Կարո՞ղ է մարդն իր ապրած կյանքի ընդամենը մեկ տարվա մեջ տեղավորել այնքան բան, որ այն մի ամբողջ պատմավեպ ներկայացնելու նշանակություն ունենա։

1986 թ, հոկտեմբերն էր։ Ստեփանակերտից Բաքու հասա լուսադեմին։ Ավտոկայանում գյուղերից եկած վաճառականներ էին։ Ավտոկայանի սրահը փափախավոր թուրքերով ու ծխախոտի ծխով էր լցված։ Թեյարանում ազատ տեղ էի փնտրում, որ մինչև լույսը բացվելը հանգիստ անեի։ Իզուր։

Դեռևս 1880-ական թվականներից Թիֆլիսի զինվորական հոսպիտալին կից գործում էր Կարմիր Խաչի գթության քույրերի Նադեժդինյան համայնքը։

Եթե մենք շարունակենք այս լրջությամբ և մակերեսայնությամբ պատկերացնել մեր վիճակը և անելիքները, ապա որոշ ժամանակ անց սեպտեմբերի 21-ը նշելու ենք Արցախի սեպտեմբերի 2-ի պես՝ ինչ-որ մի տեղ, ինչ-որ մի կերպ...

Արցախում պատերազմական գործողությունների ուղղվածությունը ևս երբեք տարերային բնույթ չի կրել, այլ իրականացվել է պետության ղեկավարության և բանակային հրամանատարության ծրագրերին համապատասխան: Դեռ ավելին, քաղաքական իշխանությունը, ի դեմս Լևոն Տեր-Պետրոսյանի և նրա թիմի, իրականացնում էր ոչ միայն պատերազմի քաղաքական ղեկավարությունը, այլև բազմիցս սրբագրում և ուղղորդում էր բուն պատերազմական գործողությունների ընթացքը: Եվ այդ գործում նա ղեկավարվում էր զուտ ռազմական անհրաժեշտություններից, պատերազմը հաղթականորեն ավարտելու տրամաբանությունից:

Երեկվա ասուլիսում հնչել են ծայրահեղ վտանգավոր գաղափարներ։ Դրանց զարգացումը հնարավոր է կանխել, եթե լինի գրագետ հակադարձում։ Ամենավտանգավորը կլինի գրագետ հակադարձման բացակայությունը...

Քեզ տրված պատիվը այլևս համարվում է բռնության քարոզ, որովհետև միամտություն ունեցար թուրքութաթար ջարդելու ու աշխարհի թուրքընթացը 100 տարով կասեցնելու:

50-ականների վերջերին, ձմեռային մի ցուրտ երեկո, Երևանի ծայրամասում (իսկ այն ժամանակվա ծայրամասն այժմյան «Բարեկամություն» մետրոյի տարածքն էր), գողերը հարձակվում են երիտասարդ տղամարդու վրա։ Հայտնի չէ, թե որքան գումար է լինում երիտասարդի դրամապանակում այդ երեկո, բայց որ ձեռքի ժամացույցն էլ են վերցնում, հաստատ է.

Իսկ հիմա` հերթով, ըստ կարգի։ Մեր կուրսն աչքի էր ընկնում բարձր առաջադիմությամբ։ Լավ սովորողները մեծաթիվ էին։

Ռումբերի և արկերի պայթյունները, անօդաչուներից հարվածելը դեռևս պատերազմ չէր. այն հետևանք էր իրական պատերազմի, երբ հոտդ անառաջնորդ, հյուծված, հալածված, հանապազօրյա հացին կարոտ, երբ խաբեություններին հավատացած Արցախցին վերջին ճիգով ցանկանում էր Հողին կառչել: