Արձանագրություններ, որ հաստատում են` ամառը շարունակվում է

ԼԱՐՎԱԾ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑՆԵՐ
Աստծո անցած յոթ օրում եկավ աշունը, բայց ամառնավերջի մի քանի ժամերը հասցրին ամառը դարձնել թեժ ու բեղուն: Քաղաքական ու պատմական իմաստներով:
Սեպտեմբերի 1-ին սկսվեց նոր ուսումնական տարին, տարբեր կուսակցապետեր առաջին դասարանցիներին դպրոցական պայուսակներ նվիրեցին, իսկ երկրի նախագահը մի անհավես ուղերձ հղեց առ ուսուցիչներն ու աշակերտները` հիշելով ու հիշեցնելով, որ «Գիտելիքը հզոր զենք է» արտահայտությունը հատկապես արդիական է ներկա աշխարհում: Մեկ էլ` որքան կրթված է հասարակությունը, այնքան ավելի մեծ հնարավորություններ ունի կազմակերպելու իր կյանքը, ապահովելու իր բարեկեցությունը, պահպանելու և զարգացնելու իր մշակույթը:
Սեպտեմբերի 2-ը հայկական երկրորդ պետության անկախության տոնն է: Ճիշտ է, դեռ չճանաչված, բայց գոյություն ունեցող, ապրող ու առկա, անշրջանցելի, իբրև տարածք, անհերքելի, իբրև փաստ, անդառնալի, իբրև այլընտրանք: Երկրորդ պետություն, որի պորտալարը Եռաբլուրում է կտրվել, փոքր ու ուժեղ երկիր, որի գոյությունը տարածաշրջանի գլուխկոտրուկներից է: Տոնը ուղիղ համեմատական է տրամադրություններին, որ դժվար է տոնական համարել: Լարվածությունը զսպանակի պես կուտակվում է, զսպանակը դեռ սեղմվում է, երբ է բացվելու` կերևա: Դա ևս պարադոքս է` զսպանակի օրենքով զսպանակը չի կարող միայն սեղմվել, ինչ-որ պահի պիտի բացվի։
Շատ բարեխիղճ ու լավ դաստիարակված մի ֆրանսիացի աղբանոցում 100000 եվրո է գտել ու վերադարձրել տերերին` թոշակառու զույգին, որը ծերանոց տեղափոխվելու գործընթացում իրերը կապկպելիս ավելորդ է համարել տուփով եվրոները: Բայց ֆրանսիացին մնում է ֆրանսիացի` նույնիսկ ավելորդ տուփում իրենց այցետոմսն են թողել:
Նրանք բոլորը հայտնվեցին աշխարհի հեռուստաընկերությունների եթերում` կորցնողները, գտնողը, եվրոները, և ամեն մի հեռուստադիտող իրեն պատկերացրեց նվիրական տուփը ձեռքին` հետոյի իր ծրագրով ու իր պարադոքսով:
Այս շաբաթ մեծ քսանյակի երկրների ֆինանսների նախարարներն ու կենտրոնական բանկերի ղեկավարները վերստին հանդիպեցին Լոնդոնում` քննարկելու հակաճգնաժամային իրենց գործողությունները: Քննարկման թեմա են եղել միջազգային ֆինանսական ինստիտուտների դերը, մակրոտնտեսական կոնյունկտուրան ու տնտեսության վերականգնման չափորոշիչները: Նախարարներն ու բանկիրներն անդրադարձել են նաև կլիմայի փոփոխության խնդիրներին, որոնց նվիրված գիտաժողով է լինելու Կոպենհագենում: Սա էլ բնության պարադոքսն է` հալչող Անտարկտիդան, որ գուցե, ի վերջո, երևան բերի անհետացած Ատլանտիդան, եթե Ատլանտիդա ընդհանրապես եղել է: Դժվար է այսօր հավատալ, թե ինչ-որ ժամանակ ամբողջ Եվրոպայի տարածքում եղել են սառցադաշտեր, իսկ Անտարկտիդան կանաչ օազիս է եղել:
Համայն աշխարհի հայ դեսպանները ավանդական հանդիպման եկան հայրենիք: Ծանր է նրանց վիճակը` մենք մեր տանը նստած անելիքներս չգիտենք, իսկ նրանք օտար երկրներում պիտի մեկնաբանեն մեր չիմացածն ու հասկանալի դարձնեն աշխարհին այն, ինչ ոչ ոք չի հասկանում: Լեզուն դիվանագետին տրված է մտքերը թաքցնելու համար: Հայ դիվանագետին` մտքերն անկեղծորեն աշխարհին հայտնելու: Որովհետև մենք կարևորում ենք մեր իմիջը, բայց չենք հասկանում դրա ձևավորման պարադոքսները: Սեպտեմբերի 1-ին երկրի նախագահի մակարդակով դեսպաններին բացատրվեց` մեծ աշխարհի մեր անկյունից ինչ գնահատական տալ եղած-չեղածին: Դեսպանները, վերադառնալով նշանակման վայրեր, պիտի ասեն, որ «ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի միջնորդությամբ Ադրբեջանի հետ բանակցություններն ընթանում են տեսանելի և միանգամայն հասկանալի տրամաբանության շրջանակներում»: Ի՞նչ է դա նշանակում` ով ինչ հասկանա: Կամ` արդեն 6 հանդիպում է եղել Ադրբեջանի նախագահի հետ, 2008-ի նոյեմբերին ստորագրվել է Մայնդորֆյան հռչակագիրը, Մինսկի խմբի համանախագահ պետությունների նախագահների հայտարարությունն է եղել, համանախագահները հանրայնացրել են մադրիդյան սկզբունքների հիմնական ուրվագծերը: Եվ հանրությանը հնարավորություն է տրվել համոզվելու, որ չկա անհայտ որևէ կետ: Դեսպանների առաջ ելույթ ունենալով` ՀՀ նախագահը հայտարարել է, որ Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի իրականացումն ու Լեռնային Ղարաբաղի բազմաշերտ անվտանգության երաշխավորման խնդիրներն առանցքային են: Սերժ Սարգսյանն ասել է. «Համոզված եմ, որ յուրաքանչյուր հայ ղեկավար, ով ներգրավված է արցախյան հիմնախնդրի լուծման մեջ, քաջ գիտակցում է, որ մեծ պատասխանատվություն է կրում իր ժողովրդի, նրա պատմության և ապագա սերունդների առջև: Ցանկացած այլ կարծիք կա՛մ անտեղյակության արդյունք է, կա՛մ մանր սպեկուլյացիա: Իսկ արցախյան հիմնահարցն այն խնդիրը չէ, որտեղ թույլատրելի են մանր սպեկուլյացիաները»: Նշվել է, որ խնդրի կարգավորումն օրերի, շաբաթների, ամիսների հարց չէ: Բոլորը պետք է հստակ պատկերացնեն, որ բանակցություններն ընթանում են կարգավորման հիմնական սկզբունքներից մի քանիսի շուրջ: Եվ պարզվել է, որ այս փուլում արցախյան հարցում լրիվ երջանկության համար այնքան քիչ պահանջներ ունենք` ապահովել Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության անվտանգությունը բանակցային գործընթացի շրջանում և հասնել խնդրի ճիշտ ընկալմանը միջազգային հանրության կողմից: Ի՜նչ համեստություն հայկական երկրորդ պետության գոյության 18-րդ տարում: Ի՞նչ է սա, եթե ոչ հայկական պարադոքս:
Օգոստոսի 31-ին, գիշերային աշխատաժամանակի օգտագործման իրեն արդարացրած արդյունավետությանն ու անակնկալի էֆեկտին տուրք տալով, արտաքին գործերի նախարարությունը հայ-թուրք-շվեյցարական համատեղ հայտարարություններ տարածեց` հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացի վերաբերյալ. «Արձանագրություն երկու երկրների միջև դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու մասին» և «Արձանագրություն երկկողմ հարաբերությունների զարգացման մասին»: ԽՍՀՄ-ի առաջին և վերջին նախագահը կասեր` процесс пошел!!!
Արդեն սեպտեմբերի 1-ին Հայաստանում Ֆրանսիայի դեսպանատունը տարածեց Ֆրանսիայի նախագահ Նիկոլա Սարկոզիի կարծիքը. Ֆրանսիան ողջունում է Հայաստանի և Թուրքիայի իշխանություններին և խրախուսում նրանց կրկնապատկել ջանքերը արագորեն համաձայնագրեր ստորագրելու համար: Սարկոզին համարում է, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը տարածաշրջանային կայունությանը նպաստող պատմական նշանակություն կունենա:
ԵԽԽՎ նախագահ Լյուիս Մարիա դե Պյուչը ևս շատ արագ արձագանքեց` «Սա մի քայլ է, որին ԵԽԽՎ-ն երկար է սպասել և աշխատել դրա շուրջ: ԵԽԽՎ-ն, որտեղ Հայաստանի և Թուրքիայի խորհրդարանականներն աշխատում են որպես գործընկերներ, պատրաստ է օգնելու ցանկացած հարցով, որը կնպաստի երկու երկրների միջև առաջընթացին: Ես անհամբեր սպասում եմ այդ երկու արձանագրությունների վավերացմանը երկու երկրների խորհրդարանների կողմից»:
ՌԴ արտգործնախարարությունը հայտարարեց, որ դրական է վերաբերվում Հայաստանի և Թուրքիայի հարաբերությունների նորմալացման պատրաստակամությանը` իբրև վաղուց սպասված գործընթացի: Արձանագրությունների նախագծերի, դրանց իրականացման ժամանակացույցի նախնական վերլուծությունը ցույց է տալիս այդ հարցերի մշակման լրջությունը և ճանապարհի իրենց մասն անցնելու պաշտոնական Երևանի ու Անկարայի վճռականությունը: Այս փաստաթղթերով նշված քայլերից ոչ մեկը չի կարող մեկնաբանվել իբրև երրորդ կողմին վնաս հասցնող քայլ:
Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարն էլ հայտարարեց, թե իր երկիրը սահմանը կբացի այս տարեվերջին: Ահմեդ Դավուդօղլին այդ մասին ասել է թուրքական NTV հեռուստատեսության եթերում:
Ըստ ՀՀ նախագահի` արձանագրություններն արտացոլում են երեք առանցքային իրականություն.
1. Թուրքիայի հետ վարած բանակցությունները և ձեռք բերված պայմանավորվածությունները չեն պարունակում Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորման կամ դրա հետ կապված որևէ այլ խնդրի վերաբերող նախապայման:
2. Հայ-թուրքական հարաբերությունների պատմական հարթության հարցերը պետք է քննարկվեն ոչ թե պատմաբանների հանձնաժողովի, այլ միջկառավարական հանձնաժողովի ենթահանձնաժողովի ձևաչափով:
3. Առաջին անգամ անկախ Հայաստանի պատմության մեջ կարևորագույն միջազգային փաստաթղթերի ստորագրմանը կնախորդեն հանրային քննարկումներ, որոնք հնարավորություն կտան լսելու բոլոր տեսակետներն ու մոտեցումները:
ՀՀ նախագահի հետ, սակայն, քաղաքական կուսակցություններից ոչ բոլորն են համամիտ: ՀՅԴ-ն, օրինակ, կարծում է, որ երկու երկրների միջև բարիդրացիական հարաբերություններ կարող են հաստատվել Թուրքիայի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչմամբ և հայ ժողովրդի իրավունքների վերականգնմամբ միայն: ՀՅԴ-ն անընդունելի է համարում Թուրքիայի հետ հարաբերությունների բնականոնացումը մեր պետության ինքնիշխան և կենսունակ լինելիության ու սերունդների` ազգային-պետական իրավունքների հաշվին: Կուսակցությունը համոզված է, որ հրապարակված արձանագրությունները բովանդակում են թուրքական կողմի հայտնի նախապայմանները` Հայոց ցեղասպանության փաստը կասկածի ենթարկելը և հայ ժողովրդի անժամանցելի իրավունքներն ի չիք դարձնելը, հայ-թուրքական գործընթացի պայմանավորումը ղարաբաղյան խնդրով: Դաշնակցությունը շարունակում է պնդել, որ ՀՀ արտաքին քաղաքականությունը շեղվել է ազգային-պետական ուղեգծից, և կանխատեսելի զարգացումները կարող են անդառնալի հետևանքներ ունենալ:
ՀԱԿ-ը կարծում է, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը բխում է երկու երկրների ու ժողովուրդների, տարածաշրջանային խաղաղության ու կայունության շահերից և Հայաստանի ու Թուրքիայի միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման ու երկկողմ հարաբերությունների զարգացման վերաբերյալ արձանագրություններն այդ ուղղությամբ համարում է զգալի տեղաշարժ: ՀԱԿ-ն անընդունելի է համարում հայ և թուրք պատմաբանների միջկառավարական ենթահանձնաժողովի ստեղծման դրույթը, որը կասկածի տակ է առնում ցեղասպանության իրողությունը: Մտահոգիչ է համարվում երկու երկրների խորհրդարանների կողմից փաստաթղթերի վավերացման պայմանը, որը ՀՀ նախագահին հնարավորություն է տալիս ենթահանձնաժողովի ստեղծման պատասխանատվությունը կիսել խորհրդարանի հետ, իսկ Թուրքիային` Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի լուծված չլինելու պատճառաբանությամբ ձգձգել վավերացման հարցը և թուրք-հայկական սահմանի բացումը:
«Ժառանգությունը» անթույլատրելի և անընդունելի է որակում Հայաստանի իշխանությունների և միջազգային հանրության կողմից հասարակությանը կայացած փաստերի առաջ կանգնեցնելու գործելաոճը, որն անվստահություն է հարուցում: Կուսակցությունն իր վրդովմունքն է փոխանցում, որ ամիսներ շարունակ ՀՀ իշխանություններն ու միջազգային դիվանագետները ներկայացրել են, թե հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալացման գործընթացը երկուստեք առանց նախապայմանների է ընթանում, մինչդեռ հրապարակված արձանագրությունները վկայում են թուրքական նախապայմանների առկայությունը: «Ժառանգությունն» ահազանգում է, որ նախաստորագրված արձանագրությունների անփոփոխ վավերացումը կործանարար ազդեցություն և անդառնալի հետևանքներ է ունենալու Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման գործընթացում, որտեղ Հայաստանը Թուրքիային նվիրաբերում է ադրբեջանական տարածքային ամբողջականության շրջանակներում նրա հողերի բռնազավթումից խոսելու իրավունքը, մինչդեռ իրեն զրկում է իր հայրենիքը Թուրքիայի կողմից բռնազավթված լինելու պատմական փաստերի մասին խոսելու իրավունքից: Կուսակցությունը պահանջում է հանրաքվեի դնել արձանագրությունները ստորագրումից ու վավերացումից առաջ` երկրի արտաքին քաղաքականության համար պատասխանատու ՀՀ նախագահի վստահության հարցով:
ԲՀԿ-ն համարում է, որ արձանագրություններում արտացոլված են առանց նախապայմանների հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման իրենց կուսակցության մոտեցումները և կարծում է, որ հայ-թուրքական առանց նախապայմանների երկխոսության ծավալումը խթան կարող է հանդիսանալ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացի և թուրք հասարակության շրջանում հանրային գիտակցության փոփոխման հարցում: ԲՀԿ-ի համար ընդունելի է, որ արձանագրություններում բացակայում է որևէ հիշատակում Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության մասին, որը որպես նախապայման թուրքական կողմը բազմիցս ներկայացրել էր Հայաստանի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման առնչությամբ: Հարաբերությունների կարգավորման դրական միտումներ պարունակող առաջարկ է որակվում միջկառավարական հանձնաժողովի ստեղծումը, որը թույլ կտա կառավարական ամենաբարձր մակարդակով քննարկել Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցը:
Արձանագրությունների վերաբերյալ հայտարարությամբ հանդես է եկել նաև Ամերիկայի հայկական համագումարը, ասելով, թե սատարում է Հայաստանի և Թուրքիայի միջև նորմալ հարաբերությունների կարգավորմանը` առանց նախապայմանների: Հստակ նշվում է, որ Թուրքիան պետք է վերացնի շրջափակումը և դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատի Հայաստանի հետ: Թուրքիայի` Հայաստանի շրջափակման վերացումը և սահմանի բացումը ոչ միայն շատ ուշացած, այլև միջազգային պայմանագրերով ստանձնած պարտավորություն է: Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների կարգավորումը Թուրքիայից պահանջում է համակերպվել իր անցալի հետ: «Նախագահ Բարաք Օբաման, փոխնախագահ Ջո Բայդենը, պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնը ճարտարորեն խոսել են Հայոց ցեղասպանության ճանաչման ուղղությամբ: Մենք լիովին համաձայն ենք և հորդորում ենք նախագահ Օբամային ու ԱՄՆ-ի Կոնգրեսին` աներկբա հաստատել Հայոց ցեղասպանությունը: Այդ անելով` Միացյալ Նահանգներն ԱՄՆ-ի պատմության մեջ պարծանքի արժանի էջ էր բացել դեռևս այն ժամանակ` օգնության ձեռք մեկնելով 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունը վերապրածներին»: ԱՀՀ-ն մտահոգիչ է համարում, որ արձանագրությունների մասին հաղորդագրության տարածման օրը Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարար Ահմեդ Դավուդօղլին իրարամերժ հայտարարություններ արեց, շեշտելով, որ սահմանի բացումը երկար գործընթաց է լինելու, և Թուրքիան պաշտպանելու է Ադրբեջանի շահերը: Նախարարի այս հայտարարությունները ոչ միայն հակասում են արձանագրություններին, այլև ԱՄՆ-ի քաղաքականությանը` հարաբերությունների կարգավորումը պետք է տեղի ունենա առանց նախապայմանների և խելամիտ ժամկետում:
Հայ-թուրքական առնչությունների, դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման արձանագրությունների նախագծերի քննարկման նպատակով առաջիկայում կկազմակերպվեն խորհրդարանական լսումներ:
Թուրքիան կարող է աջակցել Հայաստանի ընդգրկմանը «Նաբուկո» նախագծում, դրան կարող է նպաստել նաև Եվրամիությունը, որը նախընտրում է տրանզիտային երկիր տեսնել Հայաստանը, այլ ոչ թե Վրաստանը:
ՈՒրիշ ի՞նչ: ԱՄՆ-ը կարող է համարել, որ որոշակի հաջողության հասավ այս փուլում, իսկ հետո՞: Կերևա աշնանը, ավելի ճիշտ` ձմռանը, իսկ գուցե և 2010-ին:
Վաչիկ ՄԵԼԻՔՍԵԹՅԱՆ

Մեկնաբանություններ