«Հավասար է Զորգեին, Աբելին, Ֆիլբիին, հնարավոր է, որ առաջինն է»
17.02.2024 | 10:02
Գևորգ և Գոհար Վարդանյանների գործընկերների գնահատմամբ «Վարդանյան երկյակի կողմից իրականացվածն այնքան բազմաբնույթ է ու համընդգրկուն, որ երբեք չի գաղտնազերծվի»: Իսկ ահա թե իր ինքնակենսագրական «Անլեգալ հետախուզության պետի գրառումները» գրքում գեներալ Յուրի Դրոզդովն ինչ տողեր է ձոնել ՊԱԿ-ի գնդապետ Գևորգ Վարդանյանին. «Հավասար է Զորգեին, Աբելին, Ֆիլբիին... Հնարավոր է, որ առաջինն է...»:
Եվ այսպես`ո՞վ է, ո՞վ էր այդ լեգենդար մարդը, կյանքի ի՞նչ ուղի է անցել, ինչո՞վ է դարձել երևելի դեմք ԽՍՀՄ հետախուզության ու առհասարակ համաշխարհային հետախուզության պատմության մեջ:
Ծնվել է 1924թ. փետրվարի 17-ին Ռոստով քաղաքում, Անդրեյ Վասիլևիչ ու Մարիա Սավելևնա Վարդանյանների ընտանիքում: Վեց տարեկան էր, երբ մշտական բնակության մեկնեցին Իրան: Բնակավայրի փոփոխությունը պայմանավորված էր խորհրդային արտաքին հետախուզության հանձնարարականով: Եվս վեց տարի ու Թավրիզից տեղափոխվում են Թեհրան: Բարեբախտաբար ընտանիքի գոյությունն ապահովելու խնդիր չկար: Ավելին` այն ինքն էր նյութապես օգնում խորհրդային ռեզիդենտուրային, հոգում առանձին ծախսեր` զգալապես թեթևացնելով Կենտրոնի հոգսը: Հայտնի իրողություն է, որ պատերազմական տարիներին ավագ Վարդանյանը զգալի գումար է ուղղորդել Կենտրոն` բանակի կարիքները թեթևացնելու նպատակով տանկ գնելու համար:
Ա. Վարդանյանը խոշոր գործարար էր, ողջ Պարսկաստանում հայտնի քաղցրավենիքի ֆաբրիկայի տնօրեն: Սա միանգամայն շահեկան ծխածածկույթ էր երկրով մեկ հետախուզական գործունեություն ծավալելու համար: Երբ նա 1953 թվականին Իրանից վերադարձավ Երևան, թիկունքում հետախուզական աշխատանքի 23 տարվա ստաժ ուներ ու հայրենիքին նվիրաբերած որդի, ում վիճակված էր դառնալու հետախուզության լեգենդների լեգենդ:
1940թ. փետրվարին, ի դեմս Իվան Աղայանցի` համաշխարհային հետախուզության մեկ այլ գերազանց դեմքի, պատանի Գևորգը փաստացի կապ է հաստատում Թեհրանում Խորհրդային Միության ռեզիդենտուրայի հետ` դնելով իր ավելի քան 40-ամյա հետախուզական անբասիր գործունեության սկիզբը: Ամիր ծածկանունով գործող պատանին կարողանում է հավաքագրել համախոհների: Խումբը գերտերությունների Մեծ եռյակի թեհրանյան կոնֆերանսին (1943) ընդառաջ ու ընթացքում հայտնի դարձավ «թեթև հեծելազոր» անվամբ` կատարելով բացառիկ ծավալի հետախուզական աշխատանք, իր ծանրակշիռ ներդրումը բերելով գերմանական հետախուզական ցանցի վնասազերծման գործին: Գ. Վարդանյանի խումբը, որի կազմում էր և Գոհար Վարդանյանը` նրա ապագա կինը (օրիորդական ազգանվամբ` Փահլևանյան), իրանցիների մեջ այդ ընթացքում բացահայտել է հօգուտ գերմանացիների աշխատող շուրջ 400 գործակալի:
Անվիճելի է, որ Գ. Վարդանյանի խումբը հսկայական ծառայություն ունեցավ գերմանական դիվերսիայի բացահայտման գործում, որի թիրախում Մեծ եռյակի առևանգումն էր, ֆիզիկական ոչնչացումը: Գերմանական հետախուզության այդ գաղտնի օպերացիան, որ կրում էր «Երկար ցատկ» անունը, մշակվել էր հատուկ հանձնարարությունների գծով Ադոլֆ Հիտլերի հատուկ գործակալ, կայսերական Գերմանիայի գաղտնի ծառայության առանցքային դեմքերից մեկի`Օտտո Սկորցենիի կողմից, ով հայտնի էր դիվերսիոն հանդուգն գործողությունների ծրագրմամբ ու իրականացմամբ:
Մեծ եռյակի թեհրանյան կոնֆերանսի շրջանակներում խորհրդային հետախուզության ու նրա կազմում Գ. Վարդանյանի գործունեության մասին հրապարակում առկա են բազմաթիվ հրապարակումներ, հաղորդումներ, գրքեր, փաստավավերագրական ֆիլմեր (զորօրինակ 2011թ. նկարահանված «Իրական պատմություններ. Թեհրան-43»-ը), գեղարվեստական կինոնկար (տես մասնավորապես 1979 թվականին նկարահանված խորհրդային-ֆրանսիական համատեղ «Թեհրան-43» կինոնկարը): Միաժամանակ Գ. Վարդանյանի հետախուզական կյանքի թեհրանյան շրջանն անվանի հետախույզի կյանքի բացահայտված, հանրությանը հասանելի դարձված միակ փուլն է: Մնացածը գերգաղտնիության յոթ կնիքով է կաղապարված, ու խոշոր հարց է` երբևիցե դրանք կգաղտնազերծվե՞ն...
1946 թվականին Գ. Վարդանյանն ամուսնանում է իր մարտական ընկերոջ` Գոհարի հետ: Նրանց իրանյան կյանքի փուլը շարունակվում է մինչև 1951 թվականը: Երիտասարդ զույգի խնդրանքով Կենտրոնը բարձրագույն կրթություն ստանալու հնարավորություն է տալիս: Ընտրությունը կանգնում Է Երևանի պետական համալսարանի օտար լեզուների ֆակուլտետի վրա: Ուսումնառությունից հետո, որը զուգորդվում է հատուկ պատրաստվածություն անցնելու հետ, սկսվում են Վարդանյան զույգի դեգերումներն աշխարհի շուրջ 100-ի հասնող երկրներով, տարբեր ազգանունների, տարբեր ոլորտի ներկայացուցիչների անվան տակ:
Այդ դեգերումները փաստացի արտասահմանյան գործուղումներ էին ավելի քան 30 տարով: Դրանք օգտակար կապերի հաստատում էին այնպիսի դեմքերի հետ, որոնցից շատերն առանցքային ֆիգուրներ էին իրենց երկրի քաղաքական կյանքում, կառավարման ոլորտում, ռազմական, ֆինանսական, գործարարության բնագավառներում: Անշուշտ դրանցում իր ակտիվ դերակատարումն է ունեցել Վարդանյան ամուսնական զույգի լեզուների իմացությունը: Հայտնի է, որ Գ. Վարդանյանն ազատ տիրապետել է հինգ և բացատրվել ևս երեք լեզվով:
Գ. Վարդանյանի ծառայությունների մասին խոսելիս հարկավ պիտի չմոռանալ, թե ինչպես նրան հաջողվեց Հայաստանի Հանրապետության այն ժամանակվա նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանին համոզել երկրի համար արտաքին հետախուզություն ունենալու կարևորության հանգամանքն ու կառույցը փրկել ծրագրված ոչնչացումից:
Գ. Վարդանյանը մահկանացուն կնքել է 2012 թվականին, 88 տարեկան հասակում: Հուղարկավորված է Մոսկվայի Տրոեկուրովյան գերեզմանոցում: Նրա թաղմանը ներկա է եղել Վլադիմիր Պուտինը` Ռուսաստանի կառավարության այն ժամանակվա վարչապետը, ներկայիս նախագահը, ով անձամբ է ճանաչել նրան:
Վարդանյանը Խորհրդային Միության հերոսի ոսկե աստղին արժանացած թվով երրորդ հետախույզն է Ռիխարդ Զորգեից ու Նիկոլայ Կուզնեցովից հետո, իսկ եթե հաշվի առնենք, որ Զորգեն աշխատել է ռազմական հետախուզությունում, այս դեպքում թվով երկրորդն է: Սակայն այստեղ էլ մի բայց կա: Բանն այն է, որ նա Հայրենական երկրորդ պատերազմից հետո, կենդանության օրոք, Խորհրդային Միության հերոսի կոչմանն արժանացած առաջին ու միակ հետախույզն է:
Ականավոր հետախույզի հիշատակը հավերժացված է մի շարք հուշարձաններով, տարբեր քաղաքներում փողոցների անվանակոչումներով (Դոնի Ռոստովի Բրատսկի պողոտայի 81 հասցեում մինչև այսօր պահպանված է երկհարկանի աղյուսե տունը, որտեղ ապրել են Վարդանյանները) ու պատվավոր քաղաքացու կոչման շնորհումով: 2015 թվականից Գ. Վարդանյանի անունն է կրում Երևանի թիվ 192 դպրոցը: Նրա դիմապատկերով Հայփոստը թողարկել է նամականիշ, ՀՀ պաշտպանության նախարարությունը սահմանել է գերատեսչական «Գևորգ Վարդանյան» մեդալ:
Վերջում նորից դառնանք ականավոր հետախույզի հուղարկավորությանը: Չնայած իրեն առաջարկված աթոռին` Վլադիմիր Պուտինը` Ռուսաստանի Դաշնության նախագահն ու Գերագույն գլխավոր հրամանատարը, ի նշան Գևորգ Վարդանյանի անառարկելի մեծության, նրա այրու` նույնպես մեծանուն հետախույզ Գոհար Լևոնովնայի առաջ ծնկած մնաց: Այդպես մարդիկ իրեն խոնարհումն են բերում Տերության դրոշին: Այո, Գևորգ Անդրեյի Վարդանյանը պարզապես մարդ չէր: Նա մի ամբողջ ինստիտուտ էր` պետականություն:
ԱԱԾ պահեստազորի սպաների միություն ՀԿ
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Ասում են Ռուսաստանի նախագահ Պուտինը Զանգեզուրի միջանցքի մասին ոչ մի նոր բան չի ասել Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո, որն ավարտվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ։ Միևնույն ժամանակ, հայտնի չէ, թե այս հարցում Հայաստանը, Ադրբեջանը, Իրանը, Ռուսաստանն ու Թուրքիան ինչպես են «ընտելանալու» միմյանց:
-
Ասում են… Ռուսաստանի տարածքին հեռահար ճշգրիտ զենքերով հարվածներ հասցնելու հնարավորություն ՈՒկրաինայի ԶՈՒ-ն չունի, հետևաբար, եթե հայտարարվում է, որ ՈՒկրաինային թույլատրվում է նման հարվածներ հասցնել, ապա դա նշանակում է, որ ՆԱՏՕ-ն ուղիղ մտնում է կոնֆլիկտի մեջ Ռուսաստանի հետ
-
Ասում են… Վլադիմիր Պուտինի այցն Ադրբեջան պատմական իրադարձություն էր, քանի որ այն նշանավորեց Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի գլխավոր դաշնակցի փոփոխությունը։ Ավելի քան 30 տարի Հայաստանն այդպիսի դաշնակից էր, բայց հիմա որոշել է անցնել Արևմուտքի կողմը՝ ներառյալ Ֆրանսիան, ԵՄ-ը և ԱՄՆ-ը
-
Նիկոլն արգելել է իրեն նկարել Արարատների ֆոնին Ըստ մերձնիկոլական շրջապատից տարածվող լուրերի` կապիտուլյանտ ոչնչությունը հրահանգել է իր աշխատակազմի լուսանկարիչներին և օպերատորներին իրեն չպատկերել Արարատ լեռների ֆոնին:
-
Ասում են… Մի շարք երկրներում, ցավոք, նաև Հայաստանում մեծ խանդավառություն չկար այն հարցում, որ Ռուսաստանն ինչ-որ կերպ վերահսկեր Հայաստանով լոգիստիկ ճանապարհը Նախիջեւանի և Ադրբեջանի հիմնական տարածքի միջև։ Այստեղ, նախ և առաջ, Թուրքիայի շահն է
-
Ասում են… Ես հստակ ասել եմ՝ նյութական որևէ ակնկալիք, կլինի կազմակերպություն կամ անձ, եթե ինքը ներգրավված է այս շարժմանը, չի կարող ունենալ, սկսած ինձնից, փոխարենը՝ մենք բոլորս կստանանք Հայրենիք ու Պատիվ
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
-
Ասում են Պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ-ը 10-20-100 անգամ ավելի քիչ զենք ունի, քան ունեին Լեռնային Ղարաբաղի հայերը և ադրբեջանական բանակը իսրայելական բանակը չէ։ Թող Հայաստանում մտածեն։
-
Ասում են… Որոշ երկրներ փորձում են խաթարել ԱՊՀ անդամների օրինական իշխանությունը, ավանդական արժեքները և իրավիճակն ամբողջությամբ: Անհրաժեշտ է կանխարգելիչ աշխատանք՝ ԱՊՀ երկրների անվտանգության ապահովման համար։
-
Ասում են… Ռուսաստանը և Բելառուսը օգուտ չունեն իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունից: ՈՒ՞մ է այն ձեռնտու Մեզ ու ռուսաստանցիներին կշտամբում են «Ձեռնտու է Ուկրաինան հետին պլան է մղվել» Լսեք, եկեք անկեղծ լինենք այն, որ մեր մասին սկսել են ավելի քիչ խոսել, թերևս, վատ չէ: Բայց ո՛չ այդ գնով։ Մարդիկ են զոհվում։ Ինչի՞ վրա ենք ուրախանալու։
-
Ասում են…
Աշխարհում արևմտյան ազդեցությունը հսկայական ռազմաֆինանսական բուրգ է, այն իրեն պահելու համար անընդհատ նոր «վառելիքի» կարիք ունի՝ ուրիշներին պատկանող բնական, տեխնոլոգիական, մարդկային ռեսուրսներ
-
Ասում են…
10 ամսվա շրջափակումից հետո՝ սեպտեմբերի 19-ին, ադրբեջանական զինված ուժերը դաժան հրետակոծության ենթարկեցին Լեռնային Ղարաբաղը։
Սիրտս կոտրվում է, երբ իմանում եմ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված և Հայաստան զանգվածաբար փախչող հազարավոր հայ ընտանիքների ցավի, կորստի, մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների մասին:
Տարածաշրջանային
