Սամվել ՍԵՎԱԴԱ. Հանձնարարել էր Հայաստանից եկած «քյասիբ» նկարչի «մանր» ծախսերը գրանցել իր հաշվին

-Եկուր, Սամուէլ, եկուր, տեղ մը պիտի երթանք, անանկ տեղ մը, որ շատ պիտի սիրես ու երբեք չպիտի մոռնաս:
Գառզուն էր:
Հեռախոսն անջատեցի ու հյուրանոցում տաքսի պատվիրելով սլացա Մաեստրոյի արվեստանոց:
Դուռը բացեց ու անմիջապես շարժվեցինք դեպի Մոնպառնասի վրա գտնվող նշանավոր մի ռեստորան՝ La Closerie des Lilas անունով, որի մասին միայն լսել էի:
Ներս մտնելուն պես, միջանցքում մեզ մոտեցավ ռեստորանի տերն ու անմիջապես կռանալով համբուրեց Մաեստրոյի ձեռքը:
Որքան անսպասելի էր ինձ համար ռեստորանի տիրոջ վարքը, այնքան էլ հաճելի էր տեսնել, թե ինչ հիացմունք ու ակնածանք են տածում ֆրանսիացիները Գառզուի նկատմամբ:
Բերանս բաց հետևում էի նրանց խոսակցությանը՝ բառ իսկ չհասկանալով:
Ապա տերը մեզ ուղեկցեց ռեստորանի սրահներով, որտեղ հատակից մինչև առաստաղ գծանկարներ էին, լուսանկարներ, ձեռագրեր, նոտաներ, տեղ տեղ էլ յուղաներկով կատարված պատկերներ:
Գառզուն սրբազան ակնածանքով մեկ առ մեկ ցույց էր տալիս ու բացատրում էր, որ դեռ 19-րդ դարի վերջից սկսած այս ռեստորանն են այցելել ու իրենց ժամանակն անցկացրել ֆրանսիական արվեստի բոհեմի մեծերը:
Վան Գոգն ու Գոգենը, Պիկասոն ու Մոդիլյանին, Ժան Պոլ Սարտրն ու Ապոլիները, Սամուէլ Բեքեթն ու Սալվադոր Դալին, Դեբյուսին ու Սեն-Սանսը, Իոնեսկոն ու Ալբերտո Ջակոմետին, Ժոան Միրոն ու Ֆերնան Լեժեն, Մարսել Դյուշանն ու Մորիս Ռավելը, նաև Էռնեստ Հեմինգուեյն ու Հենրի Միլլերը և շատ շատերը, որոնց անունները, իհարկե, հիշում եմ, բայց այլևս անիմաստ է շարունակել, քանի որ արդեն պարզ էր ու հասկանալի, թե ուր եմ ընկել: Չմոռանամ ասել, որ կենտրոնական պատերից մեկին կախված էր Գառզուի (Գառնիկ Զուլումյան) մեծադիր կտավներից մեկը, որը հպարտությամբ մատնացույց արեց ռեստորանի տերը: Գառզուն աչքի տակով հետևում էր, թե ինչ տպավորություն է թողնում այդ ամենը իմ վրա:
Մեր «էքսկուրսիան» բավական երկար տևեց, ու ես չէի կշտանում նայել, դիտել ու շոշափել նրանց մատնահետքերը, անուններ, որոնցով դեռ փոքրուց հիացել եմ, և որոնցով հիանում ու հպարտանում է ողջ մարդկությունը:
Վերջապես մեզ տեղավորեցին ռեստորանի բազմաթիվ խորշերից մեկում, որտեղ ճրագներ էին վառվում սեղանների վերևում: Տպավորությունը ուղղակի անպատմելի էր: Մեզ մատուցեցին ֆրանսիական կարմիր գինի, որպես Apéritif: Մաեստրոն առաջարկեց ձուկ ուտել, և ես, բնականաբար, ընդունեցի առանց երկար մտածելու:
Պատվերն ստանալուց րոպեներ անց մեզ մոտեցան երեք գեղեցկատես մատուցողուհիներ՝ լանջաբաց վերնազգեստներով, որոնց ձեռքներին մեկական հսկա կլոր մատուցարան կար: Դրանցից ամեն մեկի մեջ առատ կանաչ բուսականության մեջ դրված էին մեկական թարմ ձուկ՝ բոլորն էլ տարբեր:
Գեղեցկուհիները խոնարհվեցին մեր սեղանի մոտ, ցուցադրելով ձկները, որպեսզի կարողանանք ընտրություն կատարել, միաժամանակ չմոռանալով ցուցադրել կիսաբաց կրծքերը, որոնցից կիսամութի մեջ լույս էր ծորում: Զավեշտական էր Մաեստրոյի մանրիկ, բաց կապույտ ու ժպտուն աչքերի գողունի հայացքը մեկ նրանց, մեկ էլ իմ կողմը՝ ստուգելու համար տպավորությունս:
Ես, հասկանալի է, գործից հասկացողի բազմանշանակ ժպիտով գլուխս տմբտմբացրի և մատնացույց արեցի ձկներից մեկը, քանի որ Գառզուն էդ արանքում դարձյալ բազմանշանակ շշնջաց. «Ընտրե, Սամուէլ»:
Մատուցողուհիները շորորալով դանդաղ հեռացան՝ իրենց հետ տանելով սկուտեղներով ձկներն ու մեր գողունի հայացքները:
Մեր զրույցը կարմիր գինու շիշը դատարկելու չափ տևեց: Մաեստրոյի նուրբ ու կլորիկ դեմքն արդեն շառագունել էր:
Մատուցողուհիներից մեկը վերադարձավ` իր հետ բերելով ավելի խոր մի սկուտեղ, որտեղ եփված կանաչիների մեջ փառավորապես փռված էր իմ ընտրած ձուկը՝ արդեն համեմունքներով պատրաստված: Մատուցողուհին փորձված շարժումներով կրկին ռևերանս արեց, հնարավորինս թեքելով սկուտեղը, որտեղից ախորժաբեր գոլորշիներ էին բարձրանում, ապա կրկին տարավ իր հետ՝ մեր հայացքների ուղեկցությամբ:
Երրորդ անգամ վերջնականապես վերադարձավ, իր հետ բերելով մեծ ափսեի մեջ արդեն մաքրած, կտրտած ձուկն ու մեկ շիշ սպիտակ գինի:
Փառահեղ հյուրասիրություն էր, ֆրանսիական խոհանոցի, արտակարգ պանիրների ու սալաթների, նաև գեղեցկադեմ մատուցողուհիների ցուցադրական ելույթներով համեմված:
Ես, իհարկե, ջանք չէի խնայում զարմանքս ու հիացմունքս նրբորեն ցուցադրելու համար:
Մոտ երկու ժամ տևեց մեր անմոռանալի ընթրիքը: Վերադարձանք արվեստանոց, որտեղ շարունակեցինք մեր զրույցը: Գառզուն իր գրաֆիկական գործերից մեկը և մեկ ալբոմ մակագրեց ու նվիրեց ինձ: Մեկ առ մեկ ցուցադրում էր իր նոր գործերը:
- Սամուէլ, Փարիզ եկած ես, կնկարե՞ս, թե չէ:
- Չէ, Մաեստրո,-ասացի,- ներկեր չեմ բերել հետս, և ժամանակս էլ չի հերիքում:
-Է, կռնաս ներկեր սալոնէն առնիս, եկուր ցույց տամ քեզի:
Եվ, պատուհանի մոտ տանելով, շարունակեց.
-Ձախ երթաս նէ, առաջին փողոցեն աջ թեքվիր, հոն նկարչական նյութերու սալոն կա, եթե կուզիս...
Հրաժեշտ տվեցի մեծ նկարչին, ապա լիֆտով իջա փողոց և ուղևորվեցի դեպի սալոն:
Երկար, մոտ 40 րոպե շրջեցի խանութում, վերցրեցի ու դրեցի, նայեցի, շոշափեցի Լեֆրանկ ներկերն ու պաստելները, նկարչական թղթերն ու մատիտները, ապա խնամքով ընտրեցի իմ ուզած ներկերն ու նյութերը և մոտեցա դրամարկղին, որտեղ ինձ էր սպասում սալոնի տարեց ու չորուկ տերը:
Դրամապանակը ձեռքիս համբերությամբ սպասեցի, մինչև ֆրանսիացին մանրամասն հաշվեց գնումներս, ապա տպեց չեքը: Վերցրի, տեսա ֆրանկով արժեքը՝ ինձ համար անհասկանալի, խնդրեցի դոլարով վճարել: Պարզվեց՝ 280 դոլարի նյութեր եմ ընտրել: Երեք հատ հարյուր դոլարանոց մեկնեցի նրան: Խանութի տերը ձեռքի ափով ետ հրեց փողն ու, մատը տնկելով լուսամուտի կողմը, խորին ակնածանքով շշնջաց. «Նո, նո, Մաէստղո, Մաէստղո...»:
Պարզվեց, որ Գառզուն, ինձ ճանապարհելուց հետո, զանգել է սալոն և իմանալով, որ ես արդեն այնտեղ եմ ու ընտրում եմ նյութերն ու ներկերը, հանձնարարել է Հայաստանից եկած քյասիբ նկարչի «մանր» ծախսերը գրանցել իր հաշվին:
Վիճելն անօգուտ էր և անհնար: Մնում էր լուռ վերցնել և, հայերեն «մերսի, մերսի» ասելով, հեռանալ: Ինչը որ ես արեցի:
Դա 1997 թվականի ցուրտ աշունն էր:
17 երկար ու ձիգ տարիներ են անցել այդ երջանիկ օրերից:
Հիմա ու միշտ աչքերիս ու սրտիս մեջ պահում եմ լուսավոր ու բարի հանճարի, Ֆրանսիայի Անմահների ակադեմիայի անդամի ու մեր հպարտության պայծառ դեմքերից մեկի հիշատակը:
Լույս իջնի շիրիմիդ, Մաե՛ստրո:

Մեկնաբանություններ