բանկերի համար»: Եթե, այնուամենայնիվ, այդ կապակցությամբ կառավարության միջամտության անհրաժեշտություն ծագի, ապա Ալիևի վարչակազմը կարող է հայտնաբերել, որ իր հնարավորությունները սահմանափակ են էներգակիրների համաշխարհային գների անկման հետևանքով: Ավելին, Ադրբեջանում հրատապ է դառնում այն հարցը, թե որքանով արդյունավետ կլինեն նոր հանքավայրերի հետախուզումն ու արդյունահանումը: Նավթի գների անկումը կասկածի տակ է դնում նոր հանքավայրերի որոնում սկսելու որոշ ընկերությունների հնարավորությունները:
Ինչ վերաբերում է Վրաստանին, ապա ներքին կարգի բոլոր դժվարություններով հանդերձ, Մոսկվայի և Թբիլիսիի դիմակայությունը լուծում չի ստացել: Դրա վկայությունն են ոչ միայն շարունակվող ռազմական լարվածությունը, այլև Ռուսաստանի և Հարավային Օսիայի, Ռուսաստանի և Աբխազիայի միջև բարեկամության, համագործակցության և փոխօգնության պայմանագրերի միաձայն վավերացումը Պետդումայում: Ինչպես գրում է «պուտինյան Կրեմլի» վաղեմի թշնամի Բորիս Բերեզովսկին, ով հիանալի իրազեկ է կրեմլյան տրամադրություններին, «Ռուսաստանը կանգ չի առնի: Բայց դրանից հետո նրան ուղղակի կկանգնեցնեն, և Ռուսաստանին չի հաջողվի հասնել իր նպատակին: Ի վերջո, նա չի կարողանա իրեն ենթարկել ո՛չ Աբխազիան, ո՛չ Հարավային Օսիան»: Հետաքրքիր է, որ նրա կարծիքը զուգադիպում է Ժիրինովսկու կարծիքին, որին դժվար է կասկածել հակառուսական տրամադրություններ ունենալու մեջ. «Դեռ սպասեք, ՆԱՏՕ-ն ու Եվրամիությունն աբխազներին եվրաթոշակ են վճարելու, և նրանք սեփական կամքով կհրաժարվեն Ռուսաստանի հետ բարեկամության պայմանագրից: Այ, կտեսնեք, մոտ ժամանակներս նրանք կգնեն թե՛ Աբխազիան, թե՛ Հարավային Օսիան, ինչպես գնեցին Կոսովոն»: Ինչ էլ որ լինի, ելույթ ունենալով Բուդապեշտում կայացած 3-րդ էներգետիկ գագաթնաժողովում, Վրաստանի փոխվարչապետ Բարամիձեն հայտարարեց. «Վրաստանը կարիք ունի պաշտպանության, և ես հույս ունեմ, որ նրան կաջակցեն ՆԱՏՕ-ին անդամակցության գործողությունների ծրագրի տրամադրման հարցում։ Եվրոպայի և ամբողջ ազատ աշխարհի քաղաքական ճակատագիրը երբեմն խաղարկվում և վճռվում է փոքր երկրների տարածքում»:
Դժվար է չհամաձայնել այս կարծիքին նաև Հայաստանի առնչությամբ:
Սուսաննա ՊՈՂՈՍՅԱՆ
Շանհայում մեր հատուկ թղթակից

Մեկնաբանություններ