Սյուրվիվալիստների օրագիր՝ 2020
24.03.2020 | 00:15
Մեկուսացվածների ու ինքնամեկուսացածների մասին այսօր խոսում ու մտածում են զուտ առողջական տեսակետից: Ամբողջ աշխարհում: Քչերն են ասում, որ մարդկության համար սկսվել է ԿԱՏԱՐՍԻՍ, ավելի քչերը գիտակցում են: Հայ առաքելական եկեղեցին սքանչելի նախաձեռնություն է սկսել՝ ամեն օր, ժամը 11-ին, դատարկ եկեղեցում առ Աստված առողջության ու փրկության աղոթք է հնչում: ՈՒ՝ քարոզ: Փաստացի՝ հայ հոգևորականները ամեն օր մտնում են մեր տուն՝ բերելով լույս, հույս ու հանգստություն: Շարականների շարանն աղոթքի միջով երկինք է տանում մեր հույսերն ու երկիր վերադառնում լույսով: Եվ գուցե խորհրդանշական է, որ այս ամենը կատարվում է Զատկից առաջ Պասուց շրջանում:
Փաստացի՝ մարդկությանն ու կոնկրետ մարդուն ժամանակ է տրվել մտածելու: Բնությունը ինքնապաշտպանվում է մարդուց՝ Վենետիկի ջրանցքի զուլալված ջրերով, Պեկինի` սմոգից մաքրված երկնքով: Գուցե ոմանց թվա՝ բնությունը մարդուն վերադարձնում է նախնադարյան բնակավայր՝ քարանձավ, որ մեր ժամանակներում կահավորված է նորագույն տեխնոլոգիաներով ու մենակությունը հերքող սարքերով: Բայց մարդիկ մենակ ծնվում, մենակ մեռնում են՝ աշխարհի բոլոր սարքերի կողքին: Մենակությունը ֆիզիկական վիճակ չէ, հոգեվիճակ է, մենակ կարող ես լինել տասնյակ մարդկանց հետ ու հազարավորների, եթե հոգիդ չունի իր անձնական տարածքը, որտեղ ուզում է կամ չի ուզում շփվել այլոց հետ: Հիմա գնահատվում են կորոնակյանքի բժշկական, ֆինանսական ու տնտեսական հետևանքները, բայց կորոնակյանքի այս ամիսները մարդկության կյանքում ունենալու են նաև այլ հետևանքներ՝ ինքնաճանաչումի ու վերարժևորումի, և հետո սյուրվիվալիստների՝ վերապրածների, ժամանակագրությունը կոորդինատների նոր համակարգից է սկսվելու: Միանշանակ:
1348-ին ժանտախտը մոլեգնում էր Ֆլորենցիայում: Զոհերը պատճառ էին դառնում նոր զոհերի: Հորն ու մորը կորցնելուց հետո Ջովանի Բոկաչոն Ֆլորենցիայից հեռացավ Տոսկանա, որ գրի իր հանրահայտ նովելների 100-յակը՝ «Դեկամերոնը», ու դառնա Վերածննդի նախակարապետներից մեկը Իտալիայում: Ժանտախտը 17-րդ դարում փակեց Լոնդոնի թատրոնները: 1606-ին մեկ տարով թատրոնները փակ էին, թագավորական թատրոնի դերասան ՈՒիլյամ Շեքսպիրը հենց այդ ժամանակ գրեց ամենադրամատիկ դրամաները՝ «Լիր արքա», «Մակբեթ», «Անտոնիոս և Կլեոպատրա»: 1665-ին Անգլիայում ժանտախտի նոր բռնկման ժամանակ Քեմբրիջի համալսարանում դասերը չեղարկվեցին: 20-ամյա Իսահակ Նյուտոնը վերադարձավ տուն, այգում նրա գլխին ընկան հայտնի խնձորները՝ սկիզբ դնելով ձգողականության տեսության հայտնագործմանը։ 1830-ին խոլերան Բոլդինոյում «փակեց» Ալեքսանդր Պուշկինին՝ աշխարհին պարգևելով «բոլդինյան աշնան» սքանչելի հայտնությունը: Հայտնի չէ՝ քանի՞ Շեքսպիր, Բոկաչո, Մունկ, Պուշկին, Դալի ու Պիկասո են կորոնակյանքից հետո հայտնի դառնալու աշխարհին: Կյանքը երբեք չի ընդհատվում, մարդն է մահկանացու: Սյուրվիվալիստների 00 կետից սկսված տարեգրության մեջ, հուսանք, որ արժեհամակարգի հիմքում լինելու են ոչ թե նյութն ու նյութականը, այլ միտքն ու ոգեղենը:
Կորոնակյանքի մեր օրերում մեզ մատուցում են թվեր՝ կյանքի ու մահվան վիճակագրություն, որտեղ կյանքը պարտվում է երկիր առ երկիր: Դա խաբուսիկ պատկեր է՝ երկիր առ երկիր ապաքինվածները գերակշռելու են հեռացածներին: Կարճ ժամանակից: ՈՒ այդ կարճ, բայց հավերժություն թվացող ժամանակի մեջ գերխնդիրը ինքնապահպանվելն ու շրջապատը պահպանելն է: Կորոնակյանքի մեր ժամանակներում ի հայտ եկան նաև օրինաչափություններ.
1. Ցավոք, իշխանությունները հիմնականում ի համարժեք չգնահատեցին ռիսկերը՝ կորցնելով ժամանակը: Համարյա մեկ ամիս աշխարհի համար COVID-19-ը զուտ չինական ֆենոմեն էր: Նրանք թերագնահատեցին գլոբալացման հետևանքները: Ինչու՞ այսօր Իտալիան է կորուստներով առաջին երկիրը: Յուրաքանչյուր բարեկեցիկ չինացի զբոսաշրջիկ է, յուրաքանչյուր զբոսաշրջիկ իր պարտքն է համարում լինել Հռոմում ու Վատիկանում, Ֆլորենցիայում ու Վենետիկում, պարտադիր գնումներ անել Միլանում:
Իտալիան՝ լինելով զբոսաշրջության դրախտ, դատապարտված էր դառնալ վարակի դժոխք: Իտալիայից՝ Իսպանիա, Ֆրանսիա, Գերմանիա, Ավստրիա, Շվեյցարիա անցնելն օդակաթիլային վարակի համար հաճելի զբոսանք էր: Զարգացած ու ժողովրդավարական երկրների առողջապահական համակարգերը պայթեցին, որովհետև պատրաստ չէին համաժամանակյա հազարավոր պացիենտների: Մահերի թիվը մեծացավ այն երկրներում, որտեղ ժողովրդագրական կորը հաստանում է թոշակառուների համար: 40-ից հետո հիվանդությունները գրոհում են մարդու վրա, 70-ից ու 80-ից հետո ոչ ոք առողջ չի լինում՝ սիրտանոթային, միզաքարային, աղեստամոքսային, դիաբետիկ բազում հիվանդություններ՝ համակցվելով կորոնավիրուսին, դառնում են կյանքի հետ անհամատեղելի: Իշխանությունները չգնահատեցին վարակի մասշտաբները և չպատրաստվեցին. ժամանակին չսահմանափակեցին մարդկանց տեղաշարժը՝ կանխելու վարակի տարածումը, խնայեցին կամ թերագնահատեցին թեստավորման կարևորությունը, ոչ միայն հնարավոր վարակակիրների, այլև համատարած բոլորի: Միայն այդկերպ հնարավոր էր ժամանակին հիվանդներին զատել առողջներից ու վարակը կենտրոնացնել կարանտինում: Նույնը վերաբերում է և Հայաստանին, և ԱՄՆ-ին, և Ֆրանսիային, և Իտալիային, և Իսպանիային…
2. Իշխանությունները առողջապահական համակարգի ներուժը չմեծացրին՝ այդպես դեղատներից համարյա բոլոր երկրներում առաջինը անհետացան բժշկական դիմակներն ու ախտահանիչ գելերը, հիվանդանոցներում պակասեցին մահճակալներն ու հիվանդասենյակները: Միայն Չինաստանը, Իսրայելը ժամանակին նոր հիվանդանոցներ կառուցեցին ու զատեցին կորոնահիվանդներին: Բոլոր երկրներում վարակի առաջին գծում բժիշկներն ու բուժքույրերն են: Տասնյակ երկրներ՝ Ֆրանսիա, Մեծ Բրիտանիա, Իտալիա…, հետ են կանչում վերջին 3 տարիներին թոշակի գնացած բժիշկներին ու բուժքույրերին:
3. Կարանտին հայտարարելու, արտակարգ դրության որոշումներն ընդունելուց հետո բոլոր երկրները բախվում են տնտեսական կյանքի մասնակի դադարին: Կորոնակյանքը դառնում է բիզնեսի ու տնտեսության կոլապսի պատճառ: Տարբեր երկրներ տարբեր համադարմաններ են հնարում: ԱՄՆ Կոնգրեսը քննարկում է յուրաքանչյուր չափահաս քաղաքացու 1200 դոլար վճարելու հարցը, Մեծ Բրիտանիայի կառավարությունը որոշել է 1000 ֆունտ ստեռլինգ տալ քաղաքացիներին, Ֆրանսիան առկախել է ձեռնարկությունների կոմունալ վճարները ու միլիարդավոր եվրոների հատկացումներ է արել բիզնեսին: Իտալիան 25 միլիարդ է հատկացրել փոքր ու միջին բիզնեսին, 600 եվրո` քաղաքացիներին: Սև կարապի սինդրոմի դեմ յուրաքանչյուր երկիր իր չափով է պայքարում: Հայաստանը՝ ևս: Բայց ինչպես հայտնի չէ կորոնակյանքի` տնտեսությանը հասցված վնասի հետևանքների վերջնական գինը, այնպես էլ հայտնի չէ՝ ո՞ր երկրի ընտրած տարբերակն է արդյունավետ աշխատելու, ու ո՞ր երկիրը ինչպես է ճգնաժամից դուրս գալու: Բաց է մնում հարցը՝ ի՞նչ անի քաղաքացին, երբ գործատուն պահանջում է ներկայանալ աշխատանքի, պետությունը հորդորում է մեկուսանալ ու պահպանել կանոնները` չվարակվելու համար: Ընդհանրական լուծումներ չկան, կան անհատական լուծումներ: Բայց կան և սոցիալական խնդիրներ: Կորոնավիրուսը ֆորս մաժոր է, ոչ գործատուն է մեղավոր, ոչ աշխատողը: Հարցը պիտի պետությունը լուծի: Եվ՝ արագ: Պանդեմիայի առաջին զոհերը բիզնեսում դարձան ավիաընկերությունները, զբոսաշրջությունը, սպասարկման ոլորտը: Հայտնվեցին և բենեֆիցիարներ՝ պաշտպանական միջոցներ արտադրողները, զվարճանքի և սպասարկման ծառայությունները կարանտինում գտնվողների համար, և… զուգարանի թուղթ արտադրողները, ֆենոմեն, որի բացատրությունը դեռ չի գտնվել:
4. Ցանկացած ճգնաժամ նաև հնարավորություններ է բերում, անգամ համաճարակը: Կազմակերպական փորձի կուտակումից զատ՝ կարևոր է եզրակացություններ անելը՝ բժշկագիտության զարգացման ու առողջապահության կառավարման գերակայությունների վերաբերյալ: Փաստացի՝ 2019-ի նոյեմբերից, երբ վարակն ի հայտ եկավ Չինաստանում, մինչև 2020-ի մարտ, երբ վարակը Անտարկտիդայից բացի բոլոր մայր ցամաքներում ներկա է, չկա որևէ դեղամիջոց, որով COVID-19-ը հնարավոր է բուժել, առայժմ բուժումը հիվանդության հետևանքների՝ թոքային, սիրտանոթային և այլ, վերացման շրջանակներում է: Տարբեր երկրներում փորձարկվում են COVID-19-ի դեմ պատվաստանյութեր, դա երկար ու համենայն դեպս ոչ այս համաճարակի հաղթահարմանը վերաբերող պատմություն է:
5. Կորոնակյանքը ցույց տվեց, որ համաշխարհային օրենքներն անկատար են: Համաշխարհային մակարդակով կառավարությունները պատրաստ չեն արագ որոշումների ու որոշումների կատարման ապահովման: Տարբեր պատճառներով՝ օրենքներ չունեն, քաղաքական համերաշխություն չկա, քաղաքացիները գիտակից չեն: Բայց նաև ակնհայտ է, որ կորոնավիրուսի վերջնական հաղթահարումից հետո համաշխարհային մակարդակով մատրիցայի փոփոխություն է լինելու միջպետական հարաբերություններում, ու կարևոր է այդ շրջադարձին, որ ուղղությամբ էլ լինի, պատրաստ լինել, հնարավորության դեպքում՝ ծրագրել: Համաշխարհային անհամերաշխության դրսևորում էր նավթի գնանկումը և նավթային պատերազմը Էր Ռիադի ու Մոսկվայի միջև՝ ընդդեմ Վաշինգտոնի, կամ՝ Էր Ռիադի ու Վաշինգտոնի՝ ընդդեմ Մոսկվայի: Հակաճգնաժամային հիմնադրամներով տարադրամի կուրս պահելը ինչ-որ պահից դառնալու է անհնար:
6. Սյուրվիվալիստների ժամանակագրության մեջ մտնելու են և ճիշտ, և սխալ որոշումները: Օրինակ՝ մարզական կյանքը համարյա դադարել է՝ ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնությունը 1 տարով հետաձգվեց, հոկեյի աշխարհի առաջնությունը չի կայանա, բայց Տոկիոյի օլիմպիական խաղերը ՄՕԿ-ը չի հետաձգում՝ հուլիսի 24-ից օգոստոսի 9-ը օլիմպիադա 2020-ը կկայանա: Ճապոնիան միլիարդների կորուստ կունենա, եթե խաղերը բեկանվեն, կորոնավիրուսի պայմաններում որքա՞ն կորուստներ կունենա, եթե վարակի վտանգի պատճառով մարզադաշտերում հանդիսատես չլինի, դեռ հաշվարկված չէ:
7. ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփն իրեն անվանել է պատերազմական ժամանակների նախագահ, կորոնավիրուսի պանդեմիան՝ պատերազմ, մենք ականատես ենք նաև ինֆոպանդեմիայի: Համենայն դեպս՝ 2 դրսևորման՝ երբ տարածվում են ֆեյք լուրեր, և երբ հատուկ դրության պայմաններում արգելում են կորոնավարակի վերաբերյալ լուրերի տարածումը, որ ինքնին խուճապի հենք է, թեպետ արվում է խուճապ չտարածելու նպատակով: Դժվար թե կորոնավիրուսից հետո փոխվեն միջանձնային և միջպետական հարաբերությունների հիմունքները, և համաշխարհային մասշտաբով գերտերություններն ու միջազգային կառույցները, պետություններն ընկալեն, որ իրենց խնդիրները միմյանց հաշվին ու դեմ լուծելու քաղաքականությունը հանգեցնում է ճգնաժամերի: Իսկ ճգնաժամերը հաղթահարվում են միասին: Հավատանք, որ սև կարապի սինդրոմը փակել է Պանդորայի արկղը և մտածում է արտագաղթի մասին:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ.Գ. Եվ այն օրը, երբ ապաքինվածների համաշխարհային թիվը գերազանցի վարակվածների ու հեռացածների թվին, մարդկությունը շունչ կքաշի ու կվերադառնա սովորական կյանքին: Դա արդեն հին ու սովոր կյանքը չի լինելու: Ջրհեղեղից հետո տապանից ոտքը հողին դնելու պատմությունը կրկնվում է, ի՞նչ սովորեցինք: Մենք, որ էպոսի մակարդակով առաջին ինքնամեկուսացածն ենք եղել Փոքր Մհերի հետ, հրաշալի գիտենք հակառակի կարևորությունը, բայց չենք պարզել ուղղությունը: Կորոնակյանքից սյուրվիվալիստների ժամանակագրությունը պիտի որոշի նաև այդ ուղղությունները, որովհետև մարդը երբեք չի դադարում ուտել, իսկ պետությունը՝ ուտելիքի մասին մտածել: ՈՒ՝ պաշտպանության, և այդ ամենի համադրումը դառնում է ինքնիշխանություն ու ինքնաբավություն: COVID-19-ը ոչ առաջին, ոչ վերջին վարակն է, ամեն ինչ մի օր վերջանում է: Ողջ լերուք:
Հեղինակի նյութեր
Մեկնաբանություններ