«Փարաջանովն իր ծննդյան օրն ամբողջ կյանքում նշում էր ոչ այնպես, ինչպես բոլորը»

Հայ մեծանուն կինոռեժիսոր Սերգեյ Փարաջանովն այսօր կդառնար 89 տարեկան:

Սերգեյ Փարաջանովի անվան թանգարանից մեզ տեղեկացրին, որ ինչպես ամեն տարի, այցելելու են ռեժիսորի գերեզմանին` Կոմիտասի անվան զբոսայգու պանթեոն: Իսկ վերադարձին կհավաքվեն հարիսայի սեղանի շուրջը: Ծննդյան արարողությանը ներկա կլինեն նաև ռեժիսորին ճանաչող արվեստագետները, ընկերները:
Ինչպե՞ս էր նշում Փարաջանովն իր ծննդյան օրը: Թանգարանի գիտաշխատող Կարինե Մարտիրոսյանի խոսքով` Փարաջանովն իր ծննդյան օրն ամբողջ կյանքում նշում էր ոչ այնպես, ինչպես բոլորը: «Շատ տեղեկություններ չկան,-ասաց նա:- Հիշվում է մի դեպք Կիևում, երբ նա ապրում էր երկսենյականոց բնակարանում և չէր կարող շատ մարդ հրավիրել իր ծննդյան տոնին: Եվ ելքը գտնում է: Հյուրերը կանգնում են մինչև աստիճանավանդակները, ձեռքներին` բաժակ ու ափսե»:
Փարաջանովը 20-րդ դարի կինոյի խոշորագույն նորարար ռեժիսորներից է: Իր առաջին լիամետրաժ «Անդրիեշ» ֆիլմը ստեղծել է 1955-ին: Համաշխարհային ճանաչման է արժանացել «Մոռացված նախնիների ստվերները» (1964 թ.) կինոնկարով, որը դասվել է աշխարհի լավագույն ֆիլմերի շարքին և արժանացել 28 տարբեր պարգևների:
1969 -ին սեփական սցենարով ստեղծել է «Նռան գույնը» («Սայաթ-Նովա», ՀԽՍՀ Պետական մրցանակ, 1988 թ.), որը ռեժիսորին բերել է մեծ համբավ: Իտալացի կինոռեժիսոր Ֆեդերիկո Ֆելլինիի բնորոշմամբ` «Նռան գույնով» Փարաջանովը կինոն մի քանի տասնամյակ առաջ մղեց: Ռեժիսորի վերջին` «Խոստովանանք» ինքնակենսագրական ֆիլմն անավարտ է մնացել հիվանդության պատճառով: Նյութերն ամբողջությամբ օգտագործել է Միքայել Վարդանովն իր «Փարաջանով: Վերջին գարուն» վավերագրական ֆիլմում (1992 թ.):
1973-ի դեկտեմբերի 17-ին Փարաջանովը 5 տարի ազատազրկման է դատապարտվել: Չնայած ազատազրկմանը արձագանքել են բազմաթիվ հայտնի մարդիկ` արվեստագետներ, գրողներ և ռեժիսորներ, նրան ազատել են միայն 4 տարի անց:
1991-ից Երևանում գործում է Փարաջանովի թանգարանը, որտեղ ցուցադրվում են նրա գծանկարները, կոլաժները, մանրանկարները և Թբիլիսիի բնակարանից բերված կահ-կարասին:
Փարաջանովի կիսանդրին տեղադրված է Կիևի կինոստուդիայի տարածքում, արձանը` Թբիլիսիում:
Նկարահանվել է Փարաջանովին նվիրված շուրջ 20 ֆիլմ:
Հայկական «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնը 2005-ին սահմանել է Փարաջանովի անվան մրցանակ` «Փարաջանովյան Թալեր»:
Վրաց հայտնի ռեժիսոր Էլդար Շենգելայան, որին նույնպես շնորհվել է սույն մրցանակը, անցյալ տարի փառատոնի պատվավոր հյուրն էր և դատարկաձեռն չէր եկել: Նա Սերգեյ Փարաջանովի թանգարանին նվիրաբերեց Վարպետի կոլաժը` նվիրված ռեժիսոր Թամազ Մելիավային:
Իսկ փարաջանովյան կոլաժի ստեղծման պատմությունն այսպիսին է: Բանտից ազատվելուց հետո Փարաջանովն իմանում է, որ Մելիավան վախճանվել է: Որոշում է անձամբ այցելել գործընկերոջ շիրմին, սակայն դա անում է արտասովոր ձևով. գերեզմանոցում կազմակերպում է իսկական թատերական ներկայացում: «Եթե Թամազը տեսներ սա, կասեր` այս հայը նույնիսկ իմ գերեզմանին է թամաշա սարքում»,- իր արարքն այսպես է գնահատում Փարաջանովը: Այդ օրը կատարված լուսանկարներն էլ կոլաժի հիմք են դառնում:
Հավելենք, որ 2010-ին Հոլիվուդում ստեղծվել է Փարաջանով-Վարդանով ինստիտուտը (Parajanov-Vartanov Institute)` այս վարպետների ստեղծագործությունները ուսումնասիրելու նպատակով:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ