Կորոնավիրուսն ու՞մ շունն է՝ իսկապես
01.05.2020 | 00:11
«Մինչև Ավստրալիայի հայտնագործումը Հին աշխարհում համոզված էին, որ բոլոր կարապները սպիտակ են: Նրանց աներեր համոզմունքը լիովին ապացուցված էր փորձով: Առաջին սև կարապի հետ հանդիպումը, հավանաբար, խիստ զարմացրել է թռչնագետներին, բայց այդ պատմությունը ցույց է տալիս՝ դիտարկումների կամ փորձի ինչ կոշտ սահմաններում է ձևավորվում մեր իմացությունը: Մեկ դիտարկումը միայն կարող է հերքել աքսիոմը, որ մի քանի հազարամյակ է հղկել-մշակել, երբ մարդիկ հիանում էին սպիտակ կարապներով: Հերքմանը հերիքեց ընդամենը մեկ սև կարապ» այսպես է սկսվում Նասիմ Տաբետի «Սև կարապ» բեսթսելլերը: Պատկերացումների ու իրականության զուգահեռության մասին, որոնց հատույթում պատկերացումները պայթում են՝ իրականության բազմազանության, երբեմն էլ ճիշտ հակառակի մասին: Անվանենք սև կարապի սինդրոմ:
Այսօրվա Հայաստանում բոլորս ենք բախվում այդ սինդրոմին: Ինչպես ապակե պատին՝ ամեն ինչ թափանցիկ է՝ տեսանելի, բայց երբեք չես շոշափի ու չես ունենա: Մեզ հրամցնում են պատկերացումների զուգահեռը, մենք ապրում ենք իրականության մեջ: ՈՒ ապակե պատը օրեցօր հաստանում է: Երբ ամբողջ աշխարհը զբաղված է կորոնավարակի հետևանքների հաղթահարումով՝ մարդկային կորուստները կանգնեցնելու բուժման միջոցներ կամ պատվաստանյութ գտնելով, տնտեսական կորուստների հնարավորինս անկորուստ փոխհատուցումով, Հայաստանում կորոնավիրուսը դարձել է առավոտյան տեղեկատվություն՝ քանի մարդ է վարակվել, քանիսն է բուժվել, քանիսն է հեռացել կյանքից, քանիսին են թեստավորել: Վերջ: Հասկանալի չէ՝ ինչու՞ է կարանտին մտցվել, և ինչու՞ օր առաջ չի հանվում, եթե չեն պահպանվում կարանտինի նորմերը: Ապացույցը՝ երեկվա 134 նոր դեպքն է: Գավառի դեպքերը համարենք նոնսենս կամ վարչապետի ասած՝ «սամասուդ», ու՞մ վրա է դրված կարանտինի պահանջների կատարման վերահսկողությունը: Ոստիկանությա՞ն: ՈՒ՞ր են նրանք: Պարետը տիրապետու՞մ է իրավիճակին կամ տեղեկությանը, թե՞ վիրտուալ հրամաններ է արձակում, որոնց կատարումը ոչ մեկին չի հետաքրքրում: Չի՞ ստացվում, որ երբ կորոնավարակի տարածման դեմ բոլոր երկրները արդյունավետ պայքարում են կարանտինով, կանխում վարակվածության ու մահացության աճը, Հայաստանում կարանտինը պետք էր հեռախոսով մարդկանց շփումները վերահսկելու համար: Այսօր կորոնավարակի դեմ Հայաստանում միայն բժիշկներն են պայքարում, պետական համակարգը իմիտացիայի մեջ է: Սկսած Արսեն Թորոսյանից՝ առողջապահության նախարարն անգամ այս ընթացքում տարված է բուժհաստատություններ փակելու մոլուցքով: Վարչապետը տարատեսակ տեղեկատվությունների հորձանքում՝ չի կողմնորոշվում ի՞նչ անել: Պետությունը շարունակում է գործառնել իներցիայով: Աժ արտահերթ նիստում մի քանի օր ամբողջ խորհրդարանը չէր կարողանում պարզել՝ ի՞նչ է լինում՝ երբ իշխանական պոպուլիզմը բախվում է ընդդիմության պոպուլիզմին, ու ի՞նչ անել: Իրականում բնակչության կորուստների փոխհատուցման տարբերակը, որ առաջարկում էր ԼՀԿ նախագահ Էդմոն Մարուքյանը, սենսացիա, հակապետական ու հակատրամաբանական տարր չունի, այդպես վարվել են մի քանի երկրներ՝ ԱՄՆ, Մեծ Բրիտանիա, Իտալիա… Մի քանի երկրներ էլ գնացել են այլ ճանապարհով՝ տնտեսությունն ու աշխատատեղերը փրկելու՝ Ֆրանսիա, Ճապոնիա, Գերմանիա… Մեթոդի ընտրության հարց է, որի հիմքում կոնկրետ երկրի տնտեսական վիճակն ու ֆինանսական միջոցներն են: Հայաստանին ո՞ր տարբերակն է ավելի ձեռնտու՝ ընդամենը այս հարցին կոնկրետ թվային հիմնավորումներով պատասխանելու փոխարեն՝ ԱԺ-ն անցավ «հոգնած տրյապկեք» ճոճելու իրեն հասու գործընթացին: Այդքան է մտավոր ներուժը, ավելիի ունակ չէ: Իր մեծամասնության մեջ՝ ըստ պատգամավորների թվի: Սակավաթիվ փոքրամասնություն ունենալով պատգամավորների բոլոր խմբակցություններից, որ ի վիճակի են ճգնաժամը գնահատել ու ճգնաժամային լուծումներ առաջարկել: Բայց սա խորհրդարանի ճգնաժամը չէ: Անգամ կորոնավարակի հարուցած ճգնաժամը չէ:
Սա համակարգի ճգնաժամն է: Ռեալ պոլիտիկում խորհրդարանի արտահերթ նիստը ձևականություն էր: Մեկ է՝ կառավարությունը ինչ օրինագիծ էլ բերի, ասենք կարմիրը հետայսու կապույտ է, ԱԺ-ն, որտեղ ՔՊ-ն ունի բացարձակ մեծամասնություն, ընդունելու է, իմա՝ խորհրդարանական կառավարման համակարգը Հայաստանում չի կարող գործել, երբ մեկ կուսակցություն ունի ճնշող մեծամասնություն, որ գործնականում անիրավազոր է դարձնում ընդդիմությանը՝ նրանց մնում է միայն խոսել՝ ընդունվող օրինագծերի ու որոշումների վրա ազդեցություն չունենալու պարագայում, մեկ էլ տեսարաններ սարքել, որ ժողովուրդը իրենց չմոռանա:
Պատճառը քաղաքական ուժերի անհամամասնությունն է, ու դա է մեր դժբախտությունների գլխավոր պատճառը: Խորհրդարանական կառավարման մոդելը արդյունավետ է գործում արդեն զարգացած ժողովրդավարական երկրներում, որտեղ ընտրողը չի ընտրում՝ ՈՎ ասաց, ընտրում է՝ ԻՆՉ ասաց, մենք քաղաքագիտական իմաստով վայրենի ժողովրդավարության փուլում ենք: Մեր պարագայում այդ մոդելը վերածվում է ժողովրդավարության իմիտացիայի՝ միանգամայն իրավական ու օրինական՝ կառավարությունը ինչ ուզի՝ խորհրդարանից ստանում է: Խորհրդարանի դերը պետական կառավարման համակարգում 0 է, դա է ժողովրդի ընտրության հետևանքը: Ժողովուրդը ընտրել է ոչ թե խորհրդարանական կառավարման համակարգ, այլ միապետական: Պատճառները հայտնի են: Հիմա ոչ թե պատճառները պետք է քրքրել, այլ ժամանակն օգտագործել այնպես, որ հերթական ընտրություններում ստացվի գործադիր ու օրենսդիր իշխանությունների հավասարակշիռ ու փոխզսպող պատկեր: Եթե, իհարկե, սահմանադրական փոփոխությունները չեն նախատեսում կառավարման մոդելի փոփոխություն: Փաստացի՝ 2015-ի սահմանադրական փոփոխությունները լուծում էին կոնկրետ իշխանության պահելու խնդիր, ոչ թե պետական կառավարման կատարելագործման կամ ժողովրդավարության խորացման: Ոմանք դա տեսնում էին 2015-ին, շատերը չեն տեսնում նույնիսկ հիմա: Ստացվում է՝ Հայաստանը ոչ միայն պետական կառավարման համակարգի ճգնաժամի մեջ է, այլև, որ շատ ավելի վտանգավոր է, քաղաքակրթական ճգնաժամի մեջ է: Իսկ դա վերաբերում է ոչ միայն իշխանությանը, այլև հասարակությանը: Բոլորիս ու յուրաքանչյուրիս՝ առանց բացառության: Եվ դա բնավ չի սկսվել 2018-ին, բայց 2018-ից հետո ուղղվելու փոխարեն ավելի է խորացվում: Մենք մտել ենք հակաքաղաքակրթության անանուն մի փուլ, որի տևականությունը իշխանության կուլուարներում չի վճռվում, այլ հասարակական ինքնագիտակցության մեջ: Հակաքաղաքակրթության փուլի տևականությունը առաձգական է՝ երկարացնում է հասարակական չափանիշների չգոյությունը, կրճատում ազգային արժեհամակարգի ձևավորումը: Ազգային արժեհամակարգը վերածվել է միֆական գոյապայքարի, որտեղ չկան սկզբունքներ ու նպատակներ, կա պետական քաղաքականություն՝ առանց հիմնավորված գերակայությունների, իմա՝ իմիտացիա:
Ինչու՞ ամբողջ Հայաստանը հայտնվեց կոմունալ ճգնաժամի մեջ: Որովհետև վարչապետն ու կառավարությունը չէին կարողացել հաշվարկել, որ կարանտինը մեկ ամսից ավելի կտևի, այսինքն՝ նրանք ընդունում են, որ բավարար չեն տիրապետում ոչ տեղեկություններին, ոչ իրավիճակին, ի վիճակի չեն եզրակացություն անել, գոնե չեն հետևում՝ ինչ են անում նույն պայմաններում հայտնված այլ երկրները և չունեն հնարավոր զարգացումների մեկ սցենարից ավելի: Եվ՝ ներողության փոխարեն վարչապետը առաջարկում է իրենց հայհոյել: Կարծես՝ հայհոյելուց հետո 4300 բաժանորդի լույսն ու 736-ի գազը միացնելու են: Սա կառավարման աբսուրդ չէ, սա հասարակությանը վերաբերող աբսուրդ է: ՈՒ նույն այդ հասարակությանը նետված մարտահրավերը՝ «վատ իշխանությունների, վատ կառավարության» «ինֆորմացիան ի գիտություն ընդունելու», ավելին է, քան հեգնանքը: Ինքնախոստովանական ցուցմունք է, որ հասարակությունը ի վիճակի չէ ընկալել: Սև կարապի սինդրոմը հիշեք: Մենք դեռ չենք հայտնագործել Ավստրալիան: Մենք կարծում ենք, որ կարապները միայն սպիտակ են լինում: Իմա՝ իշխանություն կարող է լինել միայն Նիկոլ Փաշինյանը, հակառակը ՀՀԿ-ն է՝ դարձյալ ըստ Նիկոլ Փաշինյանի: ՈՒ դա, թերևս, բացատրում է, թե ինչու հիմա՝ կարանտինի ու արտակարգ դրության պայմաններում Հայաստանում ոչ թե առողջապահական ու տնտեսական ճգնաժամից դուրս գալու ծրագրեր են կազմվում, այլ ֆինանսների վերաբաշխման ներկուլիսային պայքար է ծավալվում: Այսինքն՝ ճգնաժամից դուրս գալու միակ հույսը «նախկին հանցավոր ռեժիմին» ունեզրկելն է: «Մինչև վերջին քյաբաբը»: Ի՞նչ կկատարվի տնտեսության, աշխատատեղերի, ձեռնարկությունների հետ, կարևոր չէ: Միանշանակ՝ կոռուպցիան մերժելի է, բայց հայտարարությունը, որ վարչապետն ու կառավարության անդամները կաշառք չեն վերցնում, ուրեմն համակարգային կոռուպցիան վերացած է, նոնսենս է: Միանշանակ՝ անօրինական ճանապարհներով կուտակած հարստությունը հանցանք է, որ պետք է պատժվի, բայց նախ ապացուցվի: Եվ հետո՝ պատկերացնել պետություն պահելը միայն այդ ապրիորի միջոցներով, նույնքան նոնսենս է: «Դուխով» վարչապետը, որ արդեն հասցրել է հրաժարվել իր նախկին բազում հայտարարություններից ու պատկերացումներից, անգամ հակառակը անել՝ սկսած «կամեռաները սկոչելուց» մինչև ԵԱՏՄ անդամակցություն, պիտի ուժ գտնի ու իր համար որոշի՝ ո՞րն է գերակա շահ՝ ՀՀ տնտեսությու՞նը, տնտեսության կառուցվածք փոխե՞լը, արտադրության զարգացու՞մը, թե՞ կոռուպցիայի դեմ պայքարի անվան տակ ընտրովի պայքարը «ռոբասերժական» ' համակարգի դեմ: Քաղցած ու աշխատանքը կորցրած մարդու համար մեկ է՝ ո՞վ ու՞մ դեմ է պայքարում, ո՞վ ումից ի՞նչ է ուզում, վերջապես՝ ո՞վ է վարչապետը, կարևոր է, որ աշխատանք ունենա ու տունը պահի: Վարչապետը պետք է քաղաքական կամք ունենա՝ ընդունելու, որ իր որոշումները սխալ էին.
1. Սխալ է ու գործուն չէ կառավարության կառուցվածքը, նվազագույնը 4-5 նախարարություն պետք է վերականգնել:
2. Նոր նախարարություններ պետք է ձևավորել՝ ատոմային էներգետիկայի ու ջրային տնտեսության կառավարման՝ նվազագույնը:
3. Կառավարության կազմը պետք է փոխվի՝ ինչքան ձախողումներ դեռ պետք է լինեն, որ վարչապետը համոզվի՝ իր կադրերը տեղում չեն՝ ոչ կառավարչական հմտություններ ունեն, ոչ ոլորտին են տիրապետում, ոչ էլ ի վիճակի են սովորել:
Իսկ ընդհանրապես Գավառի դեպքերից հետո հրաժարական պիտի տային թե ՀՀ ոստիկանապետը, թե Գեղարքունիքի մարզպետը, բայց դա նորմալ երկրում: Հետհեղափոխական էյֆորիան, որ ըստ 2018-ի դեկտեմբերի 9-ի ընտրությունների, ընդգրկում էր հասարակության 44 տոկոսը՝ այդքանն է ընտրության մասնակցել, վերացել է: Շատ մարդկային է, որ մարդը չի ուզում ընդունել սխալը, մարդկային է, որ համառում է իր սխալի մեջ ու փաստարկում՝ իսկ ի՞նչ ընտրություն կար: Խորհրդարանական ու արտախորհրդարանական կուսակցությունները հիմա միայն մեկ նպատակ պետք է ունենան՝ ՍԵՓԱԿԱՆ տեսակետ ու ՍԵՓԱԿԱՆ դեմք ունենալ՝ այլընտրանք դառնալու ՔՊ-ին ընտրություններում: Ձախողված են նրանք, որ գնալու են այլ երկրների շահերի սպասարկման ճանապարհով՝ իբր Հայաստանին ծառայելով, այդ ճանապարհը անցած տասնյակ կուսակցությունների անունն այսօր չեն էլ հիշում: Ձախողվելու են նրանք, որ փորձելու են ծառայություններ մատուցել իշխանությանը՝ նրա պարանոցից կախ խորհրդարան մտնելու: Ձախողվելու են նրանք, որ փորձելու են հաջողություն գտնել մարդկանց միմյանց հակադրելու ու խրամատներ խցկելու մեջ: Ընդդեմի ժամանակը սպառվել է: Եկել է ՀԱՆՈՒՆԻ ժամանակը:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ.Գ. Եվ քանի որ իշխանությունը խիստ զբաղված է սեփական օրակարգով ու կորոնավիրուսը շան տեղ չի դնում, խեղդվողների փրկության գործը մնում է խեղդվողներին՝ մի վարակվեք ու մի վարակեք: Ողջ լերուք: Իսկ ընդհանրապես՝ բացահայտեք ձեր անձնական «Ավստրալիան» ու ձեր անձնական «սև կարապը»:
Հեղինակի նյութեր
Մեկնաբանություններ