Մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցության հարցը շարունակում է մնալ ներքաղաքական բանավեճի կարևորագույն առարկաներից մեկը: Սեպտեմբերի 3-ին նախագահ Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունը միայն չտեղեկացված կամ գործընթացների տրամաբանությանը ոչ այնքան լավ ծանոթ գործիչների համար կարող էր «պարզ երկնքում ամպրոպի» արդյունք ունենալ, քանզի ի սկզբանե պարզ էր, որ Հայաստանը, ունենալով անվտանգության չլուծված խնդիրներ, Արևմուտքի հետ կսերտացնի հարաբերություններն այնքանով, որքանով չի հակասի ռուսական տարածաշրջանային շահերին: Հուզականությունն ու սպասումները դնելով մի կողմ, այնուամենայնիվ, պետք է նշել, որ Հայաստանը կարողացավ պահպանել աշխարհաքաղաքական ստատուս քվոն և հնարավորություն ունի նոր որակի հարաբերություններ կառուցելու ինչպես ՌԴ-ի, այնպես էլ Արևմուտքի հետ:

Հիշողություն. Երբ բակի երեխաներով «կռիվ-կռիվ» էինք խաղում, «թշնամական» կողմն ինձ անվանում էր «ախպար»: Դա հետպատերազմյան, ժարգոնի տարածված արտահայտություններից էր, որը ծամոնի նման կպել էր 1947 թվականին ներգաղթած հայերին: Դժվարանում եմ ասել, այդ «ախպարն» էր ավելի գռեհիկ ու ականջ ծակող, քան այսօրվա բազարային «ապերոն», որն անվերջ օգտագործում են գրեթե բոլոր խավերի ներկայացուցիչները` հարուստ, թե աղքատ, ուսյալ, թե կիսագրագետ:

Ինտրիգը, թե ինչ տեղի կունենա նոյեմբերի 29-ի վիլնյուսյան գագաթնաժողովում, դեռ պահպանվում է ոչ միայն ՈՒկրաինա-Մոլդովա տանդեմի, այլև Հայաստանի մասով. Ռուսաստանը գեշ կնոջ նման` վարագույրի հետևից ակնդետ հետապնդում է` կստորագրի՞ Հայաստանը որևէ փաստաթուղթ, թե՞ ոչ: Մեր տեղեկություններով` մեկ շաբաթ առաջ ՀՀ վերնախավը ևս մեկ անգամ (ԱԽ նիստից հետո) քով քովի է եկել մաքսա-ասոցացման` «ճանապարհային» քարտեզի նրբերանգների «մասով», որովհետև ակնհայտ ցանկություն կա յուրոփյան և հայաստանյան կողմերի միջև ինչ-որ փաստաթուղթ (լինի հուշագիր, հայտարարություն` մինիմում, ասոցացման պայմանագիր քաղաքական բաղադրիչով` մաքսիմում) ստորագրելու:

1819 թ. սեպտեմբերի 14-ին Ռուսական կայսրության առանձին կովկասյան կորպուսի գլխավոր հրամանատար գեներալ Ա. Երմոլովի հրամանով գրոհի ենթարկվեց Թերեք գետի ափին գտնվող չեչենական ամենախոշոր գյուղերից մեկը։ Գրոհի ընթացքում Դադի-յուրտ գյուղը հողին հավասարեցվեց, բնակչությունը գրեթե լիովին ոչնչացվեց։ Գերված կանանց մի մասը (որոշ տվյալներով` 46 հոգի) Թերեք գետն անցնելիս ջուրը նետվեց` հետները տանելով ուղեկցորդներին։

Թեև քանակը միշտ չէ, որ որակ է ապահովում, սակայն ռուս քաղգործիչներն ու ամեն կարգի փորձագետները, ասես սրբազան հմայախոսք, չեն հոգնում շարունակ կրկնելուց. «Ահա կընդլայնենք աշխարհագրությունը, նոր միություններ կստեղծենք, քաղաքական առանցքներ կքաշենք, Ռուսաստանը կդառնա առանցքային դերակատար և, իհարկե, շատ լուրջ օգուտներ կքաղի»։

Վաղը կնշվի Երևանի 2795-ամյակը, ի թիվս այլևայլ իրողությունների` բոլորս նորից կհիշենք, որ Երևանը 29 տարով մեծ է Հռոմից: Հավերժական քաղաք Հռոմից, որ մայրաքաղաքն էր Հռոմեական կայսրության, որի գրպանից մանրադրամի պես թափված տարածքները հետո դարձան Եվրոպայի, Ասիայի, Աֆրիկայի անկախ պետություններ: Կհիշենք կեսօրին, երեկոյան կմոռանանք: Մինչև հաջորդ տարի: Իսկ հռոմեացիները չեն էլ հիշում, թե քանի տարեկան է իրենց քաղաքը, ոչ էլ հիշեցնում են. նրանք պահպանում են Հավերժական քաղաքը, ապրում են ու ապրեցնում են Տիբերի ափին յոթ բլուրների վրա երկվորյակներ Հռեմոսի ու Հռոմուլոսի կառուցած քաղաքը` վեստալուհիների ու Մարս աստծո որդիների, ու կերակրեցին փայտփորիկն ու գայլուհին: Վեստալուհիները ամուսնության իրավունք չունեին` մահվան սպառնալիքով, ուրեմն և մահապարտներ էին նրանց զավակները: Բայց ապրեցին ու քաղաքը կառուցվեց, և քաղաքն ինքը իր հազարամյակների պատմության վկայությունն է:

Ավարտվեց կամ համարյա ավարտվեց հերթական մի բաժակ ջրի փոթորիկը Հայաստանում: Դասական տարբերակ էր սա` իշխանության, ընդդիմության, միջազգային կառույցների, հասարակության, լրատվամիջոցների մասնակցությամբ: Դասական էր նաև ամենակարևորով` արդյունքի տեսակետից: Ավելի ստույգ` արդյունքի զրոյականության տեսակետից: Հերթական անգամ բոլոր կողմերը ստացան ինքնարտահայտման հնարավորություն և հիշեցրին, որ իրենք կան ու անգամ մտահոգ են երկրի ճակատագրով:

Մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցության ընձեռած հնարավորությունների ու մարտահրավերների մասին փաստարկներ ներկայացնելուց առաջ հարկ է նկատել հետևյալը:

Մաքսային միությանն անդամակցելու հայտարարությանը հաջորդող քայլերով հայաստանյան փխրուն դիվանագիտությունը կարողացել էր շատ արագ ու անվրեպ բալանսավորել իրավիճակը` Ելիսեյան պալատի «բարձունքից» եվրոպական կարևորագույն լիդերներից մեկի շուրթերով ապահովելով մեզ համար քարտ բլանշ, որը կորսվել էր Մաքսային միութան անդամակցության ֆոնին: Հենց միայն ԵԽԽՎ նստաշրջանից առաջ Հայաստան-Ֆրանսիա հանդիպման փաստն ինքնին արձանագրումն էր, որ Հայաստանը շարունակում է մնալ Յուրոփի համար անչափ կարևոր, նախընտրելի գործընկեր:

Սիրիական ճգնաժամն ավարտվում է։ Բայց այն, որպես Սիրիայի պետականության ճգնաժամ, որպես սիրիական ռազմաբեմում տարբեր խմբավորումների ու շահագրգիռ պետությունների հակամարտություն, կշարունակվի, քանի որ տարածաշրջանի երկրները նոր են մուտք գործել Մերձավոր Արևելքում դիրքեր գրավելու պայքարի տրամաբանորեն ու գործնականորեն վաղուց ծրագրավորված փուլը։