«Ես ՈՒրսուլան չեմ, ես հանել եմ իմ վարտիքը, գոտիները, արձակել եմ ճարմանդը»

«Իրատես de facto»-ի հյուրը երիտասարդ բանաստեղծուհի ՄԱՆԵ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆՆ է:

-Մանե, ինչի՞ մասին ես գրում, եթե մի կողմ թողնենք մաթևոսյանական հայտնի դարձվածքը, որ «գրականությունը մասին չի լինում»: Այսպես ասեմ, որո՞նք են այն թեմաները, որ անվերջ ձգում են և՛ գրողին, և՛ ընթերցողին:
-Ահմադ Շամլուն ասում է` իմ ստեղծագործություններն ինքնին կատարյալ ինքնակենսագրություն են: Ես հավատում եմ այն ճշմարտությանը, որ բանաստեղծությունը կյանքից վերցրած երևույթների արտացոլումը չէ, այլ ամբողջապես կյանքն ինքն է:
Իմ բանաստեղծությունը իմ ապրած կյանքն է: Իմ տագնապները, ցավերը, հիասթափությունները, ամեն ինչ ինքնակենսագրական են, որովհետև առանց դրանց ես չէի լինի: Ժամանակի հետ ես սկսեցի ինձ սիրել իմ մենակության մեջ: Մարդկանց ու իմ միջև մեծ տարածություն կա, ու ես այդ տարածությունը լցնում եմ նրանց մասին գրելով: Ես գիտեմ` նրանց իրական մոտիկությունն ինձ կսպանի, ես չեմ դիմանա այդ մոտիկությանը, որովհետև խոցելի եմ երևի: Գուցե ինչ-որ մեկն ասի` հիվանդ բան կա այս ամենի մեջ, ու ես էլ չեմ ժխտի, որովհետև մարդը հիվանդանում է, երբ, անկախ իր կամքից, հայտնվում է մի տեղ, որն ինքը չի ընտրել, ու ապրում է մարդկանց մեջ, որոնց ինքը չի ընտրել:
Երբ ես գրում եմ ինչ-որ իքս կնոջ մասին, որն այնքան էլ ես չեմ, նշանակում է, որ ես ամեն դեպքում հասկացել եմ այդ կնոջը: Ես հասկանում եմ իմ ստեղծագործության մարդուն, և այդ հասկացվածությունը դառնում է բանաստեղծություն:
-Ո՞րն է գրականության և իրականության սահմանագիծը: Ասում են` գրականությունը իրականություն է դառնում, սա քեզ չի՞ վախեցնում:
-Մի ժամանակ հազից էի գրում` կապույտ հազ, հազ… հազը որպես ցավ: ՈՒ սկսեցի անտանելի հազալ, նույնիսկ բժշկի գնացի և մի քանի ասեղ սրսկվեցի: Հետո մարդիկ պետք եղան, որ չկային իմ կյանքում, և ես գրեցի` կգրեմ քո մասին ու կհայտնվես: Եթե ստեղծագործությունը հաջողվում է, ապա այն դառնում է մոգական: Երբեմն էլ չես հասկանում` ո՞րն է ավելի իրական. այն, ինչ ապրո՞ւմ ես, թե՞ այն, ինչ գրում ես: Ես մի օր մի ջրահարսի մասին էի գրում: Սև մազերով աղջիկ էր, ակվարիումի մեջ փակվել էր, ես էլ դրսում էի` ցամաքում: Տարօրինակ է, բայց ջրահարսն ուզում էր դուրս գալ ու ինձ խնդրում էր, աղաչում էր` մի բան անեմ: Ես քայլում էի, իսկ իմ ներսում նորից այդ աղջիկն էր, որ ասում էր` մի բան արա, հանիր ինձ էստեղից: Ես էդպես էլ չկարողացա ինչ-որ տարբերակ գտնել և օգնել նրան: Ինչ տարբերակ պատկերացնում էի, կարծես թե հարմար չլիներ, մի տեսակ չէր ստացվում: Բանաստեղծությունը չհաջողվեց, ջրահարսն էլ երկար ժամանակ տանջում էր, իբր` բա դու մա՞րդ ես: Ամեն անգամ ջրի մակերեսին լողացող սև մազերն եմ տեսնում ու գիտեմ, որ մի օր անպայման կփրկեմ նրան:
-Քեզ կարդո՞ւմ են, ո՞վ է ընթերցողդ:
-Կուզեի ասածս ուղղակի չընկալվեր: Մարկեսը իր «100 տարվա մենության» մեջ գրում է ՈՒրսուլայի մասին. ՈՒրսուլան մինչև Բուենդիայի հետ անկողին մտնելը հագնում էր վարտիքի նման մի բան, որը մայրն էր կարել հաստ պարուսինից: Վարտիքն ամրանում էր խաչաձևվող գոտիների մի ամբողջ ցանցով, որն առջևի մասում կոճկվում էր երկաթյա հաստ ճարմանդով, ու այդպես ամուսիններն ապրեցին ամիսներ:
Հիմա ես կանգնում եմ մարդկանց մեջ ու ասում եմ` ես ՈՒրսուլան չեմ, ես հանել եմ իմ վարտիքը, գոտիները, արձակել եմ ճարմանդը… ես մերկ ներսով կանգնում եմ ձեր առջև և խոսում եմ իմ ամենամերկության մասին: Այն մարդը, ով կհասկանա իմ այդ բացությունը, հենց նա էլ իմ ընթերցողն է:
-Ընկերներիդ գործերը հավանո՞ւմ ես:
-Ժամանակի հետ ես հասկացա` որպեսզի ուժեղ լինեմ, ինձ սերունդ է պետք, մարդիկ, որոնց ես կհավատամ: Գրելու ընթացքում ես մենակ եմ, ոչինչ կարևոր չէ, իսկ գրելուց հետո ինչ-որ բան կա, որ մենակ հաղթահարել չեմ կարող: Գիտակցումը, որ կան մարդիկ, որոնց դու հավատում ես, որոնք էլ իրենց հերթին իրենց գրածի հետ մոտիկության նույն ակտն են ունեցել, մի այլ կարգի հաճելի է: Կան մարդիկ, որոնց ես հավատում եմ, ոմանց հետևից թելը բռնած գնում եմ, զգում եմ` ներքև ենք իջնում, էդ պահին ահավոր տխրում եմ, ոմանք էլ անսպասելի կտրում են թելը, ասում են` հե հե՜յ, թե կարող ես, հասիր: Ինձնից փախչող այդ մարդկանց ես ամենից շատ եմ հավատում:
-Բավականին երիտասարդ ես և բավականին ճանաչված գրական աշխարհում, ո՞րն է հաջողությանդ գաղտնիքը: Մեր օրերում, ըստ իս, PR-ը գործի կեսն է, եթե ոչ ավելին:
-Ինտերնետը ամենահասանելի PR գործիքն է, որից բոլորը կարող են օգտվել, որը կարող է Դորիանների ծննդավայրը դառնալ: Բայց դե ժամանակի ընթացքում նա իր ծոցում իր անարժան զավակներին կամ խեղդում է, կամ մոռանում նրանց գոյության մասին: Քննության ժամանակ պատահում է` տոմսը քաշում ես ու, քանի որ հարցի պատասխանը չգիտես, սկսում ես խոսել ամեն ինչից, դասախոսը 5 րոպե է լսում, 10 րոպե, հետո ամեն դեպքում ասում է` լավ, անցնենք հարցին: Ինտերնետը որպես PR միջոց ընտրած մարդու համար էլ է այդ ժամանակը գալիս, ու երբ հերթը հասնում է «լավ, անցնենք գրածին» հարցին, մարդը գիտակցում է, որ էլ փախչելու տեղ չունի:
-Որքանո՞վ են «առողջ» համացանցային քննարկումները:
-Հիմնականում առողջ չեն: Մի քանի տարբերակ կա.
1. Օ՜յ, Սիլվան լավ աղջիկ ա, էկեք մի հատ լայք տանք ու էրկու հատ լավ բառ ասենք:
2. Կոնկրետ զանգվածի համար գրվող գործեր: ՈՒ էդ զանգվածը հիմնականում անբավարարված մարդիկ են, որոնց բաց կուրծք ցույց տալով` կարող ես խաբել:
3. Պաթոսի ու սենտիմենտի հովտի ժողովրդի մասին էլ չխոսեմ։
ՈՒ էլի մի շարք հիվանդ տարբերակներ:
-Ֆեյսբուքյան հայտագիր եմ ուզում մեջբերել. «Ես այսօր բացահայտեցի «Դժվար ապրուստ»-ի գերեզմանային սյուժեի առեղծվածը: Ներկա էի մի միջոցառման, որտեղ 16-18 տարեկան երեք դեռատի աղջիկ կարդացին իրենց բանաստեղծությունները»: Մանե, խոսքն ի՞նչ միջոցառման մասին է: Որքան գիտեմ, այդ աղջիկներից մեկը դու ես, թեև 16-18 տարեկան չես:
-«Հասմիկ Սիմոնյան» գրական գործակալությունը հանդիպում էր կազմակերպել երեք դեռատի աղջիկների հետ` ամենադեռատիից դեռատի աճման սկզբունքով: Ես` 23 տարեկան դեռատիս, այդ երեք աղջիկներից մեկն եմ, ու ինչ հաճելի է գիտակցել, որ ոմանց մոլորության շնորհիվ դու դեռ շուրթերիդ զգում ես նոր չորացող կաթի համը: Մի խոսքով, կարդացինք մեր «անդրշիրիմյան» գործերը, ու մի ոչ դեռատի մարդ, ամեն դեպքում դեռատի տղայի վախվորածությամբ, միջոցառումից հետո խոսեց իր վախերի, սարսափների մասին: Այդ դժոխային քաոսի հեղինակները մենք էինք:
-Սովորաբար մենք քննադատում ենք մերօրյա երգահաններին, սցենարիստներին` սերը էժանացնելու, բռնություն, մահ, լացուկոծ տարածելու համար: Գրականությունն այլ տարածք է, երիցս զգուշություն է պահանջում, չե՞ս կարծում, որ մեղադրանքների մեջ կարող են ճշմարտության տարրեր լինել:
-Տվյալ դեպքում միջոցառմանը ներկա թերևս ոչ իմ ընթերցողը շատ հեղհեղուկ պատկերացում ունի մահվան, բռնության և լացուկոծի մասին: Օրինակ, պահարանում նստած իմ հայրը նրա համար խեղճացած հոր օրինակ է, մինչդեռ մենք պետք է հիշենք, որ մեր գրականության հերոսի պահվածքը պետք է ուսուցողական լինի. իսկ ի՞նչ կարող է սովորեցնել պահարանում փակված հայրը: ՈՒ նման կարծրացած պատկերացումներ ունեցող մարդը չի հավանում «Դժվար ապրուստ» սերիալը, որն ամեն դեպքում նայում է, ու այդ սերիալի միստիկ երևույթների պատասխանը փորձում է գտնել ու գտնում է մեր բանաստեղծությունների մեջ:
Շարադրությունների տետր ունեցող մարդիկ կան, ովքեր իրենց տարածքում ինչ ուզեն կարող են անել: Դա ինձ չի վերաբերում: Իհարկե, ցավալի է, որ այդ շարադրությունների տետրին այսօր փոխարինելու է եկել բլոգը: Այդ տետրակներում գրված գործերի և գրականության միջև ոչ մի առնչություն չկա:
Ես ունեմ համարձակություն ինձ դաշտի պես փռելու, իմ ամենաամենաներսի մասին խոսելու, բայց իմ այդ բացության մեջ ես խոցելի եմ: Ես տեղ չեմ թողել իմ գրածի հետևում թաքնվելու, ու տխուր է, երբ մարդն օգտվում է իմ անպաշտպանվածությունից ու իմ բացությունն օգտագործում է իմ դեմ:
-«Այգում մեռնող իմ տղամարդը
գրքեր էր կարդում
գեղեցիկ էր,
ինչպես զևսը հերայի գրկում,
ու որքան հրաշալի էր նա մեռնում»:
Գրողները հաճախ են մահվան թեմային անդրադառնում, բայց սա արդյո՞ք մահվան փառաբանում չէ: Ինքդ ինչպե՞ս ես բնորոշում գործդ:
-Մահը մահվան մասին մեր ֆանտազիաներն են, ոչինչ ավելի: Ոմանց համար այն սարսափելի է, դժոխային, մռայլ, ցավաբեր: Երբ գրում էի` արևը ծածկել է իրիկնային մարմինդ, իմ ներսում իմ մեռնող տղամարդը իր մահվան լռությամբ խաղաղության հիմն էր երգում: Չգիտեմ` մահվան մասին ես խոսում եմ կյանքի գույներով: Իմ մահվան մեջ խեղճություն չկա, լացող մարդը չկա, ու մեռելների գլխավերևում ծանրացող ողբի ամպերը չկան։ Կա հեռացումի տխուր ժպիտ, ու կա այգում, բալենու ծառի տակ մեռած տղամարդ, ով մոտ է Աստծուն։ ՈՒ դու հասկանում ես, որ քո սիրելի մարդու հեռացումը պետք է թեթև ու տանելի դարձնես։ Դրա համար էլ նրան մոտեցնում ես Աստծուն, թեկուզ նրան, որ չկա…

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ