Անհրաժեշտ է Չինաստանի հետ, նախևառաջ, մշակութային, քաղաքակրթական երկխոսություն զարգացնել

Հայ-չինական հարաբերությունների 32-ամյակի առթիվ

1992 թ. ապրիլի 6-ին հաստատվեցին հայ-չինական դիվանագիտական հարաբերությունները:

Ի՞նչ արդյունք տվեցին դրանք այս 32 տարվա ընթացքում: Արդյո՞ք գոնե մասամբ իրագործվում է երկկողմ հարաբերությունների ներուժը: Այս հարցերն, իհարկե, ունեն հռետորական բնույթ:

G2 աշխարհակարգի ձևավորման պայմաններում, երբ Չինաստանը դիտվում է որպես լիիրավ աշխարհաքաղաքական բևեռ, պաշտոնական Երևանի համար առանցքային մարտահրավեր պետք է լինի ոչ թե եվրոպաների դռներն ընկնելն ու երկու կոպեկ մուրալը, այլ հայ-չինական երկխոսությանը նոր, խորքային բովանդակություն հաղորդելը:

Մինչդեռ տեղի է ունենում հակառակը:

2020-ին Հայաստանը միացավ փաստացի հակաչինական մի նախաձեռնության, որը հայտնի է որպես «Կրոնական ազատությունների միջազգային այլանս»՝ գրեթե զրոյացնելով հայ-չինական հարաբերություններում նախկինում ձեռք բերված համեստ արդյունքները: Որպես հետևանք՝ նույն 2020-ին Հայաստանի քաղաքական ղեկավարությունը չհրավիրվեց «Գոտի և ճանապարհ» գագաթնաժողովին:

Առևտրատնտեսական ուղղությամբ թեև առաջին հայացքից արդյունքները վատը չեն, սակայն դրանց կառուցվածքը ևս որևէ հույս չի ներշնչում: 2023-ի արդյունքների համաձայն՝ Հայաստանի արտաքին առևտրում Չինաստանը զբաղեցնում է 2-րդ տեղը՝ Ռուսաստանից հետո: Առևտրաշրջանառությունը հասցվեց մոտ 2 մլրդ դոլարի, ինչը գերազանցում է 2022-ի ցուցանիշը 40%-ով: Միաժամանակ, անհրաժեշտ է ընդգծել, որ Հայաստանի համար Չինաստանի հետ իրականացվող առևտրաշրջանառությունն ունի բացասական սալդո: Դրա կառուցվածքում 80%-ը ներկրումն է կազմում: Իսկ արտահանում ենք հիմնականում հումք՝ պղնձի ու մոլիբդենի խտանյութ:

Ընդ որում, այս պահին կա առնվազն երկու ռազմավարական ուղղություն, որոնց ներքո անհրաժեշտ է զարգացնել հայ-չինական երկխոսությունը:

1. Միջուկային էներգետիկա: Չինաստանը միջուկային էներգետիկա զարգացնող աշխարհի առաջատար երկրներից է: Ավելին՝ այն աշխարհի երկու երկրներից մեկն է (մյուսը Ռուսաստանն է), որը փոքր հզորության մոդուլային ռեակտոր է շահագործում: Եվ եթե մենք պլանավորում ենք ապագայում ունենալ «խաղաղ ատոմ», ապա Չինաստանի հետ համագործակցությունը կարող է լուրջ հեռանկարներ ունենալ:

2. Տրանսպորտային ենթակառուցվածքներ: Չինաստանն այլևս գլոբալ տրանսպորտային ցանցի առանցքային դերակատարներից է, որին միաժամանակ հաջողվում է բալանսավորվել Արևելք-Արևմուտ և Հյուսիս-Հարավ անտագոնիստական ռազմավարությունների միջև: Ինտեգրելով Հայաստանում խայտառակ դանդաղ տեմպերով իրականացվող Հյուսիս-Հարավ ավտոմայրուղու նախագիծը չինական «Գոտի և ճանապարհ» նախաձեռնությանը՝ ապագայում կարող ենք ստանալ ոչ միայն լուրջ տնտեսական դիվիդենտներ, այլ նաև հնարավորություն՝ դիրքավորվելու Պեկինի կողմից ձևավորվող անվտանգային էկոհամակարգում:

Կարևոր է գիտակցել, որ նշված ուղղություններով աշխատելու, չինական ներդրումներ կամ վարկեր ստանալու, ռազմավարական երկխոսություն հաստատելու համար նախևառաջ անհրաժեշտ է Չինաստանի հետ մշակութային, քաղաքակրթական երկխոսություն զարգացնել՝ չդիտարկելով այն բացառապես որպես «ոսկե ցլի»: Դա չինացիների համար կարևոր չափանիշ է արտաքին առաջնահերթությունների սահմանման գործում:

Բնականաբար, այսօրվա պաշտոնական Երևանը չունի այս երկխոսության համար անհրաժեշտ ռեսուրսներ՝ ո՛չ աշխարհաքաղաքական մտածողություն, ո՛չ կոմպետենցիա, ո՛չ քաղաքական կամք:

Դա լավ հասկանում են նաև Չինաստանում, առնվազն՝ չինական դիվանագիտական կորպուսի հայաստանյան ներկայացուցիչներն ու Հարավային Կովկասով զբաղվող փորձագետները: Այստեղից էլ՝ հայկական ուղղությամբ Չինաստանի պրոակտիվության բացակայությունը:

Վահե Դավթյան

Մեկնաբանություններ