«Սեփական կարծիք հայտնելը ֆաշիզմ համարելը կրկնակի ֆաշիզմ է»

«ՑԵՑԸ ՄԵՐ ՄԻՋԻՑ Է»
Կրթական նոր համակարգի, ներառական կրթության, հայերենի մաքրության և այլ հարցերի շուրջ զրուցում ենք գրող, հրապարակախոս, «9-րդ հրաշալիք» շաբաթաթերթի գլխավոր խմբագիր, բազմաթիվ դասագրքերի հեղինակ ՎԱՉԱԳԱՆ Ա. ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ հետ:
-Կրթական համակարգը նորացվել է, չգիտեմ` ժամանակի՞, թե՞ եվրոպական չափորոշիչների բնական թելադրանքով: Սակայն հաճախ է փաստվում, թե խորհրդային կրթական համակարգը օրինակելի էր: Ի՞նչ կասեք այդ մասին:
-Այդ տարիներին կար որոշակի գաղափարախոսություն, ինչը խառնում են կրթական համակարգի հետ: Գործում էր պետական մակարդակով հսկայական քարոզչական ապարատ, կրթությունը քաղաքականացված էր: Լավն այն էր, որ կար հարգանք մեծի, ուսուցչի նկատմամբ: Դպրոցը մի լավ ընտանիք էր, ավարտելուց հետո էլ դասարանցիները կապված էին իրար, ձևավորվում էր իրար շատ սիրող մի հանրություն: Հիմա չկա այդ մթնոլորտը: Ինչ վերաբերում է նրան, թե դասագրքերն ավելի լավն էին, ապա բոլորովին այդպես չէ: Լավ դասագրքեր, իհարկե, կային: Սակայն մեզ չէին սովորեցնում մտածել, գործնականում կիրառել տեսական գիտելիքները: Առաջին հայացքից խորհրդային դպրոցի շրջանավարտը զարգացած մարդու տպավորություն էր թողնում. նա լավ գիտեր, ասենք, աշխարհագրություն, ուներ ցաքուցրիվ գիտելիքներ աշխարհի մասին, բայց որևէ գերադասելի ուղղությամբ չէր կարող մրցակցել, ասենք` ամերիկացու հետ, որը, իբր, այդքան մեծ զարգացում չուներ: Նոր մեթոդները բավականին լավն են ու առաջադիմական: Այսօր մեր նպատակը ոչ թե սոսկ գիտելիքներով հարուստ, այլ բազմակողմանի զարգացած, հասարակությանը պիտանի անհատ կերտելն է: Գիտելիքները պիտի ծառայեն անհատի զարգացմանը: Դեռ փոքր տարիքից երեխային պետք է սովորեցնել ազատ մտածել, բարդույթներ չունենալ, մտքով չարաճճի լինել, տրամաբանող: Սրանցից յուրաքանչյուրի հետևում հսկայական մեթոդական հնարքներ կան: Դրանք պետք է խտացնել դասագրքերի մեջ, որպեսզի երեխաներն աննկատ ձեռք բերեն այդ հատկանիշները:
-Դասագրքերի ստեղծման համար կիրառե՞լ եք այնպիսի մեթոդներ, որոնք մինչ այդ չեն եղել:
-Ընդհանրապես, մեր ստեղծած դասագրքերը գրված են ժամանակակից մանկավարժական տեխնոլոգիաների կիրառմամբ ուսուցանելու համար: «Այբբենարանում» ես դեռևս 1990-ական թվականներին կիրառել եմ խաղային տեխնոլոգիաներ: Տասնմեկ տարի առաջ, երբ այն դպրոց մտավ, դա վայրի բան համարվեց, նույնիսկ գրել էին` «Այբբենարա՞ն, թե՞ խաղագիրք»: Անցավ տասը տարի` նոր-նոր հասկացան, որ դա ճիշտ էր: Գաղտնիք չէ, որ երեխայի համար, հատկապես վեց տարեկան երեխայի, առաջնային գործունեությունը խաղն է. եթե ուզում ես ինչ-որ բան սովորեցնել, պետք է անել խաղի ձևով: Այդ համակարգը նաև իմ ջանքերով ներմուծվեց դպրոց, և հիմա ուրախ եմ, որ դպրոցում մեծ ուշադրություն է դարձվում դրան:
-Հայերենի պահպանմանը նվիրված շատ հաղորդումներ եք ունեցել, հոդվածներ և գրքեր եք գրել ու գրում այդ մասին: Մարդու տեսակի ձևավորման համար (ազգային և ոչ միայն) կարևոր նշանակություն ունի լեզուն: Մենք ասես կորցրել ենք այդ գիտակցումը: Որքան էլ դպրոցում երեխային սովորեցնեն մաքուր հայերենը, հնարավոր չէ զերծ մնալ հեռուստատեսային հաղորդումների, սերիալների ազդեցությունից: Գռեհկաբանությունը, ժարգոնը թափանցել են նաև գրականություն:
-Աստվածատուր է մեր լեզուն, և լավ է, որ պահպանել ենք: Հիմա վտանգ կա, որ դա էլ ենք կորցնելու: Թեև անկախ պետություն ենք, և թվում է` լեզուն պիտի պահպանված լիներ, բայց այդպես չէ: Լեզուն ինքնամաքրման մեծ պաշարներ ունի: Մեր պապերը թուրքախոս են եղել, պարսկախոս, ռուսախոս, հիմա էլ անգլիախոս ենք դառնում, բայց հայերենը շատ կենսունակ է և կարողանում է պահպանել ինքն իրեն: Անհրաժեշտ է նաև պետական հոգածություն, որը սկսվում և ավարտվում է լեզվի պետական տեսչության խեղճուկրակ գոյությամբ. թվարկված ազդեցությունների դեմ պայքարել նա չի կարող: Մենք տարիներով հղկում ենք երեխայի խոսքը, իսկ հեռուստատեսությունը մի կինոյով կամ սերիալով փչացնում է դա: Օրինակ, «Հ2»-ով ցուցադրվող «Առլեկինո»-ն, ուր հայտնի ֆիլմերը ցածրակարգ լեզվով վերահնչյունավորվում են իբրև հումոր, տառացիորեն թերմացք է: Նույնը սերիալների լեզուն է, հումորիստների, որոնց կարծիքով մաքուր հայերենով հնարավոր չէ հումոր անել, և եթե նրանց հումորից հանենք գռեհկաբանությունը, անպարկեշտ ակնարկները, այդ հումորից ոչինչ չի մնա: Դրանով սնվող երեխան չի կարող հասկանալ բարձրակարգ, նուրբ հումորը: Այդպես է երաժշտության դեպքում. այնքան են ռաբիս լսում, որ Կոմիտասը նրանց համար դառնում է անհասկանալի, անգամ ծիծաղելի: Դա արվում է բոլոր բնագավառներում: Դանդաղ գործող ականի պես դրված է մեր ինքնության հիմքում: Լեզուն ունի նաև միավորող հատկություն: Որպեսզի այսքան հարուստ բարբառների պայմաններում մարդիկ հասկանան իրար, հոգեհարազատ լինեն միմյանց, պետք է մի լեզվով խոսեն: Միավորման զգացումը երջանկության զգացում է բերում նաև, որն այսօր խաթարում են ժարգոնով, բարբառային ձևերով: Բարբառների մեջ հսկայական հարստություն կա, բայց նրանք ունեն նաև անջատողական բնույթ: Պետք է շատ խնամքով օգտվել նրանց անսպառ հարստությունից: Մեր թշնամիները լավ գիտակցում են, որ ազգը միավորող ցանկացած գործոն պետք է խաթարել` լինի լեզու, հավատ, ընտանիք, սեր, մեծի նկատմամբ հարգանք:
-Թշնամիները մեր մե՞ջ են:
-Թշնամիները նաև մեր մեջ են կամ, ավելի ճիշտ, փչացումը մեր միջոցով է արվում: Երբ Սասունցի Դավթի աղջիկը նետով սպանեց հորը, Դավթի վերջին խոսքերն էին. «Ցեցը մեր միջից է»: Հակառակ դեպքում ոչ ոք չի կարող մեզ հաղթել: Վերջերս իմացա, որ դպրոցներից մեկում 8-րդ դասարանի (նախկին 7-րդ) աշակերտներին տնօրենության գիտությամբ հարցաթերթիկներ են բաժանվել, հարցերից մեկում, օրինակ, երեխան պետք է պատասխանի` գիտի՞ արդյոք` առաջին սեռական հարաբերության ժամանակ որքան է հղիանալու վտանգը, կամ` եթե հաշիշ ես գործածում, հերոինը կազդի՞ քեզ վրա, ինչպե՞ս օգտագործել պահպանակները, ներարկիչները և այլն: Ես սա համարում եմ ոչ թե թշնամություն, այլ բարբարոսություն, սպիտակ եղեռն` մի քանի «գրանտակերների» կողմից:
-Ի՞նչ կասեք ներառական կրթության մասին: Որքան գիտեմ, այն արդեն վեց տարի գործում է Հայաստանում, ներգրավված է քսաներեք դպրոց, այս տարի պատասխանատուները հույս են հայտնել, որ դրանց թիվը կհասնի քառասուներեքի:
-Ներառական կրթության հիմքում իբր հումանիզմի տարրեր կան, ըստ որի` հասարակության բոլոր անդամները պետք է ինտեգրացվեն միմյանց, բոլորը հավասար են և պետք է ապրեն նույն ձևով: Արտաքինից, իհարկե, մարդասիրական մոտեցում է: Բայց եթե իրապես նայենք` ովքե՞ր են որոշում, թե որ երեխաները պարզապես ի վիճակի չեն իրենց հասակակիցների հետ ամբողջ տասը տարի սովորելու և ավարտելու դպրոցը: Դրա համար անհրաժեշտ են արհեստավարժ գիտնականներ, հատուկ հանձնաժողովներ: Խոսքը, իհարկե, շարժողական կամ նման բնույթի խնդիրներ ունեցող երեխաների մասին չէ, այլ մտավոր հետամնաց, որոնց միջև նույնպես կա շերտավորում: Ոմանք կարող են ժամանակի ընթացքում այս կամ այն չափով ինտեգրացվել հասարակությանը: Իսկ կան երեխաներ, որոնց համար ուղղակի զուր տանջանք է հանրակրթական դպրոց հաճախելը: Մյուս երեխաների համար էլ դժվար է նրանց տանջանքը տեսնելը: Մի երեխա կար ներառական կրթությամբ դասարանում, որ չէր հասկանում` ինքը որտեղ է, ռետին էր ուտում, քաշում էր երեխաների մազերից, գրիչներն էր վերցնում և այլն: Մեկ այլ դպրոցում երեխաներից մեկը վազում էր միջանցքում, ուսուցիչն էլ նրա հետևից, որ չվնասի իրեն կամ ուրիշներին: Նման երեխաներին դպրոց բերելը մի՞թե մարդասիրություն է: Մամուլում մի հոդված էր տպագրվել «Սովորական ֆաշիզմ» վերնագրով` ուղղված մեր բանաստեղծուհիներից մեկի դեմ: Նա «համարձակվել էր» դեմ արտահայտվել ներառական կրթությանը: Մի՞թե սեփական կարծիք հայտնելը ֆաշիզմ համարելը կրկնակի ֆաշիզմ չէ: Դա վտանգավոր մտածողություն է: Նրանք ասում են` Շվեդիայում կիրառվում է այդ մեթոդը: Բայց ո՞վ ասաց, որ Շվեդիան մեզ համար չափանիշ է, որտեղ հայր ու տղա ամուսնանում են իրար հետ: Ես չէի ցանկանա, որ իմ երեխան ապրեր նման երկրում:
-Ներառական կրթությունը կիրառող դպրոցները, հավանաբար, ֆինանսավորվում են։ Ըստ այդմ` ստեղծվո՞ւմ են համապատասխան պայմաններ ֆիզիկական և մտավոր խնդիրներ ունեցող երեխաների համար:
-Յուրաքանչյուր երեխայի հետ պետք է առանձին աշխատանք տարվի, բացի ուսուցչից, պետք է լինեն հոգեբան, դաստիարակ, մեթոդիստ, խնամող: Առանձին կրթական ծրագիր է պետք, հատուկ դասագրքեր: Ես ոչ մի դպրոցում նման բան չեմ տեսել, և հնարավոր էլ չէ մեր պայմաններում: Կարծում եմ, մարդասիրական կլիներ, եթե պետությունը հատուկ և բավականին լավ պայմաններ ստեղծեր նրանց համար, իհարկե, նրանց հասարակությունից չմեկուսացնելով: Մինչդեռ, այդ հոգսն իր վրա վերցնելու փոխարեն, պետությունն ամբողջ այդ մտավոր, հոգևոր, ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունը գցում է փոքրահասակ երեխաների վտիտ ուսերին: Հասարակությունն իր առողջ մասով պետք է առաջ գնա, դիմագրավի իր առաջ ծառացած մարտահրավերներին: Այս և նման արհեստածին խնդիրները բալաստի նման կպչում են և խանգարում մեր առաջընթացին: Չմոռանանք, որ մենք Շվեդիա չենք, փոքր երկիր ենք` շրջապատված թշնամական երկրներով. մեզ թուլանալ չի կարելի:
-Այնուամենայնիվ, փորձենք թվարկել դրական ու բացասական հնարավոր ազդեցությունները, որ կարող է ունենալ ներառական կրթությունն առողջ և խնդիրներ ունեցող երեխաների վրա:
-Դրական ոչինչ չեմ կարող նշել: Մտավոր անհուսալի հետամնաց երեխայի հետ միևնույն դասարանում սովորելն առողջ երեխային չի դարձնում ավելի մարդասեր: Նա կարող է սովորել, որ իր կողքին կան նման մարդիկ, բայց դա չի նշանակում, թե կսիրի նրանց: Ինչ վերաբերում է խնդիրներ ունեցող երեխաներին, «ջերմոցային պայմանները» նրանց դարձնում են քմահաճ, նրանք շարունակ ուզում են ուշադրության կենտրոնում լինել` ի հաշիվ ուրիշների: ՈՒսուցիչները դասին հատկացված ժամանակի մեծ մասը ծախսում են նրանց վրա` առողջ երեխաների փեշերից քաշելով ու կասեցնելով նրանց զարգացումը: Առողջ հասարակության զարգացման բնական ռիթմը մտավոր հետամնացներին հարմարեցնելը ոչ թե սովորական, այլ արտասովոր ֆաշիզմ է: Ո՞վ է ասում, թե ներողամիտ մոտեցումից այդպիսի երեխաներն ավելի լավ կզարգանան, քան եթե պայքարի միջով անցնեն: Շառլ Բոդլերն իր գործերից մեկում գրում է, որ խփում է իրենից փող ուզող մուրացկանին, մուրացկանը նորից է փող ուզում, նա նորից է խփում, և այսպես այնքան ժամանակ, մինչև որ մուրացկանն ինքն էլ է խփում. նրա մեջ արթնանում է մարդը… Մենք պետք է յուրաքանչյուրի մեջ արթնացնենք մարդուն, բայց ոչ մյուսների մեջ մարդը մեռցնելու հաշվին:
-Ներառական կրթության վերաբերյալ կարծիքները տարբեր են: Չե՞ք կարծում, որ մինչ այն մեր կրթական համակարգում ներառելը պետք է քննարկվեր համապատասխան մասնագետների շրջանում, հասարակական կարծիք ձևավորվեր։ Ինչո՞ւ են հիմա միայն բարձրաձայնում, փորձում կասեցնել կամ հակառակը` ընդլայնել:
-Լավ հարց է, կարծում եմ, իսկապես չի քննարկվել, տեղյակ չենք` ով և ինչպես է այն հաստատել մեզանում: Երևի մեր պատգամավորները սեղմել են կոճակը` չիմանալով` ինչի համար են քվեարկում, ինչպես շատ ու շատ օրենքներ ընդունելիս:
-Իսկ ի՞նչ կասեք այն մտահոգության մասին, որ արագընթաց ու տեխնիկայով գերհագեցած մեր դարում նոր սերունդը հայտնի չէ, թե դեպի ուր է գնում:
-Բնությունն ասես նախապատրաստում է մարդուն: Երեխան, որ ծնվում է այսօր, նման չէ քսան տարի առաջ ծնված երեխային: Երեք տարեկան երեխան րոպեների ընթացքում կարողանում է օգտվել բջջային հեռախոսից, համակարգչից: Մենք առաջադիմությունից վախեցող չենք: ՈՒշիմ ենք, խելացի: Մեզանից վախեցողներ կան, մեր ուշիմությունը շատերին ձեռք չի տալիս: Ցավոք, մամոնապաշտները շատ են, ու դրսից կառավարող ուժերը հենվում են նրանց վրա: Հաճախ կտրում ենք այն ճյուղը, որի վրա նստած ենք:
Զրուցեց Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ