«Ամոթալին միայն այն էր, որ մի «ձեռք լվացող» չեղավ...»

ԼՈԻՅՍ ԵՆ ԸՆԾԱՅՎՈՒՄ ԼԵՌ ԿԱՄՍԱՐԻ ԱՆՏԻՊ ԳՈՐԾԵՐԸ
Գրողների միության և «Վան-Վասպուրական» հայրենակցական միության նախաձեռնությամբ օրերս ՀԳՄ մեծ դահլիճում տեղի ունեցավ երգիծաբան ԼԵՌ ԿԱՄՍԱՐԻ «Սոցիալիզմի սահարա» գրքի շնորհանդեսը:
Գրական աշխարհում Լեռ Կամսարի մուտքն ընդունվել է ծափողջույններով։ Առաջին գրքերը` «Ազգային այբբենարան», «Անվավեր մեռելներ», դրական ու ջերմ արձագանք են գտել: Այս ամենին, սակայն, հաջորդում են հալածանքը, բանտն ու աքսորը: Նրան որակում են «տրոցկիստ», «նացիոնալիստ», «ահաբեկիչ», «ժողովրդի թշնամի»: Գրականագետ Դավիթ Գասպարյանի խոսքով` «խորհրդային վարչակարգի մղձավանջը, որ նա զգացել է իր մաշկի վրա, ոչ թե սոսկ քսանամյա կալանք ու աքսոր էր, այլ ամենօրյա գրական կենցաղ»: Խմբագիրները զգուշանում էին նրանից, մերժում տպագրել գործերը: Այդքանից հետո նա կարողանում է լույս ընծայել «Գրաբար մարդիկ» (1959), «Մարդը տանու շորերով» (1965) գրքերը: Վերջինս տպագրվում է կրճատումներով, հետո, այնուամենայնիվ, դրվում է կալանքի տակ: Այս գույժը ցնցում է գրողին և գամում անկողնուն: Գրքի ազդօրինակը նրան հասնում է մահից առաջ: «Արդեն ուշ է»,- ասում է գրողն ու աչքերը փակում: Նրա իսկական ժամանակը եկավ Հայաստանի անկախացումից հետո: 1988-ից առայսօր Լեռ Կամսարի մանրապատումները զարդարում են տարբեր քաղաքական դիրքորոշում ունեցող մամուլի էջերը:
«ՈՒրիշ բան է ապրել մի հասարակարգում, հաշտվել այդ հասարակարգի պարտադրանքին, կեղծ կուռքերի ճնշմանը, գաղափարախոսությանը, այլ բան է, երբ ուղղակի համարձակ ձեռնոց ես նետում տիրող կարգերին: Նրա խոհագրություների երկու հատորները տպագրվել են, «Սոցիալիզմի սահարան» թվով երրորդն է, և դեռ վիթխարի նյութ կա, որ պիտի հրատարակվի»,- իր ելույթում ասաց ՀԳՄ նախագահ Լևոն Անանյանը:
Լեռ Կամսարի թոռնուհին` Վանուհի Թովմասյանը, ընթերցեց պապի խոհագրություններից.
-«Ով Քրիստոս, դու երջանիկ ես ինձանից նրանով, որ ընդամենը մի քանի ժամ մնացիր խաչի վրա և մեռնելիս էլ հետդ տարար աջ ու ձախ կողմերում խաչված երկու ավազակներին։ Սովետական կառավարությունն ինձ քառասուն տարի խաչի վրա է պահում և իմ երկու կողմերում չի խաչել Լենինին ու Ստալինին, հետո դու իբրև հավատացյալ գոռացիր Աստծուն, որ քո հոգին շուտ տանի, ես որպես անհավատ ամաչում եմ Աստծուն դիմել, որ հոգիս ազատի» (1958թ.):
Լեռ Կամսարը, անշուշտ, պիտի խաչվեր, քանզի ճշմարտության տերը խաչն է` լլկված, հալածված, փշե պսակով։ «Ամոթալին միայն այն էր, որ մի «ձեռք լվացող» չեղավ,- նկատեց Վանուհին արցունքոտ աչքերով:- Ես չգիտեի, որ երբ արժեքավոր գիրք է գրվում, լույս ընծայվում, հեղինակին մեծարում են, շնորհանդես կազմակերպում: Ես գիտեի, որ երբ գրողը գիրք է գրում, ձեռքերը ոլորում են, տանում բանտ, աքսորում Սիբիր, կամ գրքի տպաքանակն այրում են, որ հեղինակը կաթվածահար լինի»։
Լեռ Կամսարի թոռնուհու հուզիչ ելույթը շնորհակալական խոսք էր` փոքր-ինչ ուշացած սիրո, ուշացած ազատության, վերածնված ճշմարտության, զուր չանցած տառապանքի համար` ի հեճուկս զրկանքների, աքսորավայրում ծնվելու, երջանիկ մանկություն չունենալու։ Հարկ չի լինի անվանի երգիծաբանի նման ասել` արդեն ուշ է։
Ճշմարտությունը, երգիծանքն ու տաղանդը ապրելու համար ժամանակ ու տարածություն չեն պահանջում: Սակայն գրողի տառապանքն ու նրա ապրած ժամանակը մտորելու առիթ են տալիս։
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ