«Գեղեցիկ է, բայց սա այն դեպքն է, երբ ծառը վնասում է պատմությանը» (ֆոտոշարք)

Սյունիքի մարզի Բեխի կամ Տանձափարախի անապատի բարեկարգման և մասնակի ամրակայման աշխատանքներին մասնակցել են «ԵՄԿ» կամավորականներ, «Հավատք ու ժառանգություն» խմբի արշավականներ, ֆրանսահայ Ժիրայր Գասպարյանը, Բեխ թաղամասի բնակիչներ և այլք:

Այս մասին մեզ հետ զրույցում տեղեկացրեց վերականգնող ճարտարապետ, «Երկիր և մշակույթ» կազմակերպության կենտրոնական վարչության խորհրդի անդամ ՍՏԵՓԱՆ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԸ:
Խմբում ընդգրկել էին նաև ճարտարապետներ, հնագետներ, պատմաբաններ:
Հիշեցնենք, որ վանական համալիրը, որի կենտրոնում գտնվում է բազիլիկ եկեղեցին, Կապան քաղաքի Բեխ թաղամասից մոտ 5 կմ հեռավորության վրա է, խիտ անտառի մեջ: Համալիրի կանգուն շինությունների, ինչպես նաև մոտ 50 մետր հեռավորության վրա գտնվող մատուռի տանիքներն ամբողջովին խոտածածկ էին, աճել էին նաև ծառեր: Ճանապարհը դժվարամատչելի է, այնտեղ կարելի է հասնել միայն ոտքով կամ ձիով:
Գիտարշավը ղեկավարել Է Ստեփան Նալբանդյանը:
Քսանօրյա արշավի ընթացքում մաքրվել են խոտածածկ խաչքարերը, սրբապատկերները, համալիրի ներսի աղբի կույտերը, քանդված քարերը: Հատվել են ծառերը, որոնք աճել էին անգամ վանքի պատերի մեջ: Տեղադրվել են սլաքներ, որոնք ցույց են տալիս ճանապարհը անտառով դեպի Տանձափարախ, նաև ցուցանակ` «Սրբատեղին չաղտոտել» գրությամբ: Թեև, Ստեփան Նալբանդյանի տեղեկացմամբ, այնքան էլ աղտոտված չի եղել տարածքը: այնուհանդերձ, կամավորները փոսեր են փորել աղբը լցնելու համար, հավաքել են շշերը և բացատրել տեղացիներին, որ շշի մակերեսն անդրադարձնում է արևի լույսը ու կարող է հրդեհի պատճառ դառնալ:
Հնագույն սրբավայրում ժամանակակից լուծումներ են ավելացել` ինքնաշեն «Թիթեռնիկ» սրճարան, կրակարան, «Զրուցարան»: Իհարկե` փայտաշեն:
Մյուս տարի հնագետների գլխավորությամբ կկատարվեն պեղման աշխատանքներ: Տարածքն ուսումնասիրման կարիք ունի, վստահեցնում է Ստեփան Նալբանդյանը: «Երկու հեկտար տարածք է` պարսպապատ, էլ չեմ ասում` պարսպից դուրս ինչեր կարող են լինել»,- ասաց նա:
Հարցին` ավարտվե՞լ են տարածքի մաքրման և ամրացման աշխատանքները, Ստեփան Նալբանդյանը պատասխանեց. «Սկսվում են: Մյուս տարի նույնպես գնալու ենք, ֆրանսիական կամավորներ են միանալու գիտարշավին: Ընտրելու ենք այնպիսի երիտասարդ-կամավորների, ովքեր կկարողանան ապրել անտառային պայմաներում: Աշխատանքների իրականացումն առավել դյուրին դարձնելու համար արշավը կնախաձեռնենք ամռանը ամիսներին: Աստիճանաբար կմաքրենք տարածքը: Չափագրման աշխատանքները նույնպես անավարտ են մնացել: Առայժմ շատ բան թերի է»:
Կարելի է ենթադրել, որ աշխատանքները Բեխում չեն ավարտվի նաև հաջորդ տարի: «Հուշարձանի համար ժամանակ պետք չէ սահմանել, չգիտես ինչ անակնկալ է քեզ սպասում գետնի տակ,- պարզաբանեց ճարտարապետը:- Որպես օրինակ, Չիչխանավանքն ընդգրկեցինք «Երկիր և մշակույթ» կազմակերպության ծրագրում` վերականգնելու համար, բայց 4-րդ տարին է, որ պեղումներ ենք անում, հայտնաբերվում են հեթանոսական կրակարաններ, դամբարաններ, իսկ այդ գիտությունը հողի տակ թողնել չի կարելի»:
Տանձափարախի անապատում արշավի ընթացքում հայտնաբերվել են խաչքարի բեկորներ, սրբապատկերներ, պատերի մեջ` ատամնավոր քիվի քարեր, որ բնորոշ է հեթանոսական շրջանին: «Սա վկայում է, որ վաղ միջնադարում այստեղ նշանավոր կառույց է եղել, հետո 1728-ին Արիստակես անունով վարդապետը վերակառուցել է այս վանքային միաբանությունը: Օրբելյանը հիշատակում է, որ այստեղ խարազանված վանականներ էին ապրում 13-րդ դարում»,- ասաց Ստեփան Նալբանդյանը: Իսկ այն, որ վանքը նշանավոր է, վկայում են պատմական աղբյուրները:
Տանձափարախի վանական համալիրը տեղացիներն անվանում են Նապատ, այսինքն` անապատ: Եկեղեցու անունը հայտնի չէ:
Ի դեպ, հնագույն այս սրբավայրի մասին շատերը ոչինչ չգիտեն: Ճարտարապետը նկատեց, որ շուրջ 40 տարի զբաղվում է այս գործով, և այս փոքրիկ երկրում այնքան բան կա, որ ինքն էլ դեռ չի տեսել: «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»,- ասաց նա:
Հարկ է խոստովանել, որ ծառերով ու խոտածածկով պատված համալիրը չտեսնված սիրուն ու խորհրդավոր տեսք ուներ` ասես ձուլված բնությանը: Զրուցակիցս համաձայնեց, որ այդ տեսքով նույնպես սիրուն էր, բայց քանդվում էր ծանրությունից: «Վանքից 50 մետր հեռու մի մատուռ կա` էլի ծառապատ, և պետք է մաքրել,- ասաց նա:- Մենք ուզում ենք անտառտնտեսությունից թուլտվություն ստանալ` եկեղեցուց մոտ 50 մետր շառավղով բոլոր ծառերը կտրելու: Գեղեցիկ է, բայց սա այն դեպքն է, երբ ծառը վնասում է պատմությանը»:
Զրուցակցիս տեղեկացմամբ` անտառում կար զկեռ, ալոճ, մասուր, շլոր, խնձոր: Կենդանական աշխարհն աննկարագրելի է. շուրջդ ապրում են արջեր, եղնիկներ, վարազներ: Իսկ ողջ գիշեր միապաղաղ բվացող բուն կարգին զայրացրել էր գիտարշավի մասնակիցներին: Նա նշեց նաև, որ այս ծրագրի գլխավոր նախաձեռնողը, որը վարակել է իր ոգևորությամբ, Լոնդոնում Հայաստանի հյուպատոս, ծնունդով բեխեցի Արա Մարգարյանն է: Հովանավորը «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ» ՓԲԸ-ն է, որոշակի ֆինանսական ներդրում ունի նաև «Երկիր և մշակույթ» կազմակերպությունը:
Ինչ վերաբերում է վերականգնման աշխատանքներին, ճարտարապետը նշեց, որ եկեղեցին վերականգնում են, որ վանականն ապրի, միաբանությունը գործի: Իսկ Բեխում ոչ մի վանական այսօր չի ապրի: Կմնա որպես սրբատեղի: Մյուս կողմից, պատմամշակութային ժառանգություն է, չպետք է թույլ տալ, որ փլվի, պետք է ամրացումներ արվեն, որ պահպանվի հաջորդ սերունդների համար:
Նպատակը` ըստ Ստեփան Նալբանդյանի, պատմամշակութային միջավայրին հանրությանը ծանոթացնելն է, որ գնան, վայելեն մեր ժառանգությունը, բնությունը, միայն չաղտոտեն, չփչացնեն, պատերի գլխին չբարձրանան` լուսանկարվելու համար:
«Թող տեղեկացնեն իրենց ընկերներին, բարեկամներին, աշխարհին: Ամեն մեկը եթե մի քար ուղղի, քարի արանքում աճող ծառի սերմը պոկի, 50 տարի անց հսկայական ծառ չի դառնա»,- ասաց նա, հավելելով նաև, որ ցանկացողները կարող են կամավորական սկզբունքով մասնակցել 2013-ի գիտարշավին: Ծախսերը հոգալու են կազմակերպիչները:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Լուսանկարները`
Ստեփան ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ և Դավիթ ԴԱՎԹՅԱՆԻ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ