«Խե­լա­ցի է­կո­գո­մե­րի» և ո­լոր­տի ոչ այն­քան խե­լա­ցի կա­ռա­վա­րիչ­նե­րի մա­սին

ՀՀ կա­ռա­վա­րու­թյան 2019 թվա­կա­նի ապ­րի­լի 4-ի ո­րոշ­մամբ հաս­տատ­վեց «Փոքր և մի­ջին «խե­լա­ցի» ա­նաս­նա­շեն­քե­րի կա­ռուց­ման կամ վե­րա­կա­ռուց­ման և դրանց տեխ­նո­լո­գիա­կան ա­պա­հով­ման պե­տա­կան ա­ջակ­ցու­թյան» ծրա­գի­րը: Վար­չա­պե­տի տե­ղա­կալ­նե­րից մեկն էլ ա­վե­լաց­րեց է­կո­լո­գիա­կան (է­կո) բնո­րո­շու­մը և ար­դյուն­քում ու­նե­ցանք «խե­լա­ցի է­կո­գո­մեր» բա­ռա­կա­պակ­ցու­թյու­նը` այ­սինքն, գյու­ղա­ցին ոչ միայն կհարս­տա­նա (չէ՞ որ գո­մը խե­լա­ցի է), այլև ա­նա­ղարտ կպահ­պան­վի շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­րը:

2019-2021 թթ. կկա­ռուց­վի 230 գոմ, բյու­ջեից պե­տու­թյան ա­ջակ­ցու­թյու­նը կկազ­մի մո­տա­վո­րա­պես 6,4 մլն ԱՄՆ դո­լար: Գրե­թե այդ­քան գու­մար էլ կներդ­նեն գո­մա­տե­րե­րը: Ծրագ­րի հա­մա­ձայն գյու­ղա­ցի­նե­րին կվա­ճառ­վեն նաև մեզ մոտ ա­ճեց­ված 10000 գլուխ տոհ­մա­յին ե­րինջ­ներ` 1 մլն դրամ ար­ժո­ղու­թյամբ: Այս ծախ­սե­րի մա­սին պատ­կե­րա­վոր գա­ղա­փար կազ­մե­լու հա­մար ա­սեմ, որ դրա­նով երկ­րա­շար­ժից տու­ժած մեր գրե­թե բո­լոր հայ­րե­նա­կից­նե­րը կու­նե­նա­յին տա­նիք: Իսկ ի՞նչ կու­նե­նա ծրագ­րին մաս­նակ­ցող մեր գյու­ղա­ցին` ա­պա­գա ֆեր­մե­րը: Թվում է, թե պա­տաս­խա­նը միան­շա­նակ պետք է լի­նի. նա պետք է ու­նե­նա բա­վա­րար շա­հույթ քիչ թե շատ բա­րե­կե­ցիկ ապ­րե­լու և աս­տի­ճա­նա­բար տա­վա­րա­բու­ծու­թյան իր բիզ­նեսն ընդ­լայ­նե­լու հա­մար: ՈՒ այս հար­ցադր­ման դրա­կան պա­տաս­խա­նը` հիմ­նա­վոր­ված կոնկ­րետ թվե­րով, պետք է եզ­րա­փա­կեր ծրա­գի­րը: Ցա­վոք, դա չկա, և ա­նի­մաստ է դառ­նում ծրա­գի­րը:

Գյու­ղա­ցու մեջ հարց է ծա­գում. ին­չի՞ հա­մար նա իր գր­պա­նից կամ վար­կով պետք է ծախ­սի 7,7-ից մինչև 24,5 մի­լիոն դրամ գո­մե­րը կա­ռու­ցե­լու, ևս 10-40 մի­լիոն ե­րինջ­ներ գնե­լու հա­մար, երբ ի­րեն չեն ա­սում, թե ին­քը այդ ծախ­սե­րի դի­մաց որ­քան շա­հույթ կու­նե­նա, գո­նե կկա­րո­ղա­նա՞ փա­կել վար­կե­րը (չի՞ հայ­տն­վի դա­տա­րա­նում, ինչ­պես նա­խորդ ծրագ­րի մաս­նա­կից իր հարևան­նե­րը): Եվ որ­տե­ղի՞ց ի­րեն այդ­քան գու­մար, և իր ու­նեց­ված­քի ո՞ր ար­ժե­քա­վոր ի­րը պետք է գրավ վերց­նի բան­կը վարկ տա­լու հա­մար։ Ա­ռանց այս հար­ցե­րի պա­տաս­խա­նի գյու­ղա­ցին չի ան­դա­մակ­ցի ծրագ­րին, ու եր­կիրն էլ չի ու­նե­նա է­ժան, ո­րա­կյալ ինք­նա­բավ կա­թի ու մսի շա­հու­թա­բեր ար­տադ­րու­թյուն, ին­չի մա­սին մենք ար­դեն քա­ռորդ դա­րից ա­վե­լի միայն ե­րա­զում ենք։ Այդ դեպ­քում ինչ­պե՞ս բա­ցատ­րել այդ հիմ­նա­րար դրույ­թի` շա­հույ­թի բա­ցա­կա­յու­թյու­նը: Ծրագ­րին ծա­նո­թա­նա­լիս հաս­կա­նում ես, որ այն կազ­մող­նե­րը ո­րո­շել են գո­նե ի­րենք ի­րենց չխա­բել. չխո­սել շա­հույ­թի մա­սին, ո­րը ա­ռա­ջի­կա տա­րի­նե­րին, ո­լոր­տի այ­սօր­վա ի­րո­ղու­թյուն­նե­րում, կա­ռա­վար­ման այ­սօր­վա մո­դե­լով, չի կա­րող ձևա­վոր­վել: ՈՒ շա­հույ­թի թե­ման հա­ջո­ղու­թյամբ շր­ջան­ցե­լով` ծրա­գի­րը կազ­մող­նե­րը մեզ ու­րա­խաց­նում են կաթ­նատ­վու­թյան սպաս­վե­լիք շեշ­տա­կի ա­ճի ցու­ցա­նի­շով. այն ա­ռա­ջի­կա տա­րի­նե­րին 2200 կգ-ից կդառ­նա 3500-4000 կգ: (Թան էլ չէ, մա­ծուն. ան­ցած 30 տար­վա ըն­թաց­քում ծախ­սե­լով ահ­ռե­լի ծա­վա­լի վար­կա­յին, բյու­ջե­տա­յին ֆի­նան­սա­կան մի­ջոց­ներ` կաթ­նատ­վու­թյու­նը բարձ­րաց­րել ենք ըն­դա­մե­նը 200 լիտ­րով, հի­մա ե­րեք տա­րում պետք է ա­ճի 1800 լիտ­րո՞վ)։ Ին­չի՞ հաշ­վին։ Ծրա­գի­րը կազ­մող­նե­րը հաս­կաց­նում են, որ դա կլի­նի լու­սա­վոր, լավ օ­դա­փոխ­վող, բո­լոր ա­ռում­նե­րով կո­վե­րի նազուտու­զը տա­նող «խե­լա­ցի» գո­մե­րի և տոհ­մա­յին նոր ե­րինջ­նե­րի շնոր­հիվ: Սա ար­դեն հա­յե­րիս նոր հայտ­նա­գոր­ծու­թյունն է. մինչև այժմ մարդ­կու­թյու­նը գի­տեր, որ տա­վա­րի տված կաթն ու մի­սը նրա ստա­մոք­սում են, տվե­ցիր կեն­դա­նուն իր ու­զած կե­րը, նա էլ քեզ կտա քո ակն­կա­լիք կաթն ու մի­սը:

Լավ գո­մը ցան­կա­լի է, բայց նա­խընտ­րե­լին երևի կուշտ փո­րով, այ­սօր­վա դրու­թյամբ ոչ այն­քան լավ գո­մում (ինչ­պես տե­սանք, լավ գո­մը մեծ ներդ­րում է պա­հան­ջում, ո­րը գյու­ղա­ցին չու­նի) տա­վա­րը պա­հելն է: Նյու­թի հե­տա­գա շա­րադ­րան­քից կտես­նենք, որ ո­լոր­տի հիմ­նա­կան խն­դի­րը` շա­հու­թա­բեր տա­վա­րա­բու­ծու­թյուն ու­նե­նա­լը, պայ­մա­նա­վոր­ված է ա­նաս­նա­կե­րի կա­յուն բա­զա­յի առ­կա­յու­թյամբ: Հետևա­բար, խնդ­րի լու­ծու­մը պետք է սկ­սել հենց դրա­նից, այ­լա­պես «խե­լա­ցի է­կո­գո­մե­րը» և նոր ե­րինջ­նե­րը կվե­րած­վեն է­կոա­նեկ­դոտ­նե­րի, ա­նի­մաստ ծախ­սե­րի, ին­չը մենք տե­սանք 2006-ի տաս­նա­մյա ծրագ­րի ար­դյուն­քում և ին­չը կտես­նենք, կա­րող եք չկաս­կա­ծել, այս նոր ծրագ­րի ա­վար­տին. շա­հույթ չկա, բյու­ջեի ու մաս­նա­վո­րի ներդ­րում­ներն էլ քա­մին տա­րավ: Ինչ վե­րա­բե­րում է գո­մե­րի խե­լա­ցի, է­կո լի­նե­լուն, հե­տա­գա շա­րադ­րան­քում կտես­նենք, որ այդ­պես չէ։ Թե ին­չու՞ է այս­պես, ին­չու՞ պրակ­տի­կո­րեն հմուտ ծրագ­րե­րը հաս­տատ­վում են կա­ռա­վա­րու­թյան կող­մից և ի­րաց­վում, այլ հարց է, ու դրա պա­տաս­խա­նը երևի փնտ­րենք կա­ռա­վար­ման հա­մա­կար­գում, իսկ կոնկ­րետ այս ծրագ­րի ա­ռու­մով` նաև «Ի­րա­տե­սի» 2019 թ. թիվ 43 հա­մա­րում տպագր­ված «Բա­րե­գոր­ծա­կան խա­բեու­թյուն» հոդ­վա­ծում։ Շարժ­վենք ա­ռաջ. ծրագ­րում որ­պես ու­ղե­նիշ նշ­վում է զար­գա­ցած եր­կր­նե­րում կաթ­նատ­վու­թյան մա­կար­դա­կը (կգ). Իս­րա­յել` 12000, ԱՄՆ` 10000, Գեր­մա­նիա` 9000, Ֆրան­սիա` 8500, ՌԴ` 4300 և այլն: Հա­մե­մա­տե­լով կաթ­նատ­վու­թյան ցու­ցա­նիշ­նե­րը` հաս­կա­նում ես, որ դեռ եր­կար ժա­մա­նակ մենք գտն­վե­լու ենք հետ­նա­պահ­նե­րի շար­քում. «Ագ­րո­լու­րի» մի հրա­պա­րակ­ման հա­մա­ձայն, այդ ցու­ցա­նի­շով մենք աշ­խար­հում նա­խա­վեր­ջինն ենք, և կլի­նեինք վեր­ջի­նը, ե­թե Հնդ­կաս­տա­նում կո­վը սր­բա­զան կեն­դա­նի չհա­մար­վեր:

Ամ­փո­փե­լով կաթ­նատ­վու­թյան և կա­թի հա­մա­խառն ար­տադ­րան­քի թե­ման` ա­սենք, որ շատ կաթ ար­տադ­րե­լը դառ­նում է նպա­տակ, երբ գի­տես որ քո ար­տադ­րան­քի ինք­նար­ժե­քը մր­ցու­նակ է, և շատ ար­տադ­րանք շու­կա հա­նե­լով կու­նե­նաս մեծ շա­հույթ: Իսկ ինչ­պի­սի՞ն է մե­զա­նում կա­թի ինք­նար­ժե­քը, և ի՞նչ չա­փով է այն շա­հու­թա­բեր: Փոր­ձեմ տալ դրա գնա­հա­տա­կա­նը. այ­սօր հան­րա­պե­տու­թյու­նում կաթ ար­տադ­րող 170000 տն­տե­սու­թյուն­նե­րում (ամ­բող­ջի 85 տո­կո­սը), ո­րոն­ցից յու­րա­քան­չյու­րում վի­ճա­կագ­րու­թյան հա­մա­ձայն պահ­վում է 3 գլուխ տա­վար, տար­վա մեկ օր­վա հաշ­վով մի կո­վից ստա­նում են 6 լիտր կաթ, ո­րի ի­րա­ցու­մից լա­վա­գույն դեպ­քում կա­րող են վաս­տա­կել 900 դրամ: Խո­տի ծախ­սը` 12 կգ, գու­մա­րա­յին ար­տա­հայ­տու­թյամբ սո­վո­րա­կան տա­րի­նե­րին 400-600 դրամ է, ե­րաշտ տա­րի­նե­րին` 1000 և ա­վե­լի: Հի­մա հա­մադ­րեք ստաց­ված գու­մա­րը և ար­ված ծախ­սե­րը (չմո­ռա­նաք նե­րա­ռել նաև է­լէ­ներ­գիա­յի, ջրի, գո­մի ըն­թա­ցիկ նո­րո­գում­նե­րի և այլ ծախ­սե­րը) ու… ի՞նչ մնաց գյու­ղա­ցուն: Չար­չա­րա՞ն­քը… Մեր վար­չա­պե­տը լավ է բնո­րո­շել այդ ի­րա­վի­ճա­կը. «Գյու­ղատն­տե­սու­թյան ո­լոր­տի ա­մե­նա­մեծ խն­դիրն այն է, որ գյու­ղա­ցին չար­չար­վում է, բայց ար­դյունք չու­նի»: Մի փոքր ա­վե­լի խիստ է բնո­րո­շում ի­րա­վի­ճա­կը «Կոմ­սո­մոլս­կա­յա պրավ­դա» թեր­թի թղ­թա­կի­ցը. «25--30 տա­րե­կան ցան­կա­ցած կթ­վո­րու­հու կա­րե­լի է տե­ղա­փո­խել հի­վան­դա­նոց, և այն­տեղ նվա­զա­գույ­նը 3 հի­վան­դու­թյուն կգտ­նեն. պո­լիարտ­րիտ, պո­լինևրիտ, ռա­դի­կու­լիտ` զգաց­վում են մի­ջան­ցիկ քա­մի­նե­րը, ֆի­զի­կա­կան ծան­րու­թյու­նը, անք­նու­թյու­նը և այլն»։

Իսկ գո­մաղ­բի հո՞­տը, ո­րը կպ­չում է մարմ­նին ու ոչ մի օ­ծա­նե­լի­քով եր­կար ժա­մա­նակ չես կա­րո­ղա­նում այն չե­զո­քաց­նել: Երևի պատ­ճառ­նե­րից մեկն էլ դա է, որ մեր կր­քոտ տղա­մար­դիկ ա­վե­լի հա­ճախ լքում են ի­րենց կա­նանց «ճեր­մակ» ռու­սաս­տան­նե­րում նաև փող աշ­խա­տե­լու գայ­թակ­ղու­թյամբ: Սա ման­րուք չէ և չի կա­րե­լի հա­սուն կյան­քի տևո­ղու­թյու­նը վե­րա­ծել տա­ռա­պան­քի: Այս ա­ռու­մով հի­շում եմ մի դիպ­ված. «Ա­ռա­վո­տի» լրագ­րո­ղը Մար­տու­նու դաշ­տե­րից մե­կում հար­ցազ­րույց է անց­կաց­նում աշ­խա­տող­նե­րի հետ, բո­լո­րը կա­նայք են. ու երբ ծանր ապ­րում­նե­րով լրագ­րո­ղը հե­ռա­նում է, կա­նան­ցից մե­կը ձայ­նում է. «էդ որ գրե­ցիր, մեր տղա­մար­դիկ շուտ կվե­րա­դառ­նա՞ն»: Սրանք մարդ­կա­յին խեղ­ված ճա­կա­տագ­րեր են, ո­րոնք, ցա­վոք, գյու­ղատն­տե­սու­թյան, մաս­նա­վո­րա­պես տա­վա­րա­բու­ծու­թյան առ­կա վի­ճա­կի ար­դյունքն են: Հաս­կա­նա­լի է, որ այս ի­րա­վի­ճա­կում, երբ չկա շա­հույթ, ու աշ­խա­տանքն էլ գո­յատևե­լու տա­ռա­պանք է, ո­լոր­տը չի կա­րող զար­գա­նալ. և պա­տա­հա­կան չէ, որ աս­տի­ճա­նա­բար պա­կա­սում են տա­վար պա­հող­նե­րը, կր­ճատ­վում է նաև ա­նաս­նագլ­խա­քա­նա­կը: Այս­պես, ԱՎԾ-2018 թ. վի­ճա­կագ­րա­կան տե­ղե­կագ­րի հա­մա­ձայն` հաշ­վե­տու 5 տա­րում տա­վա­րա­բու­ծու­թյամբ զբաղ­վող­նե­րը պա­կա­սել են 5 տո­կո­սով, տա­վա­րի գլ­խա­քա­նա­կը` 12,8, այդ թվում կո­վե­րի­նը` 13,2 տո­կո­սով: Հա­մայ­նա­վա­րա­կան տա­րի­նե­րի (1981 թ.), հետ հա­մե­մա­տած 2018-ին խո­շոր եղ­ջե­րա­վոր ա­նա­սուն­նե­րի գլ­խա­քա­նա­կը նվա­զել է 23 տո­կո­սով: Հաս­կա­նա­լի է, որ միայն խո­տով չես կա­րող ա­պա­հո­վել ծրագր­ված 4000 լիտր կաթ­նատ­վու­թյու­նը:

Բայց նախ, ե­կեք կա­սեց­նենք ան­կու­մը, պահ­պա­նենք այդ 2200 լիտր կաթ­նատ­վու­թյու­նը, կո­վե­րի գլ­խա­քա­նա­կը, հե­տո մտա­ծենք զար­գաց­ման մա­սին: Հի­շենք, որ վե­րը նշ­ված եր­կր­նե­րում բարձր կաթ­նատ­վու­թյու­նը ա­պա­հո­վում են կո­վե­րին սի­լո­սով, կե­րա­յին ճակն­դե­ղով, վի­տա­մի­նաց­ված խո­տի կտր­ված­քով, հիդ­րո­պո­նիկ ե­ղա­նա­կով ա­ճեց­ված գա­րու կա­նաչ զանգ­վա­ծով, խտաց­րած կե­րով կե­րակ­րե­լով, կո­վի կե­րա­բա­ժի­նը 20-ից ա­վե­լի սնն­դա­տե­սակ­նե­րով հա­մալ­րե­լով: Մինչ­դեռ մեզ մոտ, ըստ վե­րը նշ­ված ԱՎԾ տե­ղե­կագ­րի, սի­լո­սի և կա­նաչ կե­րի հա­մար ե­գիպ­տա­ցո­րե­նի ար­տադ­րու­թյու­նը 2017-ի հետ հա­մե­մա­տած նվա­զել է կի­սով չափ, ճակն­դե­ղը` 75, խո­տը` 35 տո­կո­սով: Ան­կում ու­նենք նաև բեր­քատ­վու­թյան ա­ռու­մով. սի­լո­սի զանգ­ված` 33, բնա­կան խոտ­հար­քե­րի խոտ` 16, ան­ցած տա­րի­նե­րի ցա­նած բազ­մա­մյա խոտ` 22, միա­մյա խոտ` 44 տո­կոս: Այ­սինքն ա­նաս­նա­կե­րի ար­տադ­րու­թյան ո­լոր­տում վեր­ջին 5 տա­րի­նե­րին մենք հա­մա­խառն ար­տադ­րան­քի և բեր­քատ­վու­թյան ո­րո­շա­կի հե­տըն­թաց ու­նենք: Էլ չենք խո­սում կե­րի տե­սա­կա­նու մա­սին` հիմ­նա­կա­նում խոտ, է­լի խոտ ու դար­ձյալ, գրե­թե փայ­տա­նյու­թի վե­րած­ված չոր խոտ, ո­րոնց աղ­բյուր­նե­րը` ա­րոտ­ներն ու խոտ­հար­քե­րը, հա­մայ­նա­վա­րա­կան տա­րի­նե­րի հա­մե­մատ կր­ճատ­վել են գրե­թե 30 տո­կո­սով, իսկ առ­կա տա­րածք­ներն էլ կի­սաա­նա­պա­տա­յին վի­ճա­կում են: ՈՒ­րեմն ին­չի՞ վրա է ծրա­գի­րը կազ­մող­նե­րի հույ­սը, երբ ակն­կա­լում են կաթ­նատ­վու­թյան գրե­թե կրկ­նա­կի աճ:

Հա­յաս­տա­նը հրաշք­նե­րի՞, թե՞ բլեֆ եր­կիր է… Ո­լոր­տի փաս­տա­ցի վի­ճա­կի այս խիստ հա­մա­ռոտ տհե­ղե­կան­քը ան­ցած 30 տա­րի­նե­րի մե­ղադ­րա­կանն է. ան­կա­խու­թյու­նից հե­տո ո­լոր­տում բա­ցի քան­դե­լուց ոչ մի նոր բան չա­վե­լաց­րինք` ոչն­չաց­րինք նույ­նիսկ մե­քե­նա­յաց­ման բարձր աս­տի­ճան, տա­վա­րի մեծ կենտ­րո­նաց­վա­ծու­թյուն (100-200 գլուխ) ու­նե­ցող ար­դեն սե­փա­կանշ­նոր­ված կո­լեկ­տիվ ա­նաս­նա­շեն­քե­րը (մո­տա­վո­րա­պես 1000 գոմ), ու հի­մա գրե­թե քա­ռորդ դար է, ինչ փնտր­տուք­նե­րի մեջ ենք. ինչ­պես վե­րա­կանգ­նել քան­դա­ծը, ինչ­պես հա­մո­զել գյու­ղա­ցուն, որ սե­փա­կանշ­նորհ­ված իր 3 գլուխ տա­վա­րը միա­վո­րի հարևան­նե­րի ու­նե­ցա­ծի հետ, միա­վո­րի նաև հո­ղակ­տոր­նե­րը, իր ու­նե­ցած գյուղ­տեխ­նի­կան, ին­չը տն­տե­սա­գի­տու­թյան օ­րենք­նե­րի հա­մա­ձայն թույլ կտա ստեղ­ծել շա­հու­թա­բեր տն­տե­սու­թյուն, ապ­րել բա­րե­կե­ցիկ, չլ­քել եր­կի­րը։ Ցա­վոք, նույ­նիսկ գի­տա­կան բարձր կո­չում­ներ ու­նե­ցող մեր կա­ռա­վա­րիչ­նե­րից շա­տե­րը ժա­մա­նա­կին հա­մար­ձա­կու­թյուն չու­նե­ցան երկ­րի ղե­կա­վար­նե­րին հու­շե­լու, որ տն­տե­սա­գի­տու­թյան օ­րենք­նե­րը քա­ղա­քա­կա­նու­թյա­նը չեն են­թարկ­վում, և չի կա­րե­լի հա­նուն ինչ-որ «իզ­մի» այդ­պես ա­վե­րել ո­լոր­տը։ Հի­մա նոր ի­րա­վի­ճա­կում ենք. ու­նենք նոր կա­ռա­վա­րու­թյան լայն ա­ջակ­ցու­թյու­նը, այդ թվում ա­մե­նա­կարևո­րը` ֆի­նան­սա­կա­նը, ու­նենք ո­լոր­տի նոր ղե­կա­վար­ներ և վեր­ջա­պես ու­նենք ո­լոր­տի զար­գաց­ման կա­ռա­վա­րու­թյան կող­մից հաս­տատ­ված ծրա­գիր, ինչ­պես ա­սում են, լց­վիր հա­վա­տով, քշ­տիր թևերդ, ու մենք կու­նե­նանք կա­թի ու մսի ար­դադ­րու­թյան նոր Հա­յաս­տան։ Շատ կու­զե­նա­յի հա­վա­տալ, բայց չի ստաց­վում, ու պատ­ճա­ռը վե­րը նշ­ված փաս­տե­րի ի­րա­տե­սու­թյունն է, ո­րը կաս­կա­ծի տակ է դնում ծրագ­րի ի­րաց­ման հնա­րա­վո­րու­թյու­նը։ Հիմ­նա­կան խն­դիրն այն է, որ ո­լոր­տի կա­յաց­ման, զար­գաց­ման տես­լա­կա­նը մենք չենք բխեց­նում մեր ի­րո­ղու­թյուն­նե­րից, այլ կու­րո­րեն ա­ռաջ­նորդ­վում ենք հա­մաշ­խար­հա­յին փո­ղա­տե­րե­րի հրա­հանգ­նե­րով ու հա­ճախ ար­դա­րա­նում, որ նրանք այդ­պես են ու­զում, այ­լա­պես փող (վարկ) չեն տա։ Իսկ մենք ի՞նչ ենք ու­զում. գո­նե դա գի­տե՞նք։

ՈՒ նաև վարկն ին­չի հա­մար ենք վերց­նում, որ ո­լոր­տը զար­գա­նա՞։ Դուք տե­սե՞լ եք այդ զար­գա­ցու­մը։ Ա­ռայժմ նշենք, որ ան­կա­խու­թյու­նից հե­տո ան­ցած 30 տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում էլ մենք չու­նենք ո­լոր­տի զար­գաց­ման ի­րա­կան տես­լա­կան (առ­կա ի­րա­վի­ճա­կը դա է փաս­տում)։ ՈՒ ա­մեն մի նոր նա­խա­րար, հիմ­նա­կա­նում ո­լոր­տից հե­ռու քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ իր էշն է քշում, չե­ղար­կե­լով նույ­նիսկ իր ա­րագ փո­փոխ­վող նա­խորդ­նե­րի ըն­դու­նած քիչ թե շատ խե­լա­ցի ո­րո­շում­նե­րը։ ՈՒ քա­նի որ նոր ծրագ­րի ծախ­սա­յին մա­սը ահ­ռե­լի թիվ է, ինչ­պես ար­դեն աս­վեց, միայն գո­մե­րը կա­ռու­ցե­լու հա­մար 12,8 մլն դո­լար ու ևս 20 մլն տոհ­մա­յին ե­րինջ­ներ գնե­լու հա­մար, իսկ սպաս­վե­լիք ար­դյունք­ներն էլ, ինչ­պես տե­սանք, կաս­կա­ծե­լի են, գու­ցե ար­ժե կանգ առ­նել ու, ա­ռիթն օգ­տա­գոր­ծե­լով, ազ­գո­վի մտա­ծել ո­լոր­տի զար­գաց­ման տես­լա­կա­նի մա­սին, մա­նա­վանդ, որ այս ծրա­գիրն էա­պես չի տար­բեր­վում իր նա­խոր­դից` բո­լոր ա­ռում­նե­րով տա­պալ­ված 2006-ի տաս­նա­մյա ծրագ­րից, ո­րի պատ­ճա­ռով էա­կան վնաս կրե­ցին ոչ միայն պե­տու­թյու­նը, այլև հա­րյուր­նե­րի հաս­նող մեր ֆեր­մեր­նե­րը, նրան­ցից շա­տե­րը ա­ռայ­սօր դա­տա­րան­նե­րից չեն հե­ռա­նում ե­րինջ­նե­րի վար­կը չփա­կե­լու պատ­ճա­ռով։ ՈՒ հի­մա նոր ծրա­գիր, ո­րի հա­մա­ձայն գյու­ղա­ցին պետք է փա­կի ար­դեն մեզ մոտ ա­ճեց­ված տոհ­մա­յին ե­րինջ­նե­րի (ե­թե կա­րո­ղա­նում ենք ա­ճեց­նել, ա­պա ին­չու՞ էինք ներկ­րում, այն էլ կրկ­նա­կի բարձր գնով) ինչ­պես նաև նոր կա­ռուց­վող գո­մե­րի վար­կե­րը։ Ին­չի՞ հաշ­վին... Երբ ծրագ­րում շա­հույ­թի մա­սին տառ ան­գամ չկա։ Թվում էր, թե այս ծրա­գի­րը մինչև ըն­դու­նե­լը կանց­նի քն­նար­կում­նե­րի լայն շր­ջան. վեր կհան­վեն ան­ցյա­լի բաց­թո­ղում­նե­րը, սխալ­նե­րը, կնշ­վեն մե­ղա­վոր­նե­րը, չէ՞ որ եր­կի­րը նա­խորդ ծրագ­րից ոչ միայն նյու­թա­կան, այև բա­րո­յա­կան մեծ վնաս է կրել` գյու­ղա­ցին հա­վա­տա­ցել է ծրագ­րին ու մտել վար­կի տակ, հե­տո հայ­տն­վել դա­տա­րա­նում, ո­րով­հետև ծրա­գիրն ի­րեն խա­բել է, ար­դյունք չի ստա­ցել։

Բայց ոչ մի քն­նար­կում, ա­ռա­վել ևս հա­սա­րա­կա­կան, չի ե­ղել։ Միակ քն­նար­կու­մը ապ­րի­լի 4-ի կա­ռա­վա­րու­թյան նիս­տում էր, որ­տեղ քա­ղա­քա­շի­նու­թյան կո­մի­տեի ղե­կա­վարն ի­րա­տե­սա­կան չհա­մա­րեց 10-40 տա­վար պա­հե­լու գյու­ղա­ցու հնա­րա­վո­րու­թյու­նը և ա­ռա­ջար­կեց սահ­մա­նա­փակ­վել 4 գլուխ տա­վա­րով, ին­չին ծրա­գի­րը հաս­տատ­ման ներ­կա­յաց­նող գյու­ղատն­տե­սու­թյան նոր փոխ­նա­խա­րա­րը հա­կա­դար­ձեց, որ ծրա­գի­րը միտ­ված է ա­ռա­ջի­կա 10 տա­րի­նե­րին (ի­րա­կա­նում, պաշ­տո­նա­կան տևո­ղու­թյու­նը 3 տա­րի է) ու ոչ մի խոսք ո­լոր­տի զար­գաց­ման հիմ­նա­քա­րի` կե­րար­տադ­րու­թյան բա­զա­յի մա­սին, թե­պետ հար­մար ա­ռիթ էր, որ վար­չա­պե­տը հարց­ներ փոխ­նա­խա­րա­րին. «...10 տա­րի ա­րոտ­նե­րը բա­րե­լա­վե­լու հա­մար 60 մլն դո­լար եք ծախ­սել` ար­դյուն­քում դրանք էա­կա­նո­րեն կր­ճատ­վել են, վե­րած­վել կի­սա­նա­պատ­նե­րի։ Հի­մա 10 հա­զար գլուխ ե­րինջ եք պատ­րաստ­վում վա­ճա­ռե­լու գյու­ղա­ցի­նե­րին, իսկ ա­նաս­նա­կեր չու­նեք. նոր գո­մը կլու­ծի՞ ա­նաս­նա­կե­րի խն­դի­րը»։ Ինչևէ, վար­չա­պե­տի՞ն էին սխալ բա­ցատ­րել, թե՞ ինքն այդ օ­րը լավ էր տրա­մադր­ված, ծրա­գի­րը հաս­տատ­վեց։ Իսկ 10 տա­րին էլ, ինչ­պես նախ­կին ծրագ­րի տա­սը տա­րին, այն փոր­ձարկ­ված լավ թիվն է, երբ ա­մեն ինչ մո­ռաց­վում է. որևէ մե­կը պա­տաս­խա­նատ­վու­թյան են­թարկ­վե՞լ է ան­ցած ծրա­գի­րը տա­պա­լե­լու հա­մար։

(շա­րու­նա­կե­լի)

Ստյոպա ԽՈՅԵՑՅԱՆ

Հ. Գ. Ծրա­գի­րը հաս­տատ­ման ներ­կա­յաց­նողն այլևս չի զբաղ­վե­լու նրա ի­րաց­մամբ, ու դա նո­րե­րին հնա­րա­վո­րու­թյուն է տա­լիս ար­դեն այ­սօր­վա­նից ու­նե­նալ ծրագ­րի ծա­խող­ման ա­լի­բին` մենք չէինք։ Ին­չու՞ է այս­պես. տաս­նա­մյակ­նե­րով տանջ­վում ենք, տա­ռա­պում, երկ­րից եր­կիր թա­փա­ռում, աշ­խար­հի խե­լոք­նե­րից խոր­հուրդ հարց­նում, հե­ղա­փո­խու­թյուն ա­նում` լավ կյան­քի ակն­կա­լի­քով ու... սպա­սում հա­յի վեր­ջին խել­քին, որն այդ­պես էլ խո­շոր հաշ­վով չի ուր­վագծ­վում։

Մեկնաբանություններ