«Շատ ենք հեռացել ինքներս մեզնից, մեր տեսակից»

«ՊԱՐՈՆԱ՛ՅՔ, ԴՈՒՔ ՇՓՈԹՈՒՄ ԵՔ ԱՆԱՆԱՍԸ ԿԱՐՏՈՖԻԼԻ ՀԵՏ»
…և ոչ միայն մշակույթի մասին
Հայաստանի Հանրապետության վաստակավոր արտիստուհի, Հ. Ղափլանյանի անվան Երևանի պետական դրամատիկական թատրոնի դերասանուհի ԷՎԵԼԻՆԱ ՇԱՀԻՐՅԱՆԸ հաճելի հիշողություններով է կապված խորհրդային ժամանակաշրջանի հետ և մտահոգ է մատաղ սերնդի դաստիարակության խնդիրներով: Այս և այլ հարցերի մասին է մեր զրույցը նրա հետ:
«ԶԱՆԱԶԱՆ ԱՆՃԱՇԱԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԹԱՏՐՈՆԻՑ ԽԼԵԼ ԵՆ ՀԱՆԴԻՍԱՏԵՍԻ ՄԻ ՀՈԾ ԶԱՆԳՎԱԾ»
-Տիկի՛ն Էվելինա, խորհրդային տարիներին դրամատիկական թատրոնի ներկայացումները, այստեղ տիրող մթնոլորտը, կարծես, թարմ, կենարար օդի հոսանք էին հաղորդում մեր կյանքին: Այսօր, երբ բազմաթիվ ու բազմատեսակ հարթակներից այդ թարմ օդը, ազատատենչ կոչերն այս կամ այն կերպ հասու են դարձել ժողովրդին, չի՞ խաթարվել թատրոնի և հանդիսատեսի կապը:
-Շատ ցավոտ հարց տվեցիք: Դրամատիկ թատրոնը, իսկապես, թարմ օդով էր ապահովում իր հանդիսատեսին: Փա՜ռք Աստծո, որ այդ ավանդույթը շարունակվում է և այսօր: Մեր թատրոնը երբեք չի դավաճանել իր ոճին, իր տեսակին: Ինչպես հիմքը դրել է գեղարվեստական ղեկավարը` Հրաչյա Ղափլանյանը, այնպես էլ այսօր շարունակում է Արմեն Խանդիկյանը: Մենք տուրք չենք տվել նորօրյա հովերին: Իր ասելիքով, իր մակարդակով, իր ճաշակով դրամատիկը մնացել է նախկին բարձրության վրա և այսօր էլ կարող է հանրություն կրթել: Մեզ մոտ գալիս է այն հանդիսատեսը, որը սիրում և հասկանում է այս թատրոնը: Իհարկե, քանակի առումով զիջում է խորհրդային տարիների հանդիսատեսին, և այստեղ, անշուշտ, դեր ունի Ձեր նշած բազմաթիվ և բազմատեսակ հարթակների գոյությունը: Անճաշակ բաներով է լցվել մեր կյանքը: Զանազան անճաշակությունները թատրոնից խլել են հանդիսատեսի մի հոծ զանգված: ՈՒ ցավալի է, որ այդ զանգվածի մեջ զգալի տեղ ունի երիտասարդությունը, որին գրավում են էժանագին բաները, որոնք, էժանագին լինելով հանդերձ, շատ մեծ գումարների հաշվին են ստեղծվում և ներկայացվում թանկարժեք տոմսերով: ՈՒ երիտասարդները գնում են դիտելու այդ ապաշնորհ շոուները, չեն գալիս թատրոն, որտեղ տոմսն անհամեմատ էժան է:
-Ինչպիսի՞ դեր ունեն հեռուստասերիալները: Ըստ Ձեզ, դրա՞նք ևս թատրոնից հանդիսատես են խլում:
-Այո՛, դրանք ևս վնասում են թատրոնին: Եվ առավել ցավալի է, որ սերիալում նկարահանվողին վճարում են ավելի բարձր, քան լուրջ թատրոնի դերասանին: Իմ մեկ ամսվա ստացածը նրանք ստանում են մեկ-երկու օրում: Ես դեմ չեմ, որ նրանց լավ վճարեն, ինձ վիրավորում է մեր չնչին աշխատավարձը: Ինչքան էլ ուզեմ քաղաքականությունից խուսափել, չեմ կարող որոշ բաների կողքով անտարբեր անցնել, դրանց մասին չբարձրաձայնել: Այդ քաղաքականություն կոչվածն առնչվում է իմ այսօրվա կենսակերպին, ուզեմ-չուզեմ, գալիս-կպչում է ինձ: Առաջ համապատասխան կազմակերպությունները քննարկումներ էին անում, որոշում էին դերասանի կարգը, գնահատում վաստակը, նրան վճարում` ըստ այդ չափանիշների: Իսկ այսօր ամեն ինչ խախտվել է, դերասանի արժեքը որոշում է շուկան: Գալիս է պրոդյուսերը և դերի համար առաջարկում ինչ-որ մի գումար: Մեկ ուրիշին կարող է առաջարկել դրա եռապատիկը, քառապատիկը: Եվ ոչ մի տրամաբանություն, ոչ մի չափանիշ չի գործում: Դերասանն ընտրություն չունի: Մի անգամ ինձ էլ հրավիրեցին նկարահանվելու սերիալում, բայց առաջարկեցին այնպիսի գումար, որ վիրավորվեցի ու հրաժարվեցի: Մեկ այլ դերասանուհի անմիջապես համաձայնեց, ընդունեց առաջարկը. մարդիկ փողի կարիք ունեն, ստիպված են ընդունել անգամ վիրավորական առաջարկությունները: Բայց այսպես չի կարելի: Պարոնա՛յք, դուք շփոթում եք անանասը կարտոֆիլի հետ: Դրանք տարբեր գին ունեն: Դերասանի աշխատանքն այնքան է էժանացել, որ յուրաքանչյուր մարդ կարծում է, թե կարող է դերասանություն անել: Ինչպե՞ս կարելի է: Դա նույն բանն է, որ ես գնամ վիրաբույժ աշխատեմ, վիրահատություն անեմ: Եվ ոչ մեկի ձեռքը բռնող չկա: Իսկ շատ ցավալի փաստերից մեկն էլ այն է, որ ամբողջ մի սերնդի ճաշակ է փչանում: Այսօր իմ թոռնիկները խոսում են ուրիշ, ինձ անհասկանալի հայերենով, և ուսուցչուհին իմ անհանգստությունը «փարատում է», ասելով, որ բոլորն էլ այդպես են խոսում, ու եթե որևէ մեկն այլ կերպ խոսի, շրջապատի աչքում կդառնա ծիծաղելի: Իսկ սերիալներում խաղացող հերոսների արտաքի՞նը: Սա էլ մեկ այլ թեմա է, պարզապես զավեշտ: Հատուկ այլանդակ դեմքերով ու կեցվածքներով մարդկանց են նկարահանում: Չես հասկանում, թե որն է սրա նպատակը: Եվ եթե այս հարցերը բարձրացնում ես, հեռուստաընկերություններն ունեն հայտնի պատասխանը. «Չես ուզում, ուրիշ ալիք նայիր»: Ո՛չ, ես պիտի նայեմ ցանկացած ալիք, և դրանք բոլորն ինձ պիտի ապահովեն բարձրորակ հաղորդումներով, գրագետ հայերենով: Խորհրդային տարիներին մեզ տալիս էին դպրոցական աբոնեմենտներ, մենք գնում էինք օպերա, համերգից առաջ լսում հաղորդավարի խոսքը, վերլուծությունը: Եթե անգամ լինում էինք անուշադիր, անտարբեր, չէինք խորանում լսածի մեջ, միևնույն է, դա նստվածք էր թողնում մեր կյանքում, մեր դաստիարակության վրա: Հիմա նման բաներ չկան:
«ՏԱՐԲԵՐ ՄԱՐԴԻԿ ՏԱՐԲԵՐ ՃԱԿԱՏԱԳՐԵՐ ՈՒՆԵՆ, ԿՅԱՆՔԻ ՏԱՐԲԵՐ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐ»
-Դրամատիկական թատրոնում աշխատած Ձեր սերնդակիցներից շատերը` Վիոլետա Գևորգյան, Տաթևիկ Ղափլանյան, Անահիտ Թոփչյան, Լևոն Շարաֆյան, այսօր արտասահմանում են: Ձեզ ի՞նչը պահեց Երևանում` հանգամանքնե՞րը, թե՞ համոզմունքները:
-Տարբեր մարդիկ տարբեր ճակատագրեր ունեն, կյանքի տարբեր հանգամանքներ: Երևանում մնալն իմ սկզբունքն էր: Դեռ սովետական շրջանում ունեցել եմ ազգականներ, հարազատներ, որոնք բավական ապահովված մարդիկ էին և ինձ բազմիցս առաջարկել են մեկնել արտասահման, ապրել այնտեղ: Բայց ես սիրում եմ իմ երկիրը, իմ հողը: Այս բառերը հիմա այնքան են էժանացել, որ անհարմար եմ զգում ասել, բայց սա է ճշմարտությունը: ՈՒղղակի հիմա այդ արժեքները ջնջվել են: Ովքեր մնացին Հայաստանում, ովքեր տառապեցին, կրեցին հետխորհրդային տասը տարիների ցուրտը, մութը, սովը, հիմա ոչնչով չեն փոխհատուցվում: Մեզանից պահանջում էին «ըմբռնումով մոտենալ»: Մենք մոտեցանք ըմբռնումով, իսկ ի՞նչ ունենք այսօր այդ ըմբռնումի դիմաց: Այդ տարիներին, երբ մենք ամեն ինչին «ըմբռնումով էինք մոտենում», մարդիկ իրենց համար դղյակներ կառուցեցին: Ո՞Ւմ հաշվին, ինչպե՞ս: Իսկ ես այսօր բնակարան չունեմ, և եթե որևէ մեկին դիմեմ բնակարանի հարցով, պարզապես կծիծաղի ինձ վրա: Ո՞Ւմ է հետաքրքրում իմ բնակարանի խնդիրը: Իսկ սովետական տարիներին գիտեի, որ կարող եմ դիմել, մեկ-երկու տարի սպասել, և խնդիրը լուծում կստանա: Այն տարիներին ես իմ աշխատավարձով արտասահմանյան երկրներ էի գնում, կարողանում էի Անգլիա տեսնել, Ֆրանսիա տեսնել: Այսօր մնացել եմ Երևանում, որովհետև այն համարել եմ իմ տունը, ես այս պատերին եմ սովոր, այս քաղաքի սրճարաններին եմ սովոր: Բայց հիմա այդ սրճարաններում չեմ կարողանում լինել, դրանք արդեն ինձ համար չեն: Իսկ առաջ նման բան չկար, որ ես ցանկանայի գնալ որևէ տեղ, և դա անհնար լիներ: Իհարկե, ես դեմ չեմ, որ ժամանակին երկիրը թողած ու դուրս գնացած մարդիկ այսօր գան, մեզ մոտ աշխատեն, թեև նրանց մեջ կային այնպիսիք, որ հռհռալով, արհամարհանքով գնացին այստեղից: Հասկանո՞ւմ եք, նրանք գնացին, լքեցին այս երկիրը, բայց չդարձան այն օտար երկրների քաղաքացիները: Արտասահմանն իրենց երկիրը, իրենց տունը չդարձավ: Եվ ինչ էլ որ անում են այնտեղ, ինչքան էլ ներկայացնում են իրենց «հաջողությունները», «ձեռքբերումները», ես առանձնապես չեմ հավատում դրանց: Սովետական տարիներին նրանք, սրճարաններում նստած, դժգոհում էին, թե հանճարեղ պիեսներ ունեն գրած, բայց այս երկրի գաղափարախոսությունը խոչընդոտում է, թույլ չի տալիս, որ բեմադրեն: Հիմա նման արգելքներ չկան, ո՞ւր են այդ հանճարեղ պիեսները, ինչո՞ւ չեն բերում-առաջարկում: Թատրոնը մնացել է առանց հեղինակների: Ինչո՞ւ ոչ մի նոր դրամատուրգ մենք չտեսանք անկախության շրջանում:
-Ի՞նչ եք կարծում, սփյուռքի նախարարությունը կարո՞ղ է կամուրջ դառնալ այդ արվեստագետների և հայրենիքի միջև, նպաստել նրանց վերադարձին:
-Շատ հարգելով հանդերձ տիկին Հրանուշ Հակոբյանին` դժվարանում եմ պատասխանել այդ հարցին: Ցավով նկատում եմ, որ այսօր էլ բոլորն իրենց հայացքը հառել են դեպի դուրս: Եվ եթե անգամ ոմանք վերադառնում են, ապա միայն փող աշխատելու, այստեղ շքեղ առանձնատներ կառուցելու համար:
«ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ՏԱՐԻՆԵՐԻՆ ԿԱՅԻՆ ԿԱՐԵՎՈՐ ՉԱՓԱՆԻՇՆԵՐ, ՈՐՈՆՔ ՄԵՆՔ ԿՈՐՑՐԻՆՔ»
-Ձեր կոլեգայի` Վլադիմիր Մսրյանի ներկայությունը մայրաքաղաքի ավագանու կազմում կարո՞ղ է բարերար ազդեցություն ունենալ դրամատիկական թատրոնի կյանքում:
-Ինչո՞ւ ոչ: Իհարկե, թատրոնում շատ հարցեր կան, որ պիտի լուծվեն անկախ Վլադիմիր Մսրյանի` ավագանու կազմում լինել-չլինելուց: Ես կարծում եմ, որ թատրոնում, ինչպես և մեր կյանքի ցանկացած բնագավառում, հարցերը չպիտի լուծվեն անձնական կապերի, ծանոթ-բարեկամների միջոցով: Պետք է լինի պետական մոտեցում, պետական սրտացավություն, որպեսզի իսկապես առաջընթաց լինի: Հիմա շոու-բիզնեսի, երգիչների փայլելու շրջանն է, իսկ թատրոնը մնացել է խեղճուկրակ վիճակում: Գուցե ինձ մեղադրեն անվերջ սովետական տարիների գովքն անելու համար, բայց այն ժամանակ իսկապես կային կարևոր չափանիշներ, որոնք մենք անկախության տարիներին կորցրինք: Իհարկե, գաղափարական կաշկանդումներից, անցանկալի սահմանափակումներից ձերբազատվելը ողջունելի էր, բայց, ինչպես ժողովուրդն է ասում, թացն էլ չորի հետ վառվեց: Սա չէր կարելի թույլ տալ:
«ԱՉՔՆԵՐԻՍ ԱՌԱՋ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ՓՈՔՐԱՆՈՒՄ Է»
-Անկախության շրջանում պաշտոնավարած երեք նախագահների աշխատաոճի մեջ ի՞նչ էական տարբերություններ կարող եք նշել:
-Տարբերություններ, անշուշտ, կան: Բայց ես չեմ զբաղվում քաղաքականությամբ և չեմ ուզում այդ մասին խոսել: Չեմ ուզում ոչ թե այն պատճառով, որ ասելիք չունեմ, այլ որովհետև դա իմ ոլորտը չէ: Իմ գործն ուրիշ է: Եթե յուրաքանչյուր մարդ իր տեղում իր գործով զբաղվի՝ սկսած նախագահից, վերջացրած հավաքարարով, մեր կյանքում ամեն ինչ լավ կլինի: Թե չէ պատահական մարդիկ հայտնվում են պատահական տեղերում, և մենք սրա արդյունքում կորցնում ենք շատ կարևոր բաներ: Մեր կրթական համակարգում կատարված նորամուծություններն էլ իրենց հերթին են նպաստում այս անցանկալի երևույթների տարածմանը: Առաջ գյուղից երեխան գալիս, ընդունվում էր ինստիտուտ: Նրան ապահովում էին ապրելու տեղով, նա կարողանում էր համեստ միջոցներով սնվել, սովորել, դառնալ մասնագետ, ապա վերադառնալ գյուղ ու շենացնել այն: Ավելին, քաղաքաբնակ շրջանավարտները ևս պարտադիր նշանակումով գնում էին գյուղերում աշխատելու: Ոմանք այնտեղ էին գտնում իրենց ապագան, նվիրվում էին գյուղին, իրենց մասնագիտական կարողությունները ներդնում գյուղի զարգացման գործում: Հիմա գյուղերը դատարկվում են: Մենք անվերջ խոսում ենք մեր տարածքների, մեր հողերի, մեր պահանջատիրության մասին, բայց աչքներիս առաջ Հայաստանը գնալով փոքրանում է: Չկա արդեն Հայաստանը: Գյուղերում մնացել են միայն մեծահասակ մարդիկ: Նույնիսկ Երևանում են շատացել դատարկ բնակարանները: Այդ Հյուսիսային պողոտան` իր թանկարժեք շենքերով, շքեղ խանութներով, ոչ մի կապ չունի մեր քաղաքի հետ: Իմը չէ դա: Ես հասկանում եմ, որ մենք հիմա շատ ենք շփվում Արևմուտքի հետ և այնտեղ տեսածն ուզում ենք բերել այստեղ: Բայց պետք է բերենք իսկական արժեքները, ոչ թե՝ ինչ պատահի: Մենք վերցնում ենք այն, ինչ հասու է, մատչելի: Մեր սերունդը Եվրոպան ճանաչում էր բարձրարժեք ֆիլմերով, իսկ այսօրվա սերունդը չգիտի Ֆելինիի, Անտոնիոնիի անունները, անգամ չի լսել Սիլվա Կապուտիկյանի, Գոհար Գասպարյանի, Հրանտ Մաթևոսյանի մասին: Բայց փոխարենը` ցանկացած երեխա գիտի, թե ինչ արժե Ջենիֆեր Լոպեսի մարմնի այս կամ այն մասը: Այս վճարովի բուհական կրթությունը շատ արժեքներ խախտեց: Սովորում են նրանք, ովքեր ունեն այդ վճարը մուծելու հնարավորությունը, իսկ փող չունեցող շատ արժանի երեխաներ մնում են առանց կրթության: Ամեն ժամանակ էլ եղել են բուհերում պատահական հայտնվող մարդիկ, բայց և բաց էր ճանապարհը խելացի երեխաների համար: Շատ ենք հեռացել ինքներս մեզնից, մեր տեսակից: Մարդիկ գնում են Ռուսաստան, Ամերիկա, փող են աշխատում և այլևս չեն վերադառնում: Նրանց սերունդն արդեն հայկական ոչինչ չունի իր նկարագրում: Խոսում են ուրիշ լեզվով, ապրում ուրիշ նիստուկացով, առաջնորդվում ուրիշ մտածելակերպով: Առաջ զարմանում էինք, որ եվրոպացիներն առանց զանգի միմյանց հյուր չեն գնում: Հիմա մենք ենք դարձել այդպիսին: Առաջ մտերմություն կար, հարևանություն կար, հիմա այդ բաները վերացել են: Էլ ի՞նչ ազգային ինքնության, էլ ի՞նչ հայեցիության մասին կարող է խոսք լինել այս դեպքում: Միայն հայկական ազգանուն կրելով հո հայ չե՞ս դառնում:
-Տիկի՛ն Էվելինա, քանի՞ ներկայացման մեջ եք զբաղված ներկայում, և ի՞նչ նոր ներկայացում է բեմադրվում դրամատիկական թատրոնում` Ձեր մասնակցությամբ:
-Ցավոք, նախկին հաճախականությամբ չեմ լինում բեմում: Խաղում եմ չորս ներկայացման մեջ: Հիմա սկսվել են աշխատանքները նոր ներկայացման վրա, որը կոչվում է «Mama mia»: Հեղինակն է Բեն Լյուդվիգը: Շատ գեղեցիկ կատակերգություն է: Հավանաբար, պատրաստ կլինի հաջորդ թատերաշրջանում:
Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ