Ելք գիրքը (տասը պատվիրանները)

ԱՍՏՎԱԾԱՇՈՒՆՉ ՄԱՏՅԱՆԸ
«Մեկ է բարին. եթե կամենում ես հավիտենական կյանքը մտնել, պահիր պատվիրանները» (Մատթ. 19.17)։
Աստվածաշունչ Մատյանի երկրորդ գիրքը` Ելքը (եբրայական բնագրում ըստ առաջին բառերի կոչվում է` Վե Էլլէ շեմոթ` սրանք են անունները, իսկ քրիստոնեականում, ըստ բովանդակության, լատին.` Exodus), Ծննդոցի շարունակությունն է, որն ավարտվում է Եգիպտոսում իսրայելացիների հանգրվանելու պատմությամբ։
Սույն սրբազան գրվածքը, որի խորագիրը համահունչ է բովանդակությանը, առաջին իսկ էջից նկարագրում է, թե ինչպես փոքրիկ հրեական համայնքը ժամանակի ընթացքում բազմամարդ և հզոր ժողովուրդ դարձավ։ Եգիպտոսի նոր սերնդի փարավոնը, սակայն, մոռանում է Հովսեփի մեծ երախտիքները, ով փարավոնի երազը մեկնելու շնորհիվ դարձել էր Եգիպտոսի երկրորդ մարդը և ահռելի հարստություն ամբարել երկրի համար։ Ավելին, հրեաների աճի մեջ իրենց երկրի անվտանգությանն անուղղակի սպառնալիք տեսնելով` եգիպտացիները նրանց ստրկության մատնեցին` տաժանակիր աշխատանքների լծելով, չարչարելով ու մաշեցնելով։ Փարավոնի հրամանով բոլոր արու զավակները պետք է անգթորեն ոչնչացվեին. այսպիսով հրեաները կանգնած էին իսպառ ուծանալու և բնաջնջվելու վտանգի առաջ։ Սակայն Աստված, Ով այս մասին կանխասել էր Աբրահամին և խոստացել նրա սերունդներին հավիտենապես շնորհել Ավետյաց երկիրը, միջամտեց օրհասական պահին և փրկեց Իր ժողովրդին։ Աստծո հրամանին ընդդիմացող փարավոնի պատճառով Եգիպտոսը ենթարկվեց տասը հարվածների։ Նեղոս գետի ջրերն արյան վերածվեցին, գորտերը, մժեղները, շնաճանճերը, կարկուտը, անասունների կոտորածը մեծ վնաս հասցրին երկրին, մարդիկ պատուհասվեցին խոցերով և ուռուցքներով, երկրի վրա թանձրամած խավար իջավ, և վերջապես եգիպտացի անդրանիկների մահը մեղմեց փարավոնի կարծրասրտությունը, և նա թույլ տվեց հրեաներին հեռանալ իր երկրից։ Այսպիսով Աստված Մովսես մարգարեի ձեռամբ ազատության կոչեց Իր ժողովրդին 430 տարի տևած ստրկությունից և առաջնորդեց դեպի խոստացյալ, այսինքն` Ավետյաց երկիր։ Այս ազատությունը, որը Աստծո մեծագույն պարգևն է մարդկությանը և յուրաքանչյուր ադամորդու իրավունքը, խորին խորհուրդ ունի բոլոր ազգերի և սերունդների համար։ Ազատությունը, իբրև կամքի ինքնորոշում, հնարավորություն է` վարվելու ըստ մարդու հայեցողության, ինչը, բնականաբար, մարդկային պատասխանատվության և բարոյականության հիմքն է։ Ազատությունը չի կարող բովանդակություն չունենալ. այդպիսի ազատությունն ամենաթողություն է բառիս իսկական իմաստով։ Առանց Աստծո հետ հաղորդակցության, բարի գործելու և չարի ու մեղքի մերժման, առանց սիրո, իրար օգնելու և ծառայելու գիտակցության ազատությունը դատապարտված է։ Մենք արդեն խոսել ենք ազատության մեջ ապրող հեթանոսության դաժան և անմարդկային ու հոգեկործան բարքերի մասին։ Աստված անքնին նախախնամությամբ թույլ տվեց անկյալ մարդուն ապրել ազատ, ինչպես վկայում է Ս. Գիրքը. «Նա անցյալ ժամանակներում բոլոր հեթանոս ազգերին թույլ տվեց, որ գնան իրենց ճանապարհներով» (Գործք ԺԴ 17)։ Մարդկությունն իր քիմքի վրա պիտի ճաշակեր նմանօրինակ ազատության կամ, ավելի ճիշտ, ամենաթողության դառնությունը` առլեցուն ծայրահեղ եսասիրությամբ, հպարտությամբ, մարդատյացությամբ, ամբարիշտությամբ և այլ հոգեկործան մեղքերով ու արատներով, որոնք թունավորում էին և ապականում հասարակական կյանքի ներդաշնակությունը։ ՈՒստի Աստված «ստրկության տնից» ելքի 50-րդ օրը 10 պատվիրաններ շնորհեց իսրայելացիներին։ Ս. Գրիգոր Տաթևացին գրում է. «Աստված օրենքներ տվեց և բարձրացրեց մարդկանց միտքն Իր իմանալի գիտությանը, որպեսզի օրենքի միջոցով թողնեն զգայական ախտավոր հեշտությունները... Երբ Ամենագութ Աստված ողորմեց և ազատեց ժողովրդին ստրկությունից, Եգիպտոսին 10 հարվածներ հասցրեց նրանց տանջանքների փոխարեն, պատռեց ծովը և փարավոնին խորտակեց ջրերում, ժողովրդին անապատ հանեց, այնժամ Մովսեսի ձեռքով գրեց օրենքներն ու շնորհեց նրանց։
Նախ` [որպես] ուղղության և փրկության ճանապարհ, երկրորդ` որ միայն մարմնով չապրեն, այլև հոգով` Աստծո օրենքների միջոցով և ապա մտնեն Ավետյաց երկիր»։
Այսպիսով, աշխարհում առաջին անգամ ձևավորվում էր հասարակություն, ուր հոգևոր սկզբունքները պետք է իշխեին մարմնականի վրա, ինչպես որ ընդունված էր հեթանոսության մեջ, մարդկային անսահման եսասիրությունը, նախանձը, դաժանությունը, ագահությունը, հպարտությունը, մարդատյացությունը սահմանափակվեին սիրով առ Աստված և առ մերձավոր։
Եվ հենց այս երկու տեսակի սերն էլ ընկած է տասը պատվիրանների և առհասարակ օրենքի հիմքում, քանզի սերը չի կարող գործերով չարտահայտվել. «Քանզի այս է Աստծո հանդեպ մեր սերը, որ պահենք Նրա պատվիրանները» (Հովհ. Ա 5.3) և «Ով այս աշխարհի բարիքներից ունենա և տեսնի իր եղբորը մի բանի կարոտ ու փակի իր սիրտը նրա առաջ, Աստծո սերն ինչպե՞ս կարող է բնակվել նրա մեջ։ Որդյակներ, խոսքերով և լեզվով չսիրենք, այլ գործով ու ճշմարտությամբ» (Հովհ. Ա 3.17,18)։
Իսկ երբ Փրկչին հարցրին, թե «որ պատվիրանն է մեծ (քանզի Հին ՈՒխտում 613 օրենք կա), Հիսուս նրանց ասաց. «Պիտի սիրես քո Տեր Աստծուն քո ամբողջ սրտով, քո ամբողջ հոգով ու քո ամբողջ մտքով։ Այս է մեծը և առաջին պատվիրանը և երկրորդը սրա նման է. պիտի սիրես մերձավորիդ, ինչպես քո անձը» (Մատթ. 22.36-39)։
Այս առ Աստված և առ մարդ սիրո արտահայտությունն են տասը պատվիրանները։ Առ Աստված մարդու պարտականություններն առաջին չորս պատվիրաններն են, որ և կոչվում են աստվածային կամ կրոնական (քանզի կրոնը մարդ-Աստված փոխհարաբերության ոլորտն է), իսկ մյուս վեցը` բարոյական, քանզի վերաբերում են առ մերձավորը մարդու պարտականություններին։
Բացի այդ, հաղորդակցությունն Աստծո հետ մարդկանցից մաքրություն ու սրբություն է պահանջում թե՛ կրոնական ու հասարակական ոլորտներում, թե՛ անձնական հիգիենայում, կենցաղում մինչև տնտեսական, քաղաքական, քաղաքացիական և այլ անդաստաններ. «Սուրբ եղեք, քանզի ես` ձեր Տեր Աստվածը, սուրբ եմ» (Ղև. 13.2)։
Յուրաքանչյուր մարդ, քննելով Աստծո պատվիրանները, հոգեհարազատության զգացում է ունենում, ասես դրանք իրեն վաղուց ծանոթ, ասես հոգու ամենանվիրական զգացմունքների արձագանքը լինեն։
Տասը պատվիրանները ոչ այլ ինչ են, եթե ոչ մարդկային խղճմտանքի նորմերի շարադրանք, խիղճ, որ իր մեջ կրում է ամեն մարդ, որի գոյությունը հանելուկ է անհավատների համար, և որն անտեսանելի կերպով, ինչպես որ օրենքն է, զանազանում է բարին չարից։ ՈՒստի և պատահական չէ, որ աստվածաբանության մեջ աստվածային օրենքը նկատվում է երկու տեսակի` բնական կամ ներքին օրենք, որ մեր խղճի վկայությունն է, և արտաքին` գրավոր օրենք, որ Մովսեսի միջոցով շնորհվեց Իսրայելին և մարդկությանը։
Պողոս առաքյալը ներքին օրենքի մասին ասում է. «Նրանք (հեթանոսները) ցույց են տալիս, թե Աստծո օրենքի պահանջները գրված են իրենց սրտերում` իրենց խղճի վկայությամբ և իրենց խորհուրդների մեջ միմյանց մեղադրելով կամ արդարացնելով» (Հռոմ. 2.15)։ Սակայն այս ներքին օրենքը կարող է խլացվել, երբ մարդիկ ապրում են մեղսալից կյանքով, և առհասարակ չունի այն զորությունն ու հեղինակությունը, որով օժտված են Աստծո օրենքները և մանավանդ տասնաբանյան, որոնք մարդու սրբության և հասարակական կյանքի ներդաշնակության առհավատչյան են։
Սինա լեռան վրա տեղի ունեցածը` Աստծո ձեռամբ քարեղեն տախտակների վրա գրված տասը պատվիրանների կամ տասնաբանյայի շնորհումը Իսրայելին, ապա և բովանդակ մարդկությանը, պատմության տիեզերական մասշտաբի դարակազմիկ իրադարձությունն էր` նույնքան արդիական ու բախտորոշ այսօր, ինչպես շուրջ երեք ու կես հազարամյակ առաջ։ Արտաքուստ պարզ այս խոսքերում ամփոփված են խորունկ և անանց նշանակություն ունեցող ճշմարտություններ, որոնք մարդկության բարոյականության և օրենսդրության հիմքն են կազմում ու ակունքն այն կրոնի, որը պետք է նվաճեր ողջ աշխարհը։
ԱՌԱՋԻՆ ՊԱՏՎԻՐԱՆ
Ես եմ քո Տեր Աստվածը, ինձանից բացի, այլ աստվածներ չպիտի լինեն քեզ համար։
Սույն առաջին պատվիրանով հանձնարարվում է ճանաչել և երկյուղածությամբ պաշտել միայն ճշմարիտ Աստծուն, ՈՒմ մեծազորությունն ու հրաշագործություններն արդեն տեսել էին իսրայելացիները Եգիպտոսից ելնելիս։
Այս պատվիրանի իմաստն ՈՒխտի հարաբերություններից է բխում, որ է հավատարմությունը։ Այս աղերսները մարդու կյանքում պետք է լինեն ամենակենսականն ու ամենակարևորը։
Հետևաբար, աստվածաճանաչողությունը, որն իրականանում է Սուրբ Գրքի և եկեղեցու հայրերի գրվածքների ուսումնասիրմամբ, պետք է մարդու առաջին և կարևորագույն պարտականությունը դիտարկվի։
Հավատով է մարդը հարաբերվում անտեսանելի Աստծո հետ, Ով վեր է ամենայն ճանաչողությունից և անհասանելի է մտքին, ապա դավանելով, ինչը նշանակում է վկայել որպես ճշմարտություն, հավատարմություն խոստանալ։ Ս. Աթանասը գրում է. «Աստծուն ճանաչելու առաջին տեսակը ճշմարիտ հավատքի դավանությունն է»։ Հանդիսանալով հավատքի հիմնական սկզբունքների ամբողջությունը` դավանությունը ներառում է խոստովանություն և բերանով վկայություն։ Եվ այս պատճառով էլ եկեղեցում ամեն օր բարձրագոչ արտասանվում է Հավատո հանգանակը։
Սույն պատվիրանի բովանդակությունը կազմում են սերը, ապավինությունը, հնազանդությունն ու անմնացորդ պաշտամունքը` դույզն-ինչ տեղ չթողնելով այլ բաների` «աստվածների», անգամ մարդկանց և նույնիսկ իրերի։
Սույն պատվիրանին հակառակ` մեղք են նկատվում անհավատությունը, բազմաստվածությունը, հերետիկոսությունը և աղանդավորությունը, հուսահատությունը, հավատուրացությունը, մարդահաճությունը (երբ ավելի շատ հաճոյանալ են ուզում մարդկանց) և երբ հույսը դնում են իրենց կամ մարդկանց վրա։
ԵՐԿՐՈՐԴ ՊԱՏՎԻՐԱՆ
Վերևում` երկնքում, ներքևում` երկրի վրա և երկրի խորքի ջրերի մեջ եղած որևէ բանի նմանությամբ քեզ կուռքեր չպիտի կերտես, չպիտի երկրպագես ու չպիտի պաշտես դրանց, որովհետև Ես եմ քո Տեր Աստվածը։
Սույն պատվիրանով արգելվում է կռապաշտությունը, որին սովոր էին հրեաները Եգիպտոսում, և որը առհասարակ հնադարի հեթանոսության էությունն էր։ Հին աշխարհում հեթանոս դիքերը` չաստվածները, ընդգծված զգայական բնույթ ունեին, այսինքն` առանց արտաքին ձևի չէին ընկալվում` քարից կերտված լինեին, փայտից, ոսկուց, թե այլ նյութերից, երկնային մարմնի ձև ունենային (Միջագետք), կենդանիների (Եգիպտոս), ձկների (Ասորեստան, Պաղեստին), ծառերի, բույսերի և այլնի, Հայաստանում պաշտվում էին արևը, կրակը, մինչև իսկ մոխիրը։ Կռապաշտություն է ճշմարիտ և անտեսանելի Աստծո փոխարեն մարմնավորների, անմարմինների, շնչավորների ու անշունչների պատկերները կերտելն ու Աստված կոչելը։
Հրեական հին ավանդության համաձայն` կռապաշտությունը մեղքի վախճանն է, որին մարդը գալու էր իր չարության ներքին մղումով, անկախ նրանից, որ Աստված Նոյին շնորհել էր 7 պատվիրաններ` կռապաշտության արգելմամբ։ Պողոս առաքյալը գրում է. «Մարմնի գործերը հայտնի են. այսինքն` շնություն, պոռնկություն, պղծություն, վավաշոտություն, կռապաշտություն, կախարդություն, թշնամություն, կռիվ, նախանձ...» (Գաղ. 5.19,20)։
Այսօր հեթանոսությունն իր կոպիտ ու անմարդկային դրսևորումներով պատմության սեփականությունն է, սակայն երկրորդ պատվիրանն առաջվա պես արդիական է, քանզի կռապաշտությունն այլ` ավելի նուրբ դրսևորումներ էլ ունի։ Առհասարակ, շատ փիլիսոփաների կարծիքով, մարդկությունը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո աստիճանաբար թևակոխում է նոր հեթանոսության փուլը, ուր կուռքերի դերում հանդես են գալիս` ա) ագահությունը, որը, ըստ Պողոս առաքյալի, նույն «կռապաշտությունն է» (Կողոս. 3.5)։
բ) Այդպես է նաև սեռական հեղափոխություն կոչվածը, որը, այսինքն` սեռական ազատությունը, կռապաշտության անքակտելի մասն էր իր ամենաայլանդակ դրսևորումներով հանդերձ։
գ) Որկրամոլությունը` ուտել-խմելը, զգայական կյանքին անձնատուր լինելն աստիճանաբար պարզ հակումից վերաճում է պաշտամունքի, իսկ «պաշտել» բայը նույնիսկ առօրյա իմաստով նշանակում է ծայրահեղորեն սիրել, պաշտամունքի առարկա դարձնել, երկրպագել։ Պողոս առաքյալը գրում է. «որովհետև շատերը, որոնց մասին շատ անգամ ասել եմ ձեզ և այժմ էլ լալով եմ ասում, ընթանում են որպես թշնամիներ Քրիստոսի խաչի. նրանց վախճանը կորուստ է. նրանց աստվածն իրենց որովայնն է, և փառքը` իրենց ամոթը» (Փիլ. 3.18-19)։
Այսօր դերասաններին, մարզիկներին և ուրիշ հայտնի մարդկանց, սեփական անձի կուռք հորջորջելը սովորական երևույթ է մանավանդ երիտասարդների ու պատանիների աշխարհում։
Այսպես է նաև «երկրպագու» բառի պարագայում. իր բուն իմաստով այն նշանակում է երկիրը` հողը համբուրել ի նշան խոնարհության և հարգանքի, իսկ կրոնական առումով` Աստծուն ծնրադրությամբ և հողը համբուրելով մեծարել ու հարգանք մատուցել։
Գրիգոր ԴԱՐԲԻՆՅԱՆ

Մեկնաբանություններ