«Ամեն մի ճգնաժամ առիթ է ստեղծում գործելու»

«Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնին հերթական անգամ հյուրընկալվել էր աշխարհահռչակ կինոռեժիսոր ՅՈՍ ՍՏԵԼԻՆԳԸ: Փառատոնի շրջանակներում կայացավ նրա «Աղջիկը և մահը» ֆիլմի երևանյան պրեմիերան:
Պրեմիերային նախորդեց Ստելինգի հանդիպումը մամուլի ներկայացուցիչների և իր կինոյի երկրպագուների հետ:
Նա ասաց, որ շատ ուրախ է Հայաստանում գտնվելու համար, շատ է սիրում Հայաստանն ու հայերին: Նա ժամանել է իր ֆիլմով երկու միջազգային փառատոներում հյուրընկալվելուց հետո: ՈՒ երբ վայրէջք է կատարել «Զվարթնոց» օդանավակայանում, ունեցել է այն զգացողությունը, որն ունենում են օտար տեղից տուն վերադարձող մարդիկ:
Ստելինգը ներկայացրեց «Աղջիկը և մահը» ֆիլմը, պատմեց իր և ռուս դերասան Սերգեյ Մակովեցկու յոթնամյա համագործակցության մասին, ում նկարահանել է նախ իր «Դուշկա», ապա «Աղջիկը և մահը» ֆիլմերում: Ռուսաստանում արգելված է, որ դերասանները նկարահանման ընթացքում իրենց խաղացած նյութը դիտեն էկրանին: Իսկ Ստելինգը պարտադրել է Մակովեցկուն նայել նկարահանված կադրերն ու ասել սեփական կարծիքը: ՈՒ եթե ինչ-որ մտքեր, գաղափարներ ծագեն, բարձրաձայնի դրանք, օգնի իրենց աշխատանքին: «Դու հո մեր ստրուկը չե՞ս, ասացի նրան, մեր գործընկերն ես: Նա համոզվեց, և դա մեր ընկերության սկիզբը դարձավ: Նա մեծ անհատականություն է: Մենք միմյանց խոստացել ենք երկար աշխատել իրար հետ»,- պատմում էր Յոս Ստելինգը և թվարկում առանձին դեպքեր, երբ իր ֆիլմերում վերջնական լուծումը գտնվել է հենց Մակովեցկու առաջարկությամբ:
Մեծ ռեժիսորն առանձնահատուկ կարևորությամբ անդրադարձավ հայ երիտասարդների հետ կատարած իր աշխատանքին: Մեր սկսնակ կինեմատոգրաֆիստները կարճամետրաժ ֆիլմեր են նկարել Ստելինգի ղեկավարությամբ:
«Երբ հայերի հետ պարապմունքներ էի անցկացնում, երեք-չորս ֆիլմ նկարեցինք: Ես էլ երիտասարդների հետ աշխատում էի: Կնոջս ասում էի, որ ուզում եմ Հայաստանում քառասունրոպեանոց հեղինակային ֆիլմ նկարել այն մասին, թե ինչ եմ անում այստեղ: Վատ գաղափար չէ»:
Գուցե և մի օր կիրագործի Ստելինգն իր այդ գաղափարը: Իսկ առայժմ կատակում է. «Ինձ այստեղ շնորհել են պատվավոր պրոֆեսորի կոչում: Գուցե բացենք պրոֆեսորների ակո՞ւմբ»:
Ֆիլմ նկարահանելու դժվարին գործի մասին նա իր բնորոշումն ունի. «Ֆիլմ նկարելը խոսելով չի լինում, պետք է թևերդ քշտես ու գործ անես: Ֆիլմ նկարելու հետաքրքիր, գեղեցիկ կողմերից մեկն այն է, որ անընդհատ խնդիրներ ես գտնում ու խույս չես տալիս դրանցից: Գտնում ես խնդիրները, լուծում, և դրանց հետևում միշտ արևի շողերն են ճառագում: Ամեն մի ճգնաժամ առիթ է ստեղծում գործելու»:
«Իրատես de facto»-ն առիթ ունեցավ շփվելու Յոս Ստելինգի հետ: Ստորև ներկայացնում ենք այդ շփման դրվագները:

-Պարո՛ն Ստելինգ, նախ շնորհակալություն եմ ուզում հայտնել Ձեզ «Աղջիկը և մահը» ֆիլմի համար: Այն այս տարվա իմ դիտած փառատոնային ֆիլմերից ամենագեղեցիկն է:
-Դե ասում եմ, չէ՞, հայերը լավն են: Շնորհակալություն, որ գովում եք ֆիլմը:
-Ես ֆիլմը դիտել եմ առանց թարգմանության և լիովին հասկացել այն: Արդյո՞ք հեղինակային կինոն հավակնում է դառնալու մեկը արվեստի այն ձևերից (երաժշտություն, գեղանկարչություն, քանդակագործություն, պարարվեստ), որոնք չեն ճանաչում լեզվական պատնեշներ:
-Այո՛: Երաժշտությունը, նաև ֆիլմերը, արվեստի այն երևույթներն են, որոնց առնչվելիս ուղեղդ պիտի գործածես` սիրտդ լցնելու համար: Երաժշտությունը բարձրագույն արվեստն է իմ կարծիքով: Դրանից հետո ֆիլմն է: Ես հիմա իմ առջև միայն կանանց եմ տեսնում: ՈՒրեմն ստացվում է, որ ֆիլմ նկարելը տղամարդու գործ է, իսկ դիտելն ու գնահատելը` կնոջ: Իմ քաղաքում կա կինոթատրոն, որտեղ կախված են բոլոր մեծագույն կինոգործիչների նկարները: Հարյուրից ավելի են այդ նկարները: Փնտրում էի մի կին ռեժիսորի, որի նկարը հարմար կգտնեի կախել այդ շարքում: ՈՒզում էի, որ կանանց դեմքեր էլ լինեն: Չգտա: ՈՒզում եմ Ձեզ հասկացնել, որ կանացի էներգետիկան ճիշտ ֆիլմ նայելու համար է: Օրինակ` Հոլանդիայում արտ-հաուզ ֆիլմերի լսարանի 70 տոկոսը կանայք են: Եվ կանայք ավելի շատ են ընթերցում գրականություն, քան տղամարդիկ: Դա երևի ինչ-որ չափով կապված է տեսողական զգայություններին տիրապետելու ունակության հետ: Դա ինքնին արվեստի մի տեսակ է: Օրինակ բերեմ: Տղամարդը տեսնում է, որ փողոցով անցնում է մեքենան: Իսկ ի՞նչ է անում կինը. նայում է, թե ով է մեքենայում նստած:
-Ձեր ֆիլմի սկզբում Ռենատա Լիտվինովայի հերոսուհին` Նինան, զգուշացնում է Նիկոլայ Բորոդինսկուն. «Սերն ամեն ինչ կործանում է: Սերը խաբեություն է»: Ձեր ֆիլմում սերը կործանե՞ց հերոսներին, թե՞ ապրեցրեց:
-Սիրո պատմությունները շատ պարզ են. մարդիկ ձգտում են իրար, և ընդամենը պետք է նրանց արանքում խնդիրներ ստեղծել: Ինձ շատ հետաքրքրում է այդ իրար ձգտող երկուսի միջև գոյություն ունեցող տարածքը: Դաշտ է ստեղծվում կնոջ և տղամարդու միջև, կամ, կարելի է ասել, անցյալի և ապագայի միջև: Այդ երկուսի միջև եղած տարածությունն է կարևորը, արվեստի տարածությունն է դա: Մարդիկ անպայման ուզում են իրար ունենալ: Երբ սիրահարված ես, քո մեջ ինչ-որ բան չխկում է: Երբ չես տեսնում քո սիրո առարկան, նա աստիճանաբար քո գլխում գեղեցկանում է: Հիմա դա լա՞վ է, թե՞ վատ: Ֆիլմի հերոսուհին` Էլիզան, թոքախտ ուներ: Դա դրամատիզմով լի հիվանդություն է: Եթե թոքախտով հիվանդն իրեն հանգիստ է պահում, պառկում է արևի տակ, հեռու է մնում հուզմունքներից, հիվանդությունը նահանջում է: Երբ հուզվում է, ապրումներ ունենում, հիվանդությունը սաստկանում է: Այդ պատճառով թոքախտը կոչում են աղքատների հիվանդություն: Հարուստները կարող են իրենց թույլ տալ ամառանոցներում արևի տակ հանգստանալ և հաղթել հիվանդությանը: Երբ Էլիզան սիրահարվեց, հիվանդությունը գլուխ բարձրացրեց: Իսկ երբ Նիկոլայը հեռացավ, հիվանդությունը մեղմվեց: Սա նշանակում է, որ սերը Էլիզայի մահն էր:
Ես շեղվեցի: Հարցը ո՞րն էր:
-Սերը ֆիլմի հերոսներին կործանե՞ց, թե՞ ապրեցրեց:
-Միանշանակ պատասխան չկա: Ինչպես ուզես` կպատասխանես:
-Ավերակ իջևանատանը երկու «կենդանի» բան կա` տկտկացող հին ժամացույցը և Էլիզայի հոգին: Ցանկանում եք ասել, որ հին ժամացույցն ու սիրահարված հոգի՞ն են հավերժական արժեքները:
-Ֆիլմը արվեստի միակ տեսակն է, որը կարող է ժամանակի վրա խաղեր անել: Ֆիլմում դուռն է, որի հետևում ծավալվում են բոլոր գործողությունները հերոսի երևակայության մեջ: Մի քանի րոպե է այդ տեսարանը, բայց դուք ձեր կյանքից երկու ժամ ծախսում եք այդ տեսարանը, հերոսի հիշողությունները տեսնելու վրա: Այստեղ ժամանակի խաղերի թեման է:

Ասեմ, որ Յոս Ստելինգի «Աղջիկը և մահը» ֆիլմն իր ռոմանտիկ, խոհուն, սրտաճմլիկ տրամադրությամբ ինձ այլ կերպ պատկերացավ ռեժիսորի հետ շփումից հետո: Յոս Ստելինգն իր հումորով, կյանքին ուղղված բարի, լավատես հայացքով կարծես նոր լույս սփռեց այն ամենի վրա, ինչ տեսել էի էկրանին` նրա կատարմամբ:

Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ