«Դովեղը սահմանամերձ գյուղ չէ, սահմանապահ գյուղ է»

Բոլորիս է հայտնի, որ ապրիլի 25-ին մոտ 30 րոպե ադրբեջանական սահմանից գնդակոծվել է Նոյեմբերյանի շրջանի Դովեղ գյուղը: Գնդակոծության թիրախ են դարձել գյուղի նախակրթարանի, գյուղապետարանի շենքերը, գյուղի գլխավոր ճանապարհը, որով իրենց երթևեկն են անում գրեթե բոլոր բնակիչները, այդ թվում` դպրոց գնացող-եկող աշակերտությունը:

Ադրբեջանական դիրքերը գտնվում են գյուղից 1-1,5 կմ հեռավորության վրա: Բնականաբար, այդպիսի աշխարհագրական դիրքն ու էքստրեմալ պայմանները մշտապես զգոն և համապատասխան միջոցառումների կիրառմանը պատրաստ լինելու անհրաժեշտություն են թելադրում գյուղի բնակիչներին և, իհարկե, ղեկավարությանը: Գնդակոծության հաջորդ օրը մենք եղանք Դովեղում, հանդիպեցինք գյուղապետ ՍԱՄՎԵԼ ԳՈՐԳԻՆՅԱՆԻՆ և փորձեցինք անձամբ իրազեկվել կատարվածի մանրամասներին:

Կրակոցներն սկսվել են ժամը 11-ի սահմաններում: Գյուղի բնակիչ Արսեն Մեհրաբյանին պատկանող ԳԱԶ-53 բեռնատար մեքենան դարձել է կրակոցի թիրախ, վնասվել է մեքենայի մարտկոցը: Մեքենան արագ տեղափոխել են ապահով տարածք: Նորից շարունակվել են կրակոցները, ու երկու փամփուշտ է պայթել նախակրթարանի տանիքին: Իհարկե, սահմանամերձ գյուղում ապրողներին չես զարմացնի կրակոցներով, բայց որ դրանք լինեն բնակավայրի ուղղությամբ, այնքան էլ օրինաչափ չէ. գոնե վաղուց նման բան չէր պատահել, ինչպես նշում է Սամվել Գորգինյանը: Գյուղացիներն արագ հավաքվել են, երեխաներին ապահով ճանապարհով տեղափոխել անվտանգ տարածք, զանգահարել են դպրոց, որպեսզի աշակերտները դասերից հետո տուն չվերադառնան գյուղի գլխավոր ճանապարհով:

Դեպքից մեկ օր անց գյուղն ապրում էր բնականոն կյանքով: Գյուղապետարանի շենքում ընթանում էին շինարարական աշխատանքներ, աշակերտությունը դպրոցում էր: Միայն նախակրթարանի համար էր գյուղապետը բացառություն արել` հորդորելով երեխաներին թողնել տանը և հարազատ միջավայրում հոգալ, որ նրանք հաղթահարեն նախորդ օրվա սթրեսը:

«Դովեղը սահմանամերձ գյուղ չէ, սահմանապահ գյուղ է,- ասում է գյուղապետը:- Երեկվա կրակոցներից հետո առավել զգոն լինելու խնդիր կա: Երեկվա դառը իրականությունը ևս մեկ անգամ ցույց տվեց, որ սահմանում ապրելով` պիտի միշտ էլ պատրաստ լինես նման բաների»:

Բարեբախտաբար, մարդկային զոհեր չեն գրանցվել Դովեղում: Մենք տեսանք այն բարձունքը, որից տեղացել են կրակահերթերը: Փամփուշտի հարվածից կոտրվել էր նախակրթարանի ցանկապատը:

Խոսեցինք նաև գյուղի առօրյայի ու բնակիչների մասին: «Մենք բնավորությամբ մեղմ ու բարի ենք,- ասաց Գորգինյանը,- բայց և պատմական փաստ է, որ որևէ անգամ թուրքը չի մտել այս գյուղը, չի վառել մեր բնակավայրը, չի վնասել մեզ: Մեր գյուղը միշտ էլ պատվով է ապրել, կարողացել է պաշտպանել իրեն»:

Դովեղը հայտնի է 17-18-րդ դարերով թվագրվող Սուրբ Սարգիս եկեղեցիով, որը գտնվում է անտառի գրկում և երկար ժամանակ եղել է ուխտատեղի ոչ միայն տեղացիների, այլև վրաստանցիների համար:

Գյուղի անունն ունի երկու մեկնաբանություն: Մեկը կապվում է հենց եկեղեցու հետ. մարդիկ ավանդաբար հավատացել են, որ այդ սրբավայրն ի զորու է բուժելու իր փրկությանն ապավինած, իր դուռը եկած դիվահարներին (զուգահեռվում են «դով»-«դև» արմատները): Մյուս բացատրությունը կապվում է ռուսական արտահայտության հետ: Ռուսներն այս տարածքի սահմանի մասին ասել են, որ այն ձգվում է դեպի վեր` «ՊՏ ՉպՐւ»: Այս արտահայտության հնչյունափոխված տարբերակն էլ դարձել է գյուղանուն` Դովեղ:

Գյուղապետը նշեց, որ բոլոր այն խնդիրները, որ հատուկ են Հայաստանի այլ բնակավայրերին, մանավանդ գյուղերին, առկա են նաև Դովեղում: Չկան անասնապահության, պտղաբուծության նախկին մասշտաբները, չկա որևէ արտադրություն: Այսօրվա երիտասարդությունն էլ շատ չի սիրում կապվել հողի հետ: Սրանք խնդիրներ են, որ մեկ օրում հնարավոր չէ լուծել:

Եվ այսուհանդերձ, հրաժեշտից առաջ նա հույս հայտնեց, որ մենք կհանդիպենք նաև լավ, հաճելի առիթներով, և խոսակցության թեման կլինի ոչ թե գնդակոծությունն ու դրա հետևանքները, այլ ուրախալի իրադարձությունները, որ անխուսափելիորեն պատահում են Դովեղի կյանքում: Իբրև հավաստի ապացույց իր լավատեսության` նա նշեց, որ գնդակոծությանը նախորդած օրերին Դովեղում գրանցվել է երկու ծնունդ, և այդպիսով գյուղի բնակիչների թիվը հասել է 670-ի: Ապագա ծնունդների մաղթանքով մենք թողեցինք հերոսական այդ մարդկանց բնօրրանը, սակայն մեր տեսածի և լսածի հուշն ուղեկցեց մեզ նաև հետագա օրերին:

Առիթը բաց չթողեցինք` զրուցելու Նոյեմբերյան քաղաքի բնակիչ, Հայաստանի գրողների, ժուռնալիստների, թատերական գործիչների միությունների անդամ, ազատամարտիկ ՍԱՄՎԵԼ ԲԵԳԼԱՐՅԱՆԻ հետ, ով առանց ավելորդ էմոցիաների փաստեց. «Ինչպես որ Երևանում է շատ բնական, որ փողոցում քայլում են գեղեցիկ աղջիկներ ու տղաներ, այնպես էլ մեզ համար է առօրեական այդ կրակոցների առկայությունը: Դա մեր կյանքի մի մասն է, սովորական ապրելակերպի շարունակությունը: Կրակեցին, պատասխանն ստացան: Եվ միշտ այդպես է լինելու: Չզարմանաք և խոսքերս էլ «չմոնտաժեք». ես չեմ ընդունում ու չեմ հասկանում, որ մենք խնդրում-աղաչում ենք, որ աշխարհը ճանաչի մեզ մորթելու փաստը: Մենք մեր հողի վրա էինք, մեր տանն էինք, ինչո՞ւ թույլ տվեցինք, որ գան մեզ մորթեն: Մենք ուրախանում ենք, որ ընդունում են մեր եղեռնը, ու ծափահարում ենք ընդունողներին: Ո՞վ պիտի ճանաչի: Ամերիկա՞ն, որ իր բնօրրանում մորթեց հնդկացիներին: Մենք դահճին խնդրում ենք, որ ընդունի դահճությո՞ւնը: Ամո՛թ է: Հպարտանում ենք մեր պատմությամբ, բայց դա ամոթալի պատմություն է: Միշտ պարտվել ենք: Ինչո՞ւ: Եվ այսօր էլ աշխարհին խնդրում ենք ընդունել, որ պարտված ենք: Եվ ո՞ր հիմարն է, որ հավատում է, թե Թուրքիան երբևէ կընդունի իր ոճրագործությունը: Արյան դեմ` արյուն: Կարողացել են, արել են: Մենք պիտի մտածենք, թե ինչպես պատահեց, որ տափաստաններից եկածները մեզ մորթեցին: Ինչո՞ւ թույլ տվեցինք: Թո՞ւյլ էինք: Որտեղ դիմադրություն է եղել, թուրքը ոչ մի հայ էլ չի մորթել: ՈՒրեմն, մենք չենք պայքարել, ենթարկվել ենք: Շահերի տարբերություն է եղել: Կային հարուստ և աղքատ խավեր: Հարուստները չմորթվեցին. իրենց համար ապահով նստեցին եվրոպաներում, զարգացրին իրենց բիզնեսն ու, այսօր, սփյուռք դարձած, մեզ բաներ են թելադրում: Մորթվեցին մտավորականն ու ռամիկը: Մեկը խելքին էր զոռ տվել, մյուսը` ձեռքին: Ո՛չ փող ունեին, ո՛չ ոսկի, ո՛չ բիզնես: Չփախան իրենց տնից ու մորթվեցին: Այսօր էլ նույն բանն է: Ես իր տնից փախած յուրաքանչյուրի մեջ դավաճան եմ տեսնում: Թող այստեղ ապրեն ու կարողանան տեր լինել իրենց տանը: Միայն այդպես մենք կհակադարձենք ամեն մի կրակոցի»:

Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆ

Մեկնաբանություններ