ԻՄԱՍՏՈՒԹՅԱՆ ԳՐՔԵՐԸ Ընդհանուր ներածություն

«Երանի՜ այն մարդուն, որ իմաստություն կգտնի, և այն մահկանացուին, որ հանճար կստանա, քանզի իմաստությունն ավելի թանկ արժե, քան ոսկու և արծաթի գանձերը։ Այն առավել հարգի է, քան անգին քարերը, և չկա ոչ մի չար բան, որ հակառակ կանգնի նրան» (Առակ. 3.13-15):
Հունա-սլավոնական և հայկական Աստվածաշնչում հինկտակարանյան գրքերի երրորդ մասը կազմում են իմաստության կամ ուսուցողական գրվածքները, որոնցից հինգը՝ «Հոբը», «Սաղմոսները», «Առակները», «Ժողովողը» և «Երգ երգոցը», համարվում են կանոնական, իսկ երկուսը՝ «Իմաստություն Սողոմոնի» և «Սիրաքի իմաստությունը», ոչ կանոնական: Այս գրքերը կազմված են հրեական անզուգական տառաչափության կանոններով (համահնչունություն, զուգահեռականություն և այլն) ու հանգավոր արձակով և այդ իսկ պատճառով կոչվում են նաև բանաստեղծական։ Իմաստության գրքերի շարքին է դասվում նաև Սաղմոսարանը` հոգևոր երգերի ժողովածուն։
Աստվածաշնչյան որոշ գրքերի «ուսուցողական» անվանումն այն դեպքում, երբ բովանդակ Սուրբ Գիրքը խրատական բնույթ ունի, վկայում է, որ դրանք գրված են հատուկ նպատակով, այն է՝ սովորեցնել, խրատել և ցույց տալ, թե ինչպես է պետք խորհել այս կամ այն բանի մասին, ինչպես է պետք դա հասկանալ: Եվ, իսկապես, ուսուցողական գրքերի գլխավոր թեման կրոնաբարոյական ճշմարտություններն են: Դրանց հայացքներն ու հիմնական տեսակետը հավատքի ու բարեպաշտության վարդապետության նկատմամբ նույնական են օրենքի բովանդակությանը, իսկ առանձնահատկությունը հետևյալն է՝ աստվածային հայտնությամբ շնորհված ճշմարտությունը ձգտել մոտեցնելու մարդկային ըմբռնմանը, զանազան կշռադատությունների միջոցով գիտակցության փաստ դարձնել ըմբռնման այս, բայց ոչ այլ կերպը: Շնորհիվ սրա այն, ինչ օրենքում ներկայացված է իբրև պատվիրան ու արգելք, ուսուցողական գրքերում վերաճում է կենդանի համոզմունքի նրանց համար, ովքեր խորհում ու խորհրդածում են դրա մասին, և ի հայտ գալիս իբրև ճշմարտություն ոչ միայն այն բանի համար, որ օրենքով հայտնված ճշմարտություն է, այլև որ լիովին համահունչ է մարդու մտածումին, ասես արդեն նրա սեփականությունն ու սեփական միտքն է դարձել: Աստվածաշնորհ ճշմարտությունը մոտեցնելով մարդկային հասկացողությանը՝ ուսուցողական գրքերն իսկապես «կատարելագործում են գիտելիքն ու բարեպաշտությունը»: Իսկ ինչ վերաբերում է դրանց լուսաբանման օրինակներին, ապա դրանք նախ և առաջ նկատվում են «Հոբի» գրքում: Գրքի հիմնական դրույթը՝ աստվածային ճշմարտության հարաբերակցությունը մարդկային ճշմարտությանը, հեղինակը մեկնաբանում է դրա մարդկային գիտակցության ընկալման տեսակետից: Սկզբում կասկածի տակ առնելով աստվածային արդարադատությունը՝ Հոբը, ի վերջո, մի շարք խոսակցությունների արդյունքում հավատ է ընծայում աստվածային ճշմարտության անվիճելիության նկատմամբ: Օբյեկտիվ դրույթը՝ «Աստված արդարադատ է», բարձրացվում է անձնական սուբյեկտիվ համոզմունքի աստիճանի: Նմանօրինակ բնույթով առանձնանում է նաև «Ժողովողի» գիրքը, որի նպատակն է Աստծու երկյուղը ներշնչել մարդուն և հորդորել պահել Նրա պատվիրանները. «Եվ ահա լսի՛ր իմ բոլոր խոսքերի վերջաբանը. վախեցի՛ր Աստծուց և պահի՛ր Նրա պատվիրանները. ահա այս է մարդն ամբողջովին, որովհետև Աստված պիտի բոլոր արարածների դատաստանն անի նրանց կատարած բոլոր թաքուն գործերի համար` լինեն դրանք չար, թե բարի» (ԺԲ 13, 14): Այս նպատակին հասնելու համար մի կողմից` հեղինակը բացատրում է այն դրույթը, ըստ որի` այն ամենը, ինչը շեղում է մարդուն Աստծուց, այսինքն՝ երկրային վայելքները, ի զորու չեն մարդուն ճշմարտապես երջանկացնելու, և, հետևաբար, պետք չէ դրանց անձնատուր լինել: Մյուս կողմից` նա բացահայտում է այն ճշմարտությունը, ըստ որի` պատվիրանապահությունն է մարդուն իրական բարիք տալիս, քանզի բարեպաշտ կյանքով ապրելու դիմաց վերջինս հետմահու երանություն՝ առհավետ գոյատևող բարիք է ստանալու: Այսպես է նաև «Առակաց» գրքի պարագայում, որը խորհրդածություններ է պարունակում հայտնված կրոնի, օրենքի ու աստվածապետության հիմունքների, ինչպես նաև դրանց՝ Իսրայելի մտավոր, բարոյական և քաղաքացիական կյանքի ձևավորման վրա ունեցած ազդեցության մասին: Այս խորհրդածությունը պսակվում է հետևյալ եզրահանգումով. միայն Աստծու երկյուղն ու աստվածագիտությունն են կազմում միտքն ու սիրտը հանգստացնող ճշմարիտ իմաստությունը: Իսկ քանի որ նմանօրինակ իմաստությունն իր արտահայտությունը գտնում է կրոնաբարոյական գործունեության զանազան կանոնների մեջ, ապա նրանց հիմքում ընկած է աստվածաշնորհ ճշմարտության և մարդկային ոգու պահանջների միջև առկա համաձայնության համոզմունքը:
«Բայց ի՞նչ է տարբերութիւնը,- գրում է Բ. Եղիայանն իր «Քննական պատմություն սուրբգրական ժամանակներու» ստվարածավալ գրքում,- Հրեայ Իմաստութեան՝ բաղդատելով ժամանակակից միւս ազգերու իմաստութեան հետ: Հին Եգիպտոսն ալ ունէր իր Իմաստութեան Գրականութիւնը, ինչպէս Փթահօթէփի Առակները. Հին Յունաստանն ալ ունէր իր Իմաստութեան Ուսուցիչները՝ ինչպէս Սոկրատ եւ Սոփեստները, Հնդկաստան եւս ունէր իր Ուփանիշատները, Չինաստան՝ իր Կոնֆուցիոս բարոյախօսը, Պարսկաստան՝ իր Զրադաշտը: Սակայն կայ սա մեծ տարբերութիւնը ասոնց եւ Հրէական Իմաստութեան միջեւ. մինչդեռ Յոյն եւ միւս արեւելեան Իմաստութիւններ մարդու հանճարին եւ իմաստութեան աղբիւրը կը տեսնեն միայն մարդ արարածի կեանքին ու փորձառութեան ու տրամաբանութեան մէջ, Հրեայ իմաստուններ զայն կը տեսնեն Աստուծոյ գիտութեան մէջ: «Սկիզբն իմաստութեան երկիւղ Տեառնէ»,- կը կրկնէ Առակաց գիրքը: Հրեայ իմաստուններ մարդկային բոլոր խնդիրներու լուծումը կը գտնեն Աստուծոյ շնորհած գիտութեան ճամփով, մինչդեռ միւսները առաւելապէս կը վստահին մարդ արարածի սեպհական ճիգին ու մտածումին: Անգամ մը եւս կը յայտնուի, թէ միւս իմաստութիւնները Մարդակեդրոն են, մինչ Հրէականը՝ Աստուածակեդրոն:
Ասով Հրէական Իմաստութիւնը զուգընթաց է մարգարէական գրականութեան հետ, քանի որ ան եւս առաւելապէս կապուած է ներշնչումի եւ հոգեւոր յայտնութեան: Մարդ կրնայ իմաստուն ըլլալ միմիայն ճանչնալով Աստուծոյ գիտութիւնը եւ լոյսը: Սկիզբ ու վախճան իմաստութեան Աստուծոյ Հոգւոյն ներկայութիւնն է մարդու մէջ: Ան, որ պիտի ուզէր իմաստութեամբ վարել կեանքը եւ հասնիլ երջանկութեան, պարտ է իր հոգին հաղորդակից պահել Աստուծոյ հետ:
Իրենց այս ուղղութեամբն է, որ Հրեայ իմաստունները հաշտութիւն մը յառաջ բերին մարդկային փորձառութեան եւ Աստուածային յայտնութեան միջեւ: Իմաստութեան Գրականութեան մէջ իրարու կը միանան կեանքի երկու եզրերը` և՛ մարդկայինը, և՛ Աստուածայինը: Իմաստութիւնը ո՛չ առանձնապէս Աստուծոյ կողմէ տրուած յայտնութիւն մըն է, ինչպէս կը սորվեցնեն Հին մարգարէները, ոչ ալ միմիայն մարդու անձնական փորձառութեան ու ճիգին արդիւնքը, ինչպէս կը սորվեցնեն Յոյն իմաստասէրները. այլ երկու եզրերուն ներդաշնակութիւնը, մարդկային փորձառութեան օծումն է աստուածային շնորհքով: Եւ այս ներդաշնակութեան մէջն է Հրէական Իմաստութեան տիեզերական արժէքը բոլոր ժամանակներու համար»:
ԺՈՂՈՎՈՂ
(երջանկությունն արեգակի ներքո)
«Եթե կացինը բթանա, և մարդը չսրի նրա բերանը, ապա պիտի ավելի շատ ուժեր վատնի, մինչդեռ հաջողության մեծ օգուտը իմաստությունն է» (Ժող. 10.1)։
Այս իմաստության գիրքը վերագրվում է Դավթի որդի Սողոմոնին (Ա 1): Առաջին երկու գլուխները պարզորոշ կերպով մատնանշում են այդ թագավորի կյանքը (տե՛ս Գ Թագ. 3):
Հավանաբար, «Քոհելեթ» (Ժողովող) անունը (Ա 1, 2, 12, Է 28 և ԺԲ 8-10) ածանցվել է «քահալ» (ժողով) բառից և մատնանշում է Սողոմոնի կյանքի երկու կարևոր իրադարձությունները, այսինքն, երբ իմաստություն ստացավ Գաբավոնում, «բազմամարդ ժողովրդի մեջ» (Գ Թագ. Գ 8) և երբ Տաճարի օծման առթիվ ժողովեց իսրայելացիներին ու օրհնեց ժողովրդին՝ ժողովը (քահալ) (Գ Թագ. Ը 2 և 14):
Գիրքը բաղկացած է նախաբանից (Ա 2-11) (իրերի պարբերական շրջապտույտի մասին) ու երեք մասերից: «ՈՒնայնություն ունայնությանց,- ասաց Ժողովողը,- ունայնություն ունայնությանց. ամեն ինչ ունայն է։ Ի՞նչ օգուտ ունի մարդ իր ողջ չարչարանքից, որ տանջվում է արեգակի ներքո։ Սերունդ է գնում, սերունդ է գալիս, բայց երկիրը մնում է հավերժ։ Արեգակը ծագում, արեգակը մայր է մտնում և վերադառնում է իր տեղը, որտեղից ծագում է։ Հողմը ելնում է դեպի հարավ և դառնում է դեպի հյուսիս, պտտվելով պտտվում` փչում է հողմը և վերադառնում նորից իր շրջապտույտին։ Բոլոր գետերը գնում են դեպի ծով, բայց ծովը չի լցվում, և նորից գետերը վերադառնում են այնտեղ, որտեղով հոսել են։ Ամեն ինչ ջանք ու տքնանքով է լինում, և չի կարող մարդ այն պատմել. աչքը տեսնելով չի հագենում, և ականջը լսելով չի լցվում։ Այն, ինչ եղել է, նույնն էլ պիտի լինի, և այն, ինչ կատարվել է, նույնն էլ պիտի կատարվի։ Եվ ոչ մի նոր բան չկա արեգակի ներքո. որովհետև ոչ ոք չի կարող ասել` «Ահա սա նոր է, քանի որ դա եղել է վաղուց, հավիտենապես` մեզնից առաջ եղածների մեջ»։ Նախնիների հիշատակը չկա, և չի լինելու նաև դրանցից հետո գալիքների հիշատակը` ամենից վերջում եկողների մեջ» (Ա 2-11)։
Առաջին մասը (Ա 12-Բ 26) հեղինակը՝ Սողոմոնը, սկսում է ինքնաքննադատական խոսքերով: «Ժողովողի» գիրքը ի վերջո բացահայտում է մարդու ջանքերի անօգտակարությունը, նույնիսկ այն մարդու, որն իր վիճակից ազատվելու համար անձնատուր է լինում հաճույքներին: Իսկ ի՞նչ է մնում այդ վայելքներից հետո: Պարզապես մոխրի համ բերանի մեջ: «ՈՒնայնություն ունայնությանց,- ասաց Ժողովողը,- ունայնություն ունայնությանց. ամեն ինչ ունայն է»: ՈՒնայնություն բառը եբրայերենում նշանակում է` ծուխ, գոլորշի շունչ, իսկ փոխաբերական իմաստով` ոչնչություն, անպետք, անցողիկ ու աստվոր բան։ Իսկ «ունայնություն ունայնությանց» արտահայտությունը մատնանշում է չնչինության և անօգտակարության բարձրագույն աստիճանը։ Ըստ Ժողովողի` ամեն ինչ ունայն է։ Սակայն երրորդ և հաջորդ համարներում այդ «ամեն ինչը» սահմանափակվում է «արեգակի ներքո» գոյություն ունեցողով և տեղի ունեցողով, այսինքն` երկրային սահմաններում, վերջավոր կեցության մեջ։ Նույնիսկ այս դեպքում Ժողովողի ունայնություն հասկացությունը սահմանափակման կարիք ունի։ Բոլոր իրերն ու երևույթները, ըստ նախախնամության ծրագրի, իրենց նպատակներն ունեն, որոնք իրականացվելիս չեն կարող անօգուտ և չնչին ճանաչվել (տե՛ս «Նա ամեն ինչ լավ է արել իր ժամանակի համար» (Գ 11)։ Ըստ Ժողովողի, չնչին են մարդկանց այն ձգտումները, որոնք ամփոփվում են այս աշխարհում կատարյալ, բացարձակ երջակություն ձեռք բերելու մեջ։ Այս նպատակի իմաստով էլ աշխարհում ամեն ինչ չնչին, անօգուտ ու սին է։
Երկրորդ մասում (Գ 1-Զ 11) «Ժողովողի» գիրքը պարզաբանում է, որ մարդկային յուրաքանչյուր ճշմարտություն ունի իր բացասական կողմն ու սահմանները: Առաջինը հավիտենական ժամանակի ու անցողիկ պահերի միջև առկա հակասությունն է: Ընդ որում, իմաստունը ոչ միայն գիտակցում է հարաբերականության հարցը, այլև այն ընդունում որպես Աստծու պարգև և արտահայտում իր փիլիսոփայական անհանգստությունը ճակատագրի խորհրդի նկատմամբ (Գ 22, Զ 12, Է 15, Ը 7, Թ 12 և Ժ 14): Ի՞նչ օգուտ ունի մարդն իր ողջ կյանքում (Ա 3, Բ 22, Գ 9, Ե 15): Ո՞վ գիտի այդ բանը: Արդյո՞ք մարդն ի զորու է ազատվելու իր սին գոյությունից: Արդյո՞ք նրանից միայն կատարյալ կործանման զզվանքը չի մնա: Ժողովողի գիրքը փորձում է ճշմարիտ մարդկային վարքագիծ գտնել ինքնասպանության և վայելքի ցանկության միջև:
(շարունակելի)
Տպագրության պատրաստեց Գրիգոր ԴԱՐԲԻՆՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ