«Ես ձեզ ազատ եմ ստեղծել»

Յոթ տարի չէի եղել մերոնց գերեզմանին։ Հիմա մտել էի գերեզմանոց ու շվարած կանգնել, շուրջս էի նայում։ Գերեզմանոցն անճանաչելի էր դարձել՝ արևադարձային ջունգլիների նման աճել էր, փակել բոլոր ճանապարհները, տապանաքարերն իրար գլխի ելած, իրար հրմշտելով, խառը-խուռը, մի ոտի տեղ չկա, որ անցնես։ Ես, մի տեսակ, հետ էի վարժվել. Ամերիկայում, Ֆրանսիայում մի քանի անգամ առիթ եղել էր գերեզմանոց գնալու. գերեզմանները հավասար շարքերով, ասես քանոնով գծած լինեն, հանգիստ քայլում ես, մոտենում քո ուզած գերեզմանին։ Իսկ ստեղ․․․ Քարից քար թռնելով, ուրիշի գերեզմանները տրորոլով սկսեցի փնտրել մեր գերեզմանը։ Շուրջն ամեն ինչ փոխվել էր, ոչ մի կերպ չէի գտնում։ Հա պտտվում եմ ու պտտվում, արդեն նկատում եմ, որ նույն տեղով նորից եմ անցնում, իսկ մեր գերեզմանը չկա ու չկա։

Մեկ էլ տեսնեմ՝ մաշված զինվորական բաճկոնով, ալեհեր մորուքով մի ծերունի գլխիկոր նստած ա քարին՝ չորացած ծաղիկներով պատված թմբի դիմաց։ Անաղմուկ անցա կողքով, որ չանհանգստացնեմ, բայց հայացքս ակամա ընկավ դեմքին։ Նա գլուխը բարձրացրեց ու նայեց ինձ։ Աչքերի մեջ լուռ տառապանք կար։ Հետո թեթև ժպտաց ու գլխով ցույց տվեց դեպի աջ։ Ի՞նչ ա ցույց տալիս։ Նայեցի դեպի աջ ու․․․ Հա, էլի, մեր գերեզմանը՝ մի տաս մետր էն կողմ, կողքով անցնելու էի ու չնկատեի։ Ի՞նչ իմացավ․․․

- Մենք ծանոթ ե՞նք, - ցածր հարցրի, որ չխախտեմ գերեզմանոցի լռությունը։

- Ես քեզ ճանաչում եմ։

-Որտեղի՞ց։

- Եկեղեցում եմ հանդիպել։

Ես վերջին անգամ երևի մի տաս տարի առաջ էի եկեղեցում եղել, բայց անհարմար էր հարցուփորձ անելը։

- Շնորհակալ եմ, վաղուց չեմ եկել, չէի գտնում, — արդարացա ես։

Նա էլի ժպտաց ու հայացքը վերադարձավ ծաղիկներով պատված թմբին։ Ես քարից քար բարձրանալով, նեղ արանքներով անցնելով մի կերպ մոտեցա մեր գերեզմանին։

Գերեզմանը շատ անխնամ վիճակում էր, լրիվ մոլախոտով էր պատվել։ Կռացա, սկսեցի քաղհանել։ Մոլախոտերը դժվար էին տեղի տալիս, կառչում էին հողին ու դուրս չէին գալիս։ Ահագին տանջվեցի, ձեռքերս ծակծկեցի փշերով։ Երբ վերջապես լրիվ մաքրեցի, ազատեցի տապանաքարերը, թափ տվեցի վրայիս հողը, ծաղիկներ դրեցի մամայի ու քեռուս քարերի վրա ու խունկ վառեցի․․․

- Ես էլ եմ ուշ-ուշ գալիս, ժամանակ չի լինում, շատ զբաղված եմ։

Շրջվեցի։ Ծերունին էր, մոտեցել, կանգնել էր մեր գերեզմանի կողքը։

- Դուք ու՞մ մոտ եք եկել, - հարցրի։

Նա նստեց գերեզմանի եզրաքարին ու ծխախոտ կպցրեց։

- Որդուս։

- Ինչի՞ց ա մահացել։

- Մարդիկ խաչել են։

- Ե՞րբ։

- Երկու հազար տարի առաջ։

Ես ուշադիր նայեցի նրա դեմքին ու նկատեցի, որ դեմքին գծագրված տառապանքը մարդկային չէր, գերմարդկային էր, տիեզերական էր։

Տատրակը չգիտես որտեղից թռավ-եկավ ու նստեց մամայի քարին։

-Տղա ջան, ինձ «Դուք» մի՛ ասա, դու իմ հետ միշտ դու-ով ես խոսել։

- Հա՜, կներես, շփոթմունքից էր։

Տատրակը մամայի քարից անցավ քեռուս քարին։ Գնում-գալիս էր, վիզը թեքում, մեզ նայում, երևի հաց էր ուզում, բայց մոտս հաց չկար։

- Տեսնում եմ՝ ասելիք ունես, քեզ մի զսպի, ասա՛։

Նստեցի կողքն ու ես էլ ծխախոտ վառեցի։ Մի քանի րոպե լուռ էինք, դժվար էր խոսելը, հուզված էի։ Հետո համարձակությունս հավաքեցի բուռս ու ասեցի․

- Ինչի՞ ես թույլ տալիս էսքան դաժանություն, պատերազմ, դժբախտություն։

Միանգամից չպատասխանեց, նայում էր հեռուն՝ կկոցած աչքերով։ Հետո տառապանքից ծանրացած, չորացած ձայնով համարյա շշնջաց․

- Դու գիտես ինձ հե՞շտ ա։ Ամեն մի սպանված, խոշտանգված հոգու համար ես մեռնում ու նորից հարություն եմ առնում, ամեն մարդու վիշտ ու դժբախտություն սրախողխող ա անում ինձ, ամեն ատելության խոսք ու անեծք մի արյունահոս վերք ա բացում իմ հոգում։ Բայց ես ձեզ ազատ եմ ստեղծել, դա ազատության գինն ա։

- Թանկ ա, շատ թանկ գին ա։

- Իհարկե թանկ ա, ազատությունն աշխարհի ամենաթանկ բանն ա։

- Բայց մի՞թե սրիկայութունը, ատելությունը, մարդ սպանելը, մարդ տանջելը ազատություն ա։

- Իհարկե, դա մարդու ազատ ընտրությունն ա, ինչպես՝ սիրելը, օգնելն ու իրան զոհաբերելը։

-Դե, ուրեմն, ոչնչացրու՛ մեզ, ջնջի՛ երկրի երեսից, մենք մենակ չարիք ենք բերում։

- Ոչնչացնե՞մ, իմ զավակների՞ն, ո՞նց․․․ Ասա՛, ախր, ո՞նց ա դա հնարավոր։

-Չգիտեմ։

- Ես էլ չգիտեմ․․․

Հենրիկ Պիպոյան

Մեկնաբանություններ