Հանրահավաքը, որի մասին շուրջ մեկ ամիս խոսում էր ընդդիմությունը, մասնավորապես, «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցությունը, վերջապես կկայանա. նշանակվեց կոնկրետ օր, և սկսվեց հետհաշվարկը։ Հանրահավաքի օրը, ինչպես փորձագետներից շատերն են բնորոշում, կլինի քաղաքական ակտիվ աշնան միջանկյալ վերջնակետերից մեկը։ Այն քաղաքական գործընթացները՝ ընդդիմության համախմբումը, օրակարգի ձևավորումը, մարտավարական քայլերը, որ մեկնարկել էին դեռևս գարնան վերջին և ակտիվորեն ծավալվում էին ամբողջ ամռան ընթացքում, որպես արդյունք երևան կգան հոկտեմբերի 8-ին կայանալիք հանրահավաքի ընթացքում։
Այս առումով ընդդիմությունը կարող է արձանագրել միջանկյալ հաջողություն։ Փաստորեն, ընդդիմադիր ուժերը կարողացան մի քանի ամիս աշխատանքի արդյունքում, միմյանց հետ որոշակի փորձությունների միջով անցնելով, տարաձայնությունները հարթելով՝ գալ մեկ ընդհանուր ձևաչափի և համատեղ բարձրանալ նույն հարթակ։ Սա անչափ կարևոր է, քանի որ վերջին մեկուկես ամսվա ընթացքում իշխանական քարոզչական մեքենան շահարկում էր այն գաղափարը, թե ԲՀԿ-ի, ՀՅԴ-ի և «Հայրենիք» կուսակցության միջև լուրջ տարաձայնություններ են ի հայտ եկել, և Գագիկ Ծառուկյանի ղեկավարած կուսակցությունը չի ցանկանում մի հարթակում հանդես գալ մյուս երկու քաղաքական ուժերի հետ։ Սակայն փաստն այն է, որ, ի հեճուկս հոռետեսների, ընդդիմադիր այս ուժերի համախմբումը կայացավ, և դրա արդյունքը հոկտեմբերյան հանրահավաքն է։
Հասկանալի է, որ անկախ նրանից, թե հրապարակային ելույթներում արտաքնապես ինչ արձագանք են տալիս իշխանությունները՝ ներկայացնելով ցուցադրական հանգստություն, նույնիսկ արհամարհանք, երբեմն ծաղր, ակնհայտ է, որ ընդդիմության ցանկացած ակտիվություն իրականում նյարդային ռեակցիա է առաջացնում իշխանության մոտ։ Եվ այդ ջղաձգումը հիմնականում արտահայտվում է քրեական օրենսգրքի մահակին դիմելով։ Գագիկ Ծառուկյանի պարագայում, երբ վերջինս պասիվ վարքագիծ է դրսևորում, մոռանում են քրեական գործերը, իսկ երբ սկսում է մարզային այցելությունները, հայտարարվում է հանրահավաքի մասին, անմիջապես ջրի երես են դուրս գալիս հին ու նոր քրեական գործեր ընտրակաշառքի, նրա տնտեսական գործունեության շուրջ։
Նույնը վերաբերում է «Հայ հեղափոխական դաշնակցությանը»։ Կրկին սկսեցին սպառնալ, որ եթե ՀՅԴ-ն իրեն ճիշտ չպահի, քրեական գործերը կակտիվանան, և դա ասվեց բաց տեքստով՝ իրեն հեղափոխության առաջնորդներից մեկը հռչակած կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարար Արայիկ Հարությունյանի շուրթերով։
Արթուր Վանեցյանի մասին ավելորդ է խոսել, քանի որ վերջինիս անընդհատ ինչ-որ ծիծաղելի գործերով կանչում են կա՛մ ՀՔԾ, կա՛մ ԱԱԾ, որտեղ նույնիսկ չեն կարողանում նրան որևէ գործով ներգրավել, սակայն փորձում են հոգեբանական ճնշում գործադրել։ Վերջին շրջանում իշխանական որոշ կարկառուն ներկայացուցիչներ սկսեցին Վանեցյանին անգամ մեղադրել դավաճանության մեջ։ Նույնը վերաբերում է ընդդիմադիր այլ գործիչներն։ Այսպիսով՝ կարող ենք արձանագրել, որ իշխանության ցուցադրական հանգստությունը շատ երերուն է։ Այդ հանգստության տակ իրականում բավականին լուրջ, քողարկված անհանգստություն կա երկրում ընթացող ներքաղաքական զարգացումների շուրջ։
Եվ այդ անհանգստությունն անհիմն չէ։ Իշխանությունը, ունենալով ընդդիմադիր գործունեության շատ մեծ փորձ, լավ հասկանում է, որ իր դիրքերը բավականին թուլացած են։ Հենվելով իշխանության գալու իրենց փորձի վրա՝ կառավարությունում հասկանում են, որ նույն ճանապարհը շատ արագ կարող է անցնել նաև այսօրվա ընդդիմությունը, որը շատ ավելի մեծ ռեսուրսներ ունի, քան նույն «Քաղպայմանագիրը» մինչ իշխանափոխությունը, երբ կարողացավ առանց որևէ ուժի, իհարկե ներիշխանական խարդավանքներից օգտվելով, գալ իշխանության։ Եվ ընդդիմադիր «Քաղպայմանագրի» հետ համեմատած՝ այսօրվա իշխանությունը շատ ավելի մեծ ռեսուրսներ ունի՝ թե՛ ֆինանսական, թե՛ կառուցվածքային, թե՛ մարդկային, թե՛ արտաքին կապեր։ Որոշակի հանգամանքների համընկման պարագայում իշխանափոխությունն այսօր այնքան էլ տեսական տարբերակ չէ, ինչպես փորձում է ներկայացնել գործող ղեկավարությունը, կամ պատկերացնում են հասարակության որոշ շերտեր։
Այստեղ հարց է առաջանում. այնուամենայնիվ, ի՞նչ է տալու հոկտեմբերին նշանակված հանրահավաքը, արդյոք իշխանության, ընդդիմության կամ հանրության տարբեր շերտերի կողմից չի՞ ուռճացվում այդ հանրահավաքի նշանակությունը։ Հանրահավաքները Հայաստանում միշտ էլ սովորական երևույթ են եղել, ու դա մեր քաղաքական մշակույթի մի մասն է։ Սակայն այստեղ առանցքային է, թե այս հանրահավաքով ինչ խնդիրներ են լուծվելու։
Ընդդիմությունը իսկապես շատ կոնկրետ խնդիրներ ունի լուծելու։ Նախ պետք է ցույց տա, որ կարողանում է համախմբված աշխատել՝ մի կողմ դնելով սեփական նկրտումները, հնարավոր տարաձայնությունները։ Այս առումով կարծես թե ընդդիմությունը մեկ հայտարարի եկել է։ ԲՀԿ-ն, ՀՅԴ-ն և «Հայրենիք» կուսակցությունը նախնական փուլում անցան այն ճանապարհը, որ սովորաբար անցնում են ընդդիմադիր ուժերը. սկզբում փորձում էին հասկանալ, թե ով է լինելու իրենց առաջնորդը, սակայն շատ շուտով հասկացան, որ դա այն հարցն է, որ տարանջատում է այդ կուսակցություններին, և ավելի լավ է այդ թեման ընդհանրապես չշոշափել ու խոսել այն հարցերի շուրջ, որոնք իրենց միավորում են։ Իսկ միավորում է ընդդեմ կարգախոսը, երեք տակտիկական խնդիր՝
1. այս իշխանությունը՝ Նիկոլ Փաշինյանի ղեկավարությամբ, տապալել է բոլոր ծրագրերը, առավել ևս տապալել է կորոնավիրուսի դեմ պայքարը, որի պատճառով երկրում լուրջ ճգնաժամ է առաջացել, ուստի այս անկարող իշխանությունը պետք է հեռացվի երկրի կառավարման ղեկից, պետք է ստեղծվի հակաճգնաժամային կառավարություն, որը ճգնաժամից կհանի երկիրը, ինչից հետո անմիջապես կնշանակվեն արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ։ Ըստ էության, սա այն մարտավարական ընդհանրությունն է, որն այսօր միավորում է ոչ միայն նշված երեք կուսակցություններին, այլև բոլոր ընդդիմադիր քաղաքական ուժերին՝ ներառյալ Ռոբերտ Քոչարյանը, ՀՀԿ-ն։
2. Ընդդիմությունը հանրությանը պետք է ներկայանա որպես իրական այլընտրանք գործող իշխանություններին։ Այսինքն՝ «եթե այս ղեկավարը չէ, ապա էլ ո՞վ » ավանդական հարցադրումը, որ դրվում է յուրաքանչյուր իշխանության օրոք, պետք է լուծվի, պետք է հստակ առաջադրվի՝ «եթե ոչ Նիկոլը, ապա էլ ո՞վ» հարցի պատասխանը։ Մանավանդ որ Նիկոլ Փաշինյանը այն մասշտաբի գործիչը չէ, որը ապրիորի կարող է համարվել անփոխարինելի։ Նույնիսկ այս պարագայում հասարակությունը ցանկանում է տեսնել այլընտրանքը։ Առաջիկա հանրահավաքով պետք է ցույց տալ, որ կա այդ այլընտրանքը, որը բավականին կազմակերպված է, ռեսուրսային է, ունի հստակ պատկերացումներ, կա մինչև վերջ գնալու վճռականություն, և ժողովուրդը, գնալով այդ ուժի հետևից, չի հիասթափվի։
3. Երրորդ խնդիրը, որ պետք է լուծի հանրահավաքը. իշխանությունը պնդում է, թե իր հենարանը հանրության լայն շերտերն են, սակայն ընդդիմադիրները պետք է կոտրեն այդ կարծրատիպը և ապացուցեն, որ փողոցի մի մասն արդեն իրենցն է։ Այն պատկերը, որ կար 2018 թվականի գարնանը կամ մինչև 2018 թ. դեկտեմբերի խորհրդարանական ընտրությունները, էապես փոխվել է։ Սա քաղաքական և հոգեբանական բավականին կարևոր գործոն է։ Պետք է արձանագրվի, որ երկրում իրավիճակ է փոխվել։
Բացի այդ, այս հանրահավաքով պետք է հստակ ազդակներ տրվեն այլ քաղաքական ուժերի, որոնք դեռևս փորձում են դիրքավորվել քաղաքական դաշտում և որևէ կերպ չեն կարողանում հասկանալ՝ ինչով են զբաղվելու։ Հանրահավաքը պետք է ցույց տա, որ ձևավորվել է ուժի նոր կենտրոն, և այն կուսակցությունները, որոնք փնտրտուքների մեջ են ու իրենց տեսնում են ընդդիմադիր դաշտում, կարող են ձգտել դեպի այդ նոր կենտրոնը։ Գաղտնիք չէ, որ այս հանրահավաքն ազդակ է նաև արտաքին ուժերին այն մասին, որ Հայաստանում կան որոշակի աշխարհաքաղաքական վեկտորի կրողներ, որոնք կարողանում են ինքնուրույն հարցեր լուծել երկրի ներսում։ Այս առումով իր բավականին ռիսկային վարքագծով ընդդիմության ջրաղացին ջուր լցրեց հենց իշխանությունը, որը Ռուսաստանի ղեկավարի ուղղակի թշնամի հանդիսացող նախկին օլիգարխ Միխայիլ Խոդորկովսկու սեփական կայքում տեղ գտած հրապարակումը՝ իբր Հայաստանում գործող ռուսաստանյան գործակալների մասին, ընդունեց որպես «հանցագործության մասին հաղորդագրություն» և ԱԱԾ-ի ղեկավարի միջոցով պաշտոնապես խոսք տվեց, որ դրան կտրվի քրեաիրավական արձագանք։ Բնականաբար, այսուհետև թե՛ Ծառուկյանի, թե՛ Վանեցյանի ու թե՛ որոշ այլ քաղաքական գործիչների նկատմամբ քրեական ներկայացվող հետապնդումները ստանում են այլ բնույթ և օրինակ Ռուսաստանի ղեկավարության կողմից կարող են դիտարկվել որպես «ՌԴ բարեկամների» հանդեպ ՀՀ ղեկավարության կողմից հետապնդման դրսևորում։ Դրանից իհարկե կարող են բխել որոշակի հետևանքներ։ Մասնավորապես, պատահական չէ, որ այդ հրապարակումից անմիջապես հետո, ըստ մոսկովյան որոշ աղբյուրների, հատուկ ծառայությունների հետ կապված լրատվական ռեսուրսում զետեղվեց հայաստանյան իշխանության սորոսյան ծագումնաբանության մասին հոդվածը, որում ներկայացվեց սորոսյան հիմնադրամի հետ կապված ՀՀ բարձրաստիճան պաշտոնյաների ցանկը, որը գլխավորում էր անձամբ Նիկոլ Փաշինյանը, և որի մեջ ի դեպ ներգրավված է նաև ԱԱԾ ներկա ղեկավարը։
Խաղադրույքը, որ դրվել է հանրահավաքի վրա, բավականին մեծ է. նշված երեք ընդդիմադիր ուժերը լուրջ կազմակերպական աշխատանք են տանում։ Նույնիսկ ԲՀԿ-ն դասական սխեմայով է ընթանում. հանրահավաքի կազմակերպումը, ընդդիմադիր զանգվածների կոնսոլիդացիան սկսել է մարզերից։ Ծառուկյանը, երկար ժամանակ մարզ առ մարզ այցելելով, այսպես ասած, գույքագրում է իր կառույցները, փորձում է ռեսուրսներն օգտագործելով հնարավորինս շատ մարդ հավաքել հրապարակում։
Հաշվի առնելով, որ երեք քաղաքական ուժերն էլ, որ լինելու են հարթակում, ինստիտուցիոնալ են՝ ունեն իրենց կառույցները, կուսակցական կադրային բազա, ֆինանսապես կայուն են, ունեն արտաքին քաղաքական կապեր, հանրահավաք կազմակերպելն առանձնապես մեծ խնդիր չպետք է լինի։ ՈՒ պատահական չէ, որ իշխանությունը մտահոգված է, քանի որ այս երեք ուժերի համար զանգվածային միջոցառում կազմակերպելը շատ բարդ խնդիր չէ։ Դրանով է պայմանավորված, որ փորձում են հենց բնում խեղդել այս գործընթացը, այդ թվում՝ առաջնորդներին ազատազրկելով և այլն։
Այստեղ կա նաև մեկ նրբություն։ Ինչպես փորձագետներն են նշում, Գագիկ Ծառուկյանը նաև ապացուցելու խնդիր ունի։ Հունիսին, երբ փորձում էին ԲՀԿ առաջնորդին ձերբակալել, նրան չհաջողվեց, հանուն իր պաշտպանության, փողոց հանել մեծ զանգվածների, և հօդս ցնդեցին այն առասպելները, թե Ծառուկյանն ունի տասնյակ հազարավոր հետևորդներ։ Այժմ, սակայն, եկել է ժամանակը հակառակն ապացուցելու և իրական ուժը ցուցադրելու։ Սրանով է պայմանավորված, որ Գագիկ Ծառուկյանը մեծ ջանասիրությամբ է զբաղվում հանրահավաքի կազմակերպման հարցերով։
Այսպիսով հանրահավաքով կավարտվի ընդդիմության համախմբումը, ինչը սկիզբ կդնի քաղաքական նոր փուլի։ Այստեղ իհարկե հարց է առաջանում՝ ի՞նչ տեղ ու դեր ունեն այս գործընթացներում մյուս ընդդիմադիր ուժերը։ ՀՀԿ-ն կարծես թե որոշակի խանդով է վերաբերվում այս պրոցեսին, քանի որ հանրապետականները ցանկություն ունեն մասնակցելու, սակայն ընդդիմադիր ուժերը խուսափում են վերջիններս հետ սերտ համագործակցելուց՝ հաշվի առնելով, որ ընդամենը 2,5 տարի առաջ հենց նրանք իշխանության բերեցին Նիկոլ Փաշինյանին։ Ինչ վերաբերում է Ռոբերտ Քոչարյանին, ապա վերջինս առանձնապես չի երևում այս զարգացումներում։ Սակայն ակնհայտ է, որ այն քաղաքական ուժերը, որոնք հարթակում են, շատ հեշտ կհամագործակցեն ՀՀ երկրորդ նախագահի հետ, երբ նա որոշի բացահայտ մասնակցել քաղաքական ակցիաներին։ Առայժմ այնպիսի տպավորություն է, թե Ռոբերտ Քոչարյանն իր սեփական ճանապարհով է ընթանում, որը դեռևս չի խաչվում այս երեք ուժերի հետ։ Սակայն ակնհայտ է, որ նրա հետ համագործակցությունը ընդդիմության այս երեք ուժերի համար շատ ավելի սահուն ու թեթև կլինի, քան ՀՀԿ-ի։
Արամ Վ. ՍԱՐԳՍՅԱՆ