ԱՐԱՄԸ ՎԱՆՈՅԻ ԸՆԿԵՐՆ Է, ԱՐԱՄԸ ԱՐՈՅԻ ԸՆԿԵՐՆ Է, ԱՐԱՄԻ ԹԵԿՆԱԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ՊԱՇՏՊԱՆԵԼ Է ԼԵՎՈՆԸ...

Քոքոբելյան Խաչիկը չկար համագումարում: Նրան մանդատ չէին էլ տվել: Հարցին` ինչո՞ւ, ասել էին` «մոռացել» են:
Համենայն դեպս, ՀՀՇ նախագահի ժամանակավոր պաշտոնակատար Վահագն Հայոցյանն էր այդպես շփոթված պատասխանել: Թողնենք ՀՀՇ-ինը ՀՀՇ-ին: Չխորանանք «լինչ անելու» նրա կարողականությունների վրա ու չտանք հարցը. դե եթե այդպես է, իշխանություններից բա ո՞նց եք պահանջում հանդուրժող լինել, լինել քաղաքակիրթ` մոռանալ դրսևորված «դավաճանությունները» և այդպես շարունակ: Եվ դա այն դեպքում, երբ «Քոքոբը» եղել է ոչ միայն ՀՀՇ-ի առանցքում, այլև այսքան տարի «պահել» է կուսակցությունը (հիմա՞ ով է պահելու, էլի՞ Արոն, որ «մտավ» «Սովնարկոմ»` վարչություն, թե՞ այլ լուծումներ էլ կան): Թողնենք այս հարցերի պատասխաններն իրենց, մենք արձանագրենք` համագումարում մթնոլորտը ցավոտ էր, շփոթվածություն ու անորոշություն էր ամենուրեք, բոլորի դեմքներին սպասում կար, և դիսկոմֆորտ էր (օրվա միակ հարազատը շեփորն էր, որ հնչեց ու ավելի խտացրեց մթնոլորտում առկա անորոշությունն ու ցավը):
Բոլոր դեպքերում, ՀՀՇ-ի շուրջ տեղի ունեցող այս անցուդարձում ոչ ոք չհաղթեց (իշխանությո՞ւնը. նրա ինչի՞ն էր պետք այս կարգի ու այսպիսի հաղթանակը` Անկախության 20-ամյակի նախաշեմին)։
Անցնենք համագումարյան դետալներին, որոնք առավել խոսուն էին, քան գաղափարախոսական ու բարոյախրատական բոլոր մնացած ելույթները միասին:
ԻՆՁ ԲԱՑԱԿԱ ՉԴՆԵՔ
ՀՀՇ 16-րդ համագումարը նախանշեց ընդդիմադիր դաշտի, հատկապես ՀԱԿ-ի համար նոր փուլ (սրան երբևէ առանձին կանդրադառնանք): Բայց դրանից առավել «նշագծային» էր այն մթնոլորտը, որ կար մերձՀԱԿ-ական և ՀՀՇ-ական այդ համագումարում:
Ներկա-բացակաները: Բոլոր ՀԱԿ-ականները կային: Եկավ Լևոնը: Դահլիճը ոտքի կանգնեց, ծափողջույններ ու վանկարկումներ եղան, սակայն դահլիճն իրական զարթնեց Լևոնի ելույթից հետո, երբ կրկին Լևոնին հաջողվեց վերցնել ՀՀՇ-ն ու դահլիճը` «հոգեխանգարմունքի» հասցնել նրան` իր հմայքով ու համոզիչ, տպավորիչ խոսքով: Ոտքի կանգնել, բոլորի հետ ոգևորված ու շենշող ծափահարում էր նաև «Նաուման» հիմնադրամի Յոնը. Հարավային Կովկասի ներկայացուցիչ պարոն Վոլֆանգ Յոնը համագումարի միակ արտասահմանցի հյուրն էր, որը գովերգեց լիբերալ ՀՀՇ-ին, հայոց իշխանություններից պահանջեց ազատել քաղբանտարկյալներին, Նիկոլ Փաշինյանին: Յոնի կենդանի ներկայությամբ էլ Տեր-Պետրոսյանն ահագին հետաքրքիր իր ելույթում գովերգեց մայր Ռուսաստանին` համարելով, որ Ռուսիո ձեռքին է տարածաշրջանային խնդիրների բանալին, և պետք է «ստիպված» կամ ռեալությունները հաշվի առնելով` «պրիզնատ» գալ այդ մայր Ռուսաստանին:
Իսկ ընդհանրապես, ողջ դահլիճը (նաև նվաստիս) ոտքից գլուխ առած այդ անչափ հետաքրքիր ելույթում Տեր-Պետրոսյանը ոչ միայն բացահայտ մեսիջներ ուղարկեց գրեթե բոլորին` Արևմուտքին, իշխանություններին, նրանց ասելով, որ ԼՂ և հայ-թուրքական հարցերը պետք է շուտ լուծվեն, որ, ի պատիվ Հայաստանի ու Ադրբեջանի, այս երկու հարևանները պատերազմ չեն ուզում, պատերազմ կլինի, բայց չասաց` ում ջանքերով (իհարկե, Ռուսաստանի, չէ՞ որ բանալին նրա ձեռքում է), շատ հակասական էր Լևոնի այդ օրվա ելույթը, որովհետև ցանկացել էր ամբողջը և հիմա կարգախոսը կյանքի կոչել:
Չենք ծանրանալու ելույթի վրա, որովհետև ելույթից կարևոր մեսիջներ կային օդում:
Ասինք` ամբողջ ՀԱԿ-ը գրեթե ներկա էր ու ողջույնի խոսք ասաց: Չկար Հովհաննես Հովհաննիսյանը: Չկար Սեֆիլյանը: Կային Գագիկ Ջհանգիրյանը, «Հանրապետություն» կուսակցությունը, Բաբկեն Արարքցյանը` մի շարք արմատականներով:
Եկել էր Դավիթ Շահնազարյանը, որն այդպես էլ չմտավ դահլիճ` նույնիսկ Տեր-Պետրոսյանի ելույթի ժամանակ. միջանցքում էր այն լսում:
Չէր եկել Ալիկ Արզումանյանը: Ասե՞նք ինչու, թե՞ ինքնին հասկանալի է: Նա այն մարդկանց թվում էր, որ դեմ էր այն ամենին, ինչ կատարվում էր ՀՀՇ-ում. որովհետև և ըստ ամենայնի համոզված էր, որ եթե Արոն չի վերընտրվում, ապա կարող էր ինքը կամ մեկ ուրիշը, բայց որ Արամը դառնար ՀՀՇ նախագահ...
Չէր եկել նաև Վահագն Խաչատրյանը: Նա էլ ցանկանում էր, որ ՀՀՇ նախագահ դառնա Դավիթ Շահնազարյանը:
Չէր եկել նաև Վանոն: Բառի ամենալայն ու ամենասիմվոլիկ նշանակությամբ, չնայած Արամ Մանուկյանն իր ելույթի (նկատեցի՞ք` Արոն հաշվետվություն չներկայացրեց, այն «կարդում» էր Արամը) մի պահի փորձ արեց կարծես թե Վանոյին «բերելու» (Ստեփան Դեմիրճյանը լրիվ դեմ էր. նա ոտքի չկանգնեց, չծափահարեց):
Իսկ ընդհանրապես, արդեն քանի հազար տարի ՀՀՇ-ի ներսում, անգամ Էդիկ Եգորյանենց օրերից, կռիվը «Վանո & մնացածներ» տանդեմում է եղել, սակայն ջինը պահվել է շշի մեջ, և խաղն ու կուսակցությունը խոշոր հաշվով չեն տուժել: Անգամ Բաբիկ-Վանո, Դավիթ-Վանո համագումարային ու վարչության նախագահների երբեմնի և նույնատիպ «քննարկումների» ու ընտրությունների ժամանակ:
«Առանցքը» պտտվել է Լևոնի շուրջը. այո, եղել է վեճ (ասենք` Լևոնը երկու համագումար առաջ ահավոր շատ էր ցանկանում Դավիթը` Շահնազարյան, դառնա վարչության նախագահ, սակայն Արոն անցավ, և Լևոնն ընդունեց խաղի այդ տարբերակը), սակայն կոնսենսուսը հաղթել է` տղերքը «խարոշի» տոնը պահել են: Քիչ հետո կանդրադառնանք, թե ինչ կոնֆիգուրացիա խաղարկվեց այս համագումարում, մինչ այդ ասենք, որ թերևս առաջին անգամ Վանոն «անտարբեր» մնաց այն ամենի նկատմամբ, ինչ տեղի ունեցավ ՀՀՇ-ում:
Բայց նախ նրա վերջին` Արոյին ուղղված նամակի մասին: «Շարքերում» ու ՀՀՇ էլիտայում ահավոր տարակուսած էին` ինչպե՞ս է հայտնվել, ինչո՞ւ է այդպես տիրաժավորվել նամակը, երբ այդ մասին պետք է իմանային երկու հոգի` Արոն և Լևոնը: «Շարքերը» այս և մնացած «բաների» մեղավորը համարում են Լևոնի մերձավոր «սարատնիկին»: Նրանք համոզված են, որ համագումարից ժամեր առաջ, ամենևին էլ հենց այնպես չէր նամակի քսերոկոպիայի տարածումը, ուր Վանոն ասել էր` Արո, դու պիտի որ լավ գիտենաս, ՀՀՇ հավերժ նախագահը Լևոնն է:
Վանոն նամակից հետո ասել էր բոլորին. «Ինձ այլևս հանգիստ թողեք» (գրողի-մարդկային ի՜նչ մեծ ողբերգության մասին է խոսում այս փոքրիկ նախադասությունը, բայց այսօր դրան ևս չենք անդրադառնա):
Այսպիսով, ՀՀՇ-ն «սահուն» կերպով անցում կատարեց նոր` ապաՎանոյական էրայի (՞):
Չնայած փորձագետների մի մասն էլ այն կարծիքին է, որ Արարատ Զուրաբյանի այդքան ձայն ստանալը (400-ից ավելի) և մնացած «դետալներն» ապացուցում էին (այս մասին` ներքևում), որ, բոլոր դեպքերում, Վանոն հաղթել է:
Հա, ի դեպ. իշխանական ճամբարից մեզ տեղեկացրին, որ չի բացառվում առաջիկայում նույն իշխանական ուժերից-անհատներից ոմանք Սերժ Սարգսյանի առջև բարձրացնեն Վանոյին` «Արի տուն» ծրագրի շրջանակներում տուն կանչելու ծրագիրը, ինչի մասին կարծես թե վաղուց մտմտում է ինքը` Սերժ Սարգսյանը... Սա, ինչպես տեսնում եք, նույնպես ահագին հետաքրքիր է:
ԹԵԿՆԱԾՈՒՆԵՐՆ ՈՒ ՆՐԱՆՑ «ՆՐԲՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ»
Կարելի է կարծել, դե, Արամն արդեն ընտրվել է, էլ ի՞նչ դարման ենք քամուն տալիս: «Նադո, Ֆեդյա»:
Դե հենց միայն նրա համար, որ երբեք հնարավոր չէ բացառել, որ ՀՀՇ նորընտիր վարչությունը (ընդ որում, կանոնադրական փոփոխությամբ վարչությունը 25 անդամից «անցել» է 31-ի. փոփոխությունն արվեց նույնպես հասկանալի նպատակով, սակայն ասել, որ վարչությունում բոլորը Լևոնի թիմի անդամներն են, դժվար է) մի օր էլ, հենց թեկուզ Լևոնի կամ մեկ ուրիշի ցանկությամբ, ինչ-որ իքս պահի հավաքվի ու վարչության նոր նախագահ ընտրի:
Անցանք թեկնածուներին: Դավիթ Շահնազարյան: Այս տարբերակը Լևոնի համար ամենաընդունելին էր, սակայն նա միանգամից դեմ է եղել. Դավիթը փոփոխված (ու ոչ միայն) վարչությունում բավարար ձայներ չէր ստանա:
Լևոնի համար ընդունելի թեկնածու է եղել նաև Վահան Փափազյանը: Ըստ «շարքերի»` նա միակ թեկնածուն էր, որը հարցեր չէր առաջացնի ոչ մի թևի մոտ: Սակայն Վահանը հրաժարվել է: Մեր հարցին, թե ինչո՞ւ, նա, իհարկե, դեկլարատիվ պատասխան տվեց` նոր սերունդ է պետք ՀՀՇ-ին, երիտասարդ մեկը պետք է դառնա ՀՀՇ նախագահ: Սակայն, մեր տեղեկություններով, նրա հրաժարվելու պատճառն այն է, որ ինքը թե՛ Վանոյի, թե՛ Արոյի հետ շատ լավ հարաբերությունների մեջ է, և չի ցանկացել «մխտռել» ընկերությունը: Եվ ապա` նրան հեչ պետք չէր ՀՀՇ նախագահ դառնալը, «իր ինչի՞ն է պետք» մոտիվն է իշխել:
Հաջորդիվ` ընտրությունը կանգ է առել Վահագն Հայոցյանի վրա: Այս Հայոցյան (շարժո՞ւմը) Վահագնը մի առանձին խոսակցության թեմա է: Նախ` ասենք, որ վերջինս խիստ կտրուկ հրաժարվել է: Վահագնը այնքան էր նիհարել, որ համագումարի առիթով առած նոր կոստյումը գրեթե լող էր տալիս նրա վրա: Նա ծերացել էր աննկարագրելի, ամբիոնում նստած` մեկ էլ վերանում էր (հենց միայն իր ամենամոտիկ ընկեր «Քոքոբին» մանդատ չտալու անհրաժեշտ-պարտադրված քայլը նրան հերիք էր, որ նա «լիներ» այդքան բացակա):
Ընտրությունը մի պահ կանգ է առել Գագիկ Ջհանգիրյանի վրա: Հետո հասկացվել է` ՀՀՇ-ն այդ դեպքում կպայթի:
Համագումարից վայրկյաններ առաջ որոշվել է Արամ Մանուկյանի «մասին»: Մինչև վերջին վայրկյանը Լևոնը դեմ է եղել: Արամը Լևոն Զուրաբյանի թեկնածուն է, ասին շարքերում:
Եթե որևէ մեկը մեզ հարցնելու լիներ, մենք պիտի ասեինք, որ ՀՀՇ այս համագումարն ամենևին էլ տեղին չէր` նույն ընդդիմության և ՀԱԿ-ի խաղի տեսանկյունից. այն արագացրեց պրոցեսները, որոնք, ըստ ամենայնի, եթե ոչ ֆիզիկական, ապա ենթագիտակցական և «ներ» առումներով արագացրին ՀԱԿ-ի ռեսուրսաթափումը, ասել է` ջինը շշից դուրս հանվեց: Ընդ որում, Տեր-Պետրոսյանի` ՀՀՇ-ի պառակտման գործում իշխանությունների և Արևմուտքի «մատիկը` տոտիկը, թևիկը» տեսնելու անչափ ճակատային մեղադրանքը (Տեր-Պետրոսյանի ելույթի ժամանակ Արարատ Զուրաբյանը դուրս էր եկել դահլիճից, իսկ երբ խոսում էր Լևոն Զուրաբյանը` դահլիճից դուրս եկավ Վահագն Հայոցյանը, իսկ համագումարը վարող Արամ Մանուկյանն իջել «տրիբունայից», երկար խոսում էր Տեր-Պետրոսյանի հետ, և այդ պահին դեֆակտո «տրիբունան դափ-դատարկ էր), բացի նրանից, որ արձանագրումն էր` իշխանություններին ու Արևմուտքին հաջողվել է «խառնշտորել» ՀՀՇ-իր «փորոտիքը», ինչն էլ ահավոր զայրացրել է Տեր-Պետրոսյանին, իր ազդեցությունն է թողնելու ՀԱԿ-ի հետագա պայքարի ու ճակատագրի վրա:
Կարծում ենք նաև, որ, ըստ ամենայնի, եղել է նաև գեոպոլիտիկ շահագրգռություն դեպ Ռուսաստան կամ Ռուսաստանի կողմից. վերջ տալ Յովանովիչի հետ ՀՀՇ-ական խաղերին, սիրել Սեչինին ու Նարիշկինին (եթե նրանք ցանկանան):
Այսպիսով, անցավ Արամը: Նա եղածների մեջ Լևոնի համար կոմպրոմիսային ֆիգուր էր: Ընդ որում, Լևոնը մասնակցել է վարչության նիստին (այդ ուշ ժամին` ժամը 21-ի մոտակայքում, նա դեռ ՀՀԿ-ին մերձ` Մելիք-Ադամյան դահլիճում էր), ինչն արդեն ասում է շատ բան, եթե ոչ ամեն ինչ: Նա չէր ցանկացել նախորդ համագումարի (երբ ցանկանում էր, որ Դավիթն ընտրվեր) սխալը կրկնել, երբ, մասնակցելով համագումարին, մտածել էր, որ իր ներկայությունը բավարար է պատվիրակների վրա ազդելու և Դավթին «անցկացնելու համար», չէր մասնակցել վարչության նիստին: Այս անգամ մասնակցեց, ու դրանով ամեն ինչ ասված է:
Նա չպետք է թույլ տար, որ Արոն հանկարծ «ձայներ» ստանար և կրկին դառնար ՀՀՇ նախագահ:
Այո, «հաջորդ» և խիստ ռեալ թեկնածուն եղել է Արարատ Զուրաբյանը, որը նույնքան էլ ռեալ շանսեր է ունեցել կրկին դառնալու ՀՀՇ նախագահ. համագումարի միջանցքում մեզ հետ զրուցող ՀՀՇ էլիտան ևս մեծ մասամբ դա էր ուզում և սպասում էր «սահուն ու թավշյա» հեղաշրջման, սպասում էր, որ վարչությունը երեկոյան կգնա դրան ու մեզ զգուշացնում էր` ՀՀՇ-ին այդպես մի նայեք, այն ահավոր անկանխատեսելի, քյալլա տվող կուսակցություն է. պետք է սպասել վարչության նիստի արդյունքներին:
Արդյունքը չուշացավ: Արոյի թեկնածությունը ոչ ոք չառաջադրեց:
Բոլոր դեպքերում, պետք է նաև ասել, որ Արամ Մանուկյանը կոմպրոմիսային և գրեթե ընդունելի տարբերակն էր առկա իրավիճակում: Այն «լավագույն» ու տխուր ավարտն էր` ՀՀՇ-ում վերջին շրջանում տեղի ունեցողի. Արամը Վանոյի ընկերն է, Արամը Արոյի ընկերն է, Արամի թեկնածությունը պաշտպանել է Լևոնը...
Եվ դա ՀՀՇ-ն է: Այնպիսին, ինչպիսին են այս հայրենիքն ընդհանրապես, մեր անկախությունն ինքնին:
Գուցե շատ հետաքրքիր ու անչափ միստիկ մի բա՞ն կա այս ամենում. 20 տարի անց նույն դահլիճում հնչած Հռչակագրի և այս օրերին տեղի ունեցածի միջև:
Կարմեն ԴԱՎԹՅԱՆ

Մեկնաբանություններ