Ի տարբերություն անդունդներում ապրող անգեղ աստվածների` նրա անունը Գեղ է

ՓՆՏՐՈՒՄ ԵՆՔ ՄԵՐ ՉՃԱՆԱՉԱԾ ԳԱՌՆԻՆ
Գառնի հեթանոսական տաճարի, Գառնի ամրոցի, նրա շրջակա տարածքի, նրա աստվածների, ավերումների, պատերազմների ու պայքարի մասին է վերջերս էկրան բարձրացած «ԱՐԵՎԻ ՏԱՃԱՐ» փաստավավերագրական ֆիլմը: Սցենարի հեղինակ ՎԱՀԱՆ ՏԵՐ-ՂԱԶԱՐՅԱՆԻ խոսքով` տաճարն ինքն էր թելադրում, հուշում սցենարի ընթացքը: Ֆիլմի ռեժիսոր ՇԱՎԱՐՇ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆԸ խոսեց հայոց պատմությանը նվիրված քառասուն մասից կազմված ֆիլմաշար ստեղծելու իրենց վաղեմի, դեռևս չիրականացած երազանքի մասին :
-Հայրենիքը սիրելու համար, նախ, պետք է ճանաչել հայրենիքը, նրա պատմությունը, անցյալը, մշակույթը,- ասաց նա:- «Արևի տաճարը» յուրատեսակ դասագիրք է սերունդների համար: Ֆինանսական միջոցները հնարավորություն չեն տալիս ասելիքը մի քանի ֆիլմերում ամփոփելու: Այդ իսկ պատճառով տեքստը խիտ է. փորձել ենք հնարավորինս շատ բան ասել մեկ ժամ քսան րոպե տևողությամբ այս ֆիլմում: Այն դիտելուց հետո շատերը կխոստովանեն, որ չեն ճանաչել Գառնին:
Պատմությունը մեզ տանում է դեպի Արգիշտիի ժամանակները, երբ մոռացության մշուշից վեր է հառնում Գեղամա լեռներում բնակվող մի նախաստեղծ աստվածուհու հզոր կերպարը: Նա կույս է, միայնակ, սակայն ծննդաբերող, նա ծնվում է տիեզերական քաոսից, մյուս դեպքում` երկնային ծովի ջրերից, նրանից են բխում երկինքն ու երկիրը, մյուս դեպքում` լուսատուները և աստղերը, նա երկրային ու երկնային ջրերի արարիչն է և նրանց պահապան ուժը: Մարդկանց առջև հայտնվում է որպես աննման կույս, որպես ձկնավիշապ... Նրա անունը Գեղ է, այսինքն` երևացող, տեսանելի, ի տարբերություն անդունդներում ապրող անգեղ աստվածների: Այդպես չորացած աղբյուրների ակերում բնակվում են չարագործ գիշերամայրերը, մինչդեռ զուլալ աղբյուրներում ապրում են Գեղ դիցուհու հազարավոր կույսերը, ջրի բարիքները, ջրահարսերի մի ամբողջ աշխարհ: Պեղումների ժամանակ հայտնաբերված Արգիշտի արքայի սեպագիր արձանագրությունը նույնպես վկայում է, որ Գառնին իր շրջակա տարածքով անվանվել է Գյառնիյան երկիր:
Ինչպես շեշտվում է ֆիլմում, թեև քրիստոնեական, հեթանոսական ավանդույթները, սեպագիր, հունարեն, արամերեն, անգամ լատինատառ արձանագրությունները, տարածքն ու կառույցները խոսում են իրենք իրենց մասին, այնուամենայնիվ, գտնված պատասխանները նոր հարցեր են առաջ քաշում: Հետագա պեղումները գուցե տան այն հարցերի պատասխանները, որ պատմությունը չի հուշում:
Գեղամա աշխարհում անընդհատ կրկնվում է պատմությունը` երկրաշարժ, պատերազմ, ավեր, թալան, ասես շարունակ այստեղ մեռնում ու հարություն է առնում կյանքը: Արևի աստծո` Միհրի տաճարը, թվում է, դրա վկայությունն է: Հոյակերտ այդ տաճարն այնքան ամուր ու կատարյալ էր, որ մասնակի ավերումները, տարբեր վերանորոգումները գրեթե փոփոխություններ չմտցրին նրա հատակագծերում և ստորին հատվածներում: Հետագայում Միհրի հին տաճարի տեղում կառուցվեց նորը, որ հռոմեական, հելլենական և հայկական զարդանախշերով միացյալ մի կառույց էր: Զարմանահրաշ ներդաշնակությամբ միահյուսված տաճարը, ասես, խաղաղության և ողջ հին աշխարհի ներդաշնակության խորհրդանիշը լիներ: 19-րդ դարում Գառնին կանգնել էր իր կենսագրության ընթացքում ամենավտանգավոր սպառնալիքի տակ. ցարական իշխանությունները որոշել էին քանդել տաճարի ավերակները, տեղափոխել Թիֆլիս և վերականգնել տաճարն այնտեղ` ռուսական Անդրկովկասի այն ժամանակվա մայրաքաղաքում: Սակայն ծրագիրը կանխեց վիթխարի քարերի ծանրությունը. տեղափոխումը թանկ կարժենար: Այսօր, նայելով Գառնո տաճարին, ապշում ես, թե ինչպես են վարպետները կարողացել հազարավոր տոննաներ կշռող վեմերին տալ այնպիսի թռիչքային տեսք, որ ռուսներին հեշտ գործ է թվացել տաճարի տեղափոխումը, և պատկերացրեք, թե ինչից ենք փրկել Գառնիի տաճարը... Թիֆլիսում:
Քրիստոնեությունն իր հերթին հնարավոր «սրբագրություններ» է մտցրել տաճարի մեջ: Գառնին ճանաչելու համար անհրաժեշտ է հեռանալ Գառնիից, դիտել շրջակա աշխարհը, և հենց այստեղ է, որ շարունակում ենք փնտրել մեր չճանաչած Գառնին, ուր քանդված, ավերված արձանների բեկորներն անգամ բացահայտում են Գեղամա աշխարհի գեղեցկությունը:
Ֆիլմը նկարահանվել է մշակույթի նախարարության աջակցությամբ: Շնորհանդեսը կայացել է «Մոսկվա» կինոթատրոնում, անցկացվել են նաև կինոդիտումներ: Շավարշ Վարդանյանը նկատեց, որ մեկ անգամ դիտելը բավական չէ ֆիլմն ընկալելու համար, իսկ վաճառքի և տարածման ուղղությամբ քայլեր չեն ձեռնարկվում:
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ