«Ես գրում եմ, որ հիշեցնեմ, դուք կարդում եք, որ չմոռանաք»

Երբ խոսվում է հայրենասիրության մասին, պետք է լինել առավել քան իրատես, քանզի զուտ սրտի թելադրանքով առաջնորդվելը կարող է թյուրիմացության մեջ գցել հայրենասեր մարդուն. թերևս հենց այդ է հուշում «Շահնամե»-ում հանճարեղ Ֆիրդուսին.
Եթե խելքով չառաջնորդվես`
Կյանքում քայլել մի փորձիր,
Քանզի սիրտդ մտքիդ հանդեպ
Միշտ հակառակ պիտ գործի:
Այդպես են մտածել նաև մյուս մեծերը` Ռուսոն, Լերմոնտովը, Իսահակյանը:
Վերջերս Հ1 հեռուստաալիքով հարգելի կինոռեժիսորներից մեկը, խոսելով կինոսցենարների մասին, շատ անհարգալից, մերժողական տոնով արտահայտվեց Րաֆֆու «Սամվել»-ի վերաբերյալ: ՈՒշագրավ հաղորդում վարողներից մեկն էլ հեգնանքով ու ծաղրանքով էր խոսում հրաշալի վեպի մասին, ենթատեքստում ունենալով այն միտքը, թե ինչպես կարելի է սպանել հորը կամ մորը, թե դա հակամարդկային է, հակաբարոյական:
Բոլոր նրանց, ովքեր այդպես են մտածում, իսկ նրանք, ցավոք, քիչ չեն, կխնդրեի խղճի մտոք պատասխանել` մի՞թե մարդու սրտում ու հոգում կա ավելի սրբազան սեր, քան սերն առ հայրենիք:
Թովիչ ու քաղցր է
Սերը մայրական,
Բայց կա մի այլ սեր,
Որ սահման չունի,
Դա հայրենիքի
Սերն է սրբազան,-
պատգամել է մեծն Իսահակյանը:
Իր արձակ գործում նույնն է պատգամել հանճարեղ Րաֆֆին. այո՛, հանճարեղ, քանզի եթե նա ապրած լիներ հզոր ու ապահով երկրում և հնարավորություն ունենար դրսևորելու իր ողջ հանճարը, Տոլստոյի ու Դոստոևսկու նման համաշխարհային ճանաչում կունենար:
Մի՞թե մեծն Րաֆֆին չէր հասկանում, թե ինչ հակասական կերպար է կերտում. նա այդ արտասովոր կերպարով հայ մարդուն մեկ անգամ ևս հուշում է, որ հայրենիքից սրբազան չկա ոչինչ: Եվ պատահական չէ, որ սերունդներ են դաստիարակվել նրա հրաշալի գրքերով, գրքեր, որոնք մեր փառապանծ ֆիդայիները պահում էին իրենց ծոցում և մարտնչում «սամվելավարի», «խենթավարի»: Եվ մեծ գրողի հետևյալ տողերը հենց իր վեպի հրաշալի գնահատականն են` «մի լավ գիրք կարող է փրկել մի ողջ ժողովուրդ»։ Իսկ մեծն Պարույր Սևակը գրում է. «Եթե Րաֆֆու գրականությունը չլիներ, թերևս չէր լինի բարի լույսն ու աքաղաղի կանչը»:
Վերջապես, հարգելիներս, ազնվորեն և իրատեսորեն պատասխանեք` ինչպե՞ս պետք է վարվեին ենթադրյալ հայրենասեր որդիներն ու դուստրերը, որոնց հայրերն ու մայրերը եղեռնի տարիներին ակտիվորեն համագործակցում էին թուրք դահիճների հետ` մատնում հայրենակիցների թաքստոցները, հայ մտավորականների ցուցակները կազմում և հանձնում թալեաթներին: Այդպիսի մի նողկալի դավաճանի, ոմն Հարությունի, հենց Ստամբուլի կենտրոնում, թուրք ոստիկանի աչքի առաջ գետնին տապալեց, ծնկեց կրծքին ու գնդակահարեց հայրենապաշտ Միսաք Թորլաքյանը, իսկ օրեր անց պատուհանից գնդակահարեց դավաճան հայ կնոջը: Հերոս, որն այդ անիծյալ քաղաքում 1921 թ. շանսատակ արեց մուսավաթական Ադրբեջանի ներքին գործերի նախարար, 1918 թ. սեպտեմբերին Բաքվի հայերի սարսափելի ջարդերի կազմակերպիչ, արյունարբու Ջիվանշիրին` մի դահճի, որին, չգիտես ինչու, բոլշևիկների պաշտելի Շահումյանը 1918 թ. մարտ-ապրիլ ամիսներին, մուսավաթական խռովությունների օրերին պատսպարել էր իր տանը, իսկ 1920 թ. ոմանց պաշտելի Իլյիչի հրամանով նշանակել էին հնարովի Խորհրդային Ադրբեջանի պաշտոնյա:
ՈՒրեմն մի՞թե տեղին չի հնչում` «Այն սուրը, որ սպանեց դավաճան հորը, կսպանի նաև (դավաճան- Ա. Ծ.) ուրացող մորը»: Չէ որ նման դավաճանություններից հարյուր հազարավոր հայրեր, մայրեր, որդիներ, դուստրեր են զոհվում, հայրենիք է կործանվում:
Ի դեպ, ոչ միայն հայրենապաշտ Րաֆֆին է այդպես մտածել ու պատգամել, այլև մեծն Դեմիրճյանը` «Վարդանանք»-ում, ոսկեղենիկ Եղիշեն` «Վարդանանց պատերազմ»-ում: Հիշո՞ւմ եք, երբ առերես ուրացող Վարդանանք վերադարձան Տիզբոնից, այդ իմանալով, հայոց տիկնանց տիկնոջ` Վարդանի մոր հրամանով` «տիկնայք փափկասուն հայոց աշխարհի» զինված գնացին պատժելու դավաճան-ուրացողներին. ինչո՞ւ, որովհետև հայրենիքն է սրբություն սրբոցը:
Հարկ է նշել, որ նման հայրենապաշտ գաղափար է պատգամել նաև մեծն Գոգոլը, որի հերոսը` Տարաս Բուլբան, հրացանազարկ է անում դավաճան որդուն:
Հայրենապաշտ հայը, որտեղ էլ ապրի, հասարակական, քաղաքական, պետական ինչ դիրք էլ ունենա, պարտավոր է խորապես մտահոգվելու հայրենիքի ճակատագրով, ապրելու ժողովրդի հոգսերով, հրճվելու նրա ուրախություններով ու հաջողություններով` իր մտքում, սրտում ու հոգում մշտապես հնչեցնելով հանճարեղ պատանու համամարդկային տողերը. «Տո՛ւր ինձ, օ՜, տեր, ուրախություն անանձնական»։ Այո, չի կարող անձնական երջանկություն լինել հայրենապաշտ հայի համար, եթե երջանիկ չէ հայրենիքը, ժողովուրդը: Այդպես է պատգամել նաև հանճարեղ Չեռնիշևսկին` «Անձնական երջանկությունն անհնար է առանց ուրիշների երջանկության», «Ամենաերջանիկ մարդը նա է, ով երջանկություն է պարգևում առավելագույն թվով մարդկանց» (Դիդրո):
Եթե հանճարեղ պատանու համամարդկային տողերը հնչեն նաև մեր մեծահարուստների սրտերում ու հոգիներում, ապա մեր հայրենիքը ավելի հզոր ու ապահով կդառնա. մի՞թե վայել է քրիստոնյա հայ մարդուն, որ շարունակաբար կապիտալ է դիզում, անհասկանալի ճոխություններ է վայելում` անտեսելով «անանձնական երջանկությունը». «Պետք է համբուրել այն ձեռնարկատիրոջ ճակատը, ով հովանավորում է կրթությունը, մշակույթը, առողջապահությունը, բարեգործությունը» (մեծ չինացի Դեն Սյաոպին):

Աբրահամ ԾԱՏՈՒՐՅԱՆ

Մեկնաբանություններ