Միկրո հեղափոխությունների մինի արդյունքները
18.02.2020 | 11:47
32 տարի առաջ՝ սկզբում վեհերոտ, հետո հախուռն Թատերական հրապարակում հավաքվողներից որևէ մեկի մտքով կանցնե՞ր, որ 11688 օր հետո Հայաստանի երրորդ հանրապետությունը կղեկավարի մարդ, ում համար 32 տարվա պայքարի արդյունքները կդառնան 5 կետ.
«1. Լեռնային Ղարաբաղը անկախություն է ստացել այնպես, ինչպես Ադրբեջանը:
2. Լեռնային Ղարաբաղը կոնֆլիկտի և բանակցային կողմ է, առանց որի հետ բանակցելու հնարավոր չէ լուծել կոնֆլիկտը:
3. Չկան տարածքներ, կա անվտանգություն. Լեռնային Ղարաբաղը չի կարող զիջել իր անվտանգությունը:
4. Հնարավոր չէ կոնֆլիկտը լուծել մեկ կամ երկու գործողությամբ. բանակցային գործընթացում անհրաժեշտ են «միկրո հեղափոխություններ», ապա «մինի հեղափոխություններ», ապա ճեղքում:
5. Հարցի որևէ լուծում պետք է ընդունելի լինի Հայաստանի ժողովրդի համար, Ղարաբաղի ժողովրդի համար, Ադրբեջանի ժողովրդի համար և Հայաստանն ու Ղարաբաղը պատրաստ են լրջագույն ջանքեր գործադրել նման լուծում գտնելու համար: Այսպիսի պատրաստակամություն պիտի ցուցաբերի նաև Ադրբեջանը»:
Մի քանի օր է Հայաստանը, Արցախը, հարկավ նաև Ադրբեջանը, քննարկում են Մյունխենում Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի ու Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հրապարակային դեբատը: Բայց դրան նախորդել էին այլ հանդիպումներ, որ, կարծես, դուրս են մնում ուշադրությունից: Բեռլինում Ֆրիդրիխ Էբերտ հիմնադրամում, «Տևական համագործակցություն նոր նախանշանների ներքո, Հայաստան-Գերմանիա հարաբերություններ» քննարկմանը, պատասխանելով ադրբեջանցի փորձագետի հարցերին՝ Նիկոլ Փաշինյանը ասել է. «Ադրբեջանում շատ են սիրում խոսել տարածքների մասին, բայց շատ կարևոր է հասկանալ, որ մենք խոսում ենք անվտանգության մասին»։ «Եվ երբ ասվում է տարածք, մենք ընկալում ենք որպես անվտանգություն։ Եվ նախ՝ ոչ թե Հայաստանի Հանրապետությունը, այլ Ղարաբաղի Հանրապետությունը պատրաստ չէ զիջել սեփական անվտանգությունը, ինչպես որևէ երկիր պատրաստ չէ զիջել իր անվտանգությունը։ Այսինքն, այս իրավիճակի լուծումը կարող է կապված լինել միայն անվտանգության երաշխիքների հետ, որոնք չկան։ Եվ չեն եղել։ Եվ դրանց բացակայությունն է ստեղծել այսօրվա իրավիճակը։ Ինչ վերաբերում է իմ այն արտահայտությանը, որ «Ղարաբաղը Հայաստան է, և՝ վերջ», դա ունի շատ պարզ ու կոնկրետ բացատրություն։ Մենք ասել ենք, որ Ղարաբաղի վրա Ադրբեջանի հարձակումը մենք կընկալենք որպես հարձակում Հայաստանի Հանրապետության վրա։ Հայաստանի Հանրապետությունը Ղարաբաղի անվտանգության երաշխավորն է։ Եվ սրանով ամեն ինչ ասված է։ Եվ ուզում եմ հստակ ասել, որ մենք որևէ կառուցողական քայլ Ադրբեջանի կողմից վերջին մեկուկես տարում բանակցային գործընթացում չենք տեսել, բայց մյուս կողմից ուզում եմ գնահատել իրավիճակը, որ մեզ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հետ հաջողվել է հասնել նրան, որ 2018-ի սեպտեմբերից, երբ մենք առաջին անգամ հանդիպեցինք, տարածաշրջանում, շփման գծում լարվածությունն աննախադեպ ցածր է։ Ես հույս ունեմ, որ կառուցողական քննարկումների արդյունքում մեզ կհաջողվի ոչ միայն պահպանել այս համեմատաբար կայուն և հանդարտ իրավիճակը, այլև առաջ շարժվել դեպի իրավական կարգավորում»:
Նույն տեղում Նիկոլ Փաշինյանն ասել է, որ ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահությամբ ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման բանակցային գործընթացը պետք է պահպանվի. «Այն բացառիկ բանակցային ձևաչափ է, որտեղ կա ՌԴ-ի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի համագործակցությունը։ Այդ համագործակցության շնորհիվ է, որ 25 և ավելի տարի տարածաշրջանում պահպանվում է հարաբերական կայունություն»: ԵՄ-ի մասին. «Տարօրինակ է, որ ԵՄ-ն, լինելով մարդու իրավունքների պաշտպանության, ժողովրդավարության ջատագովը, քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները համագործակցության ձևաչափ չունեն Ղարաբաղի քաղհասարակության ներկայացուցիչների հետ։ Ասվում է, թե Ղարաբաղի կարգավիճակի հետ կապված խնդիրներ կան։
Ես ասում եմ, ենթադրենք Ղարաբաղի կարգավիճակը հստակ չէ, բայց կա՞ որևէ կասկած Ղարաբաղում ապրող մարդկանց կարգավիճակի վերաբերյալ։ Որևէ մեկն ասու՞մ է, որ Ղարաբաղում ապրող մարդկանց իրավունքի պաշտպանության և զարգացման հարցը չի տեղավորվում մարդու իրավունքների պաշտպանության համատեքստում։ Ես կարծում եմ, որ ԵՄ երկրները կարող են աջակցել այս գործընթացին»: Նա ընդգծել է, որ ժողովրդավարությունը ղարաբաղյան հարցի կարգավորման կարևոր բաղադրիչներից է։ Ավելին, ժողովրդավարությունն է բերելու տարածաշրջանում կոնֆլիկտների հաղթահարմանը։
Փաստացի՝ Էբերտի հիմնադրամում հարցուպատասխանը հիմնականում կրկնվեց Մյունխենում՝ ԱՄՆ-ՌԴ հիմնադրամի նախագահ Սելեստա Վալանդերի վարած քննարկման ժամանակ: ՈՒրեմն՝ ի՞նչ կատարվեց Մյունխենում: Եվ՝ ինչու՞: Իլհամ Ալիևի պարագայում ամեն ինչ պարզ է. 32 տարի Ադրբեջանը նույն պահանջներն է դնում՝ նույն ձևակերպումներով: Հարցի լուծում՝ միմիայն տարածքային ամբողջականության շրջանակներում, բանակցություններ՝ միայն սուբստանտիվ օրակարգով՝ փուլ առ փուլ: Իլհամ Ալիևը ստում է հարցի պատմա-քաղաքական ատաղձի մասին, բայց ստում է արագ ու վարժ: Նա ոչ միայն կիրթ ու փորձառու, նաև հմուտ դեմագոգ է: Փաստացի՝ Մյունխենում Ալիևը խաղը դրել էր ոչ թե բանավեճի վրա, այլ իր տեսակետները վերստին շարադրելու, նրա խոսքը ուղղված էր ոչ թե ՀՀ վարչապետին, այլ դահլիճին, մեծ հաշվով՝ միջազգային հանրությանը: Եվ նա փորձում էր ու ներկայացավ իբրև կառուցողական կողմ, որ բանակցում է հանուն խաղաղության ու իր «հայրենիքի» ամբողջականության վերականգնման: Ի՞նչ էր անում Նիկոլ Փաշինյանը: Ի սկզբանե նա ինքն իրեն դրեց պատասխանողի կարգավիճակում, ոչ թե ՀԱՎԱՍԱՐ կողմի: Մինչդեռ առանց ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահների միջնորդության այս հանդիպման մեջ, փաստ, որին քչերը ուշադրություն դարձրին, ՀՀ վարչապետը թողնում էր դիմացինին չլսող կամ նրան պատասխանելը հարկ չհամարող մարդու տպավորություն, մարդ, որ տեղյակ չէ համաշխարհային անցուդարձից, միջազգային իրավունքի հետպատերազմյան փոփոխությունների տրենդից: Ի՞նչ պիտի շեշտվեր Մյունխենում.
1. Չկա Լեռնային Ղարաբաղ, կա Արցախի Հանրապետություն: Սկզբունքորեն կարևոր է, որ հայկական կողմը կիրառի միմիայն ԱՐՑԱԽԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ ձևակերպումը:
2. Չի կարող ու չպիտի հայկական կողմը Արցախի Հանրապետության ընտրված իշխանության մասին ասի «ներկայացուցիչներ»: Արցախն անկախ պետություն է, Արցախի ղեկավարները «ներկայացուցիչ» չեն որևէ մակարդակի քննարկման կամ բանակցությունների մեջ:
3. Կա պարզ ու պատմական ճշմարտություն՝ Ադրբեջանը հարձակվել է Արցախի վրա, սկսվել է պատերազմ, և Արցախը հաղթել է պատերազմում: Եթե արտաքին միջամտություն չլիներ, կկնքվեր ոչ թե հրադադարի, այլ Ադրբեջանի կապիտուլյացիայի համաձայնագիր: Պարզ ու պատմական փաստը չի կարող ու չպիտի շրջանցվի: Ինչպես հնարավոր չէ շրջանցել Եռաբլուրը: Տիգրան Մեծից Արշակ Երկրորդ ու հայոց բոլոր թագավորներին իմաստ ուներ անդրադառնալ՝ իբրև երկրորդական ապացույց, բայց գլխավորը՝ 1994-ին արձանագրված ռազմական ՀԱՂԹԱՆԱԿ-ն է, որը շրջանցելն արքաներին էլ դարձնում էր անհամոզիչ: Պատմական էքսկուրսները պատմական ամփոփում պիտի ունենան, ոչ թե օդում կախվեն:
4. Արցախն ունի ինքնորոշման իրավունք, և օգտագործել է իր իրավունքը՝ դառնալով անկախ պետություն: Արցախը երբեք չի լինի Ադրբեջանի կազմում ոչ միայն անվտանգության բնական իրավունքի պաշտպանության պատճառով, այլև ազգային ինքնորոշման իրավունքի, որը ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահների՝ բանակցություններում ճանաչած 3 հավասար սկզբունքներից մեկն է: Չի կարող ժողովրդավարական թեկուզ չճանաչված պետությունը լինել ճանաչված ու բռնապետական պետության կազմում: Ադրբեջանի մեջլիսի վերջին ընտրությունները, որ քննադատեցին միջազգային բոլոր կառույցները, բացի ԱՊՀ դիտորդներից, լիուլի հնարավորություն էին տալիս ՀՀ վարչապետին շեշտել ու զարգացնել թեման, որ սկսել էր Էբերտի հիմնադրամում, բայց նա, չգիտես ինչու, «խնայեց» Ալիևին ու չխոսեց Ադրբեջանում ժողովրդավարության մակարդակից, անգամ չհիշեցրեց, որ Ադրբեջանն ամենևին բազմազգ ու ինտերնացիոնալ երկիր չէ, որի վերջին հավաստումը թալիշ լեզվաբանի ազատազրկումն էր օրերս: Ի վերջո՝ եթե կա թուրքական երկու պետություն՝ իսկ Ալիևն ու Էրդողանը անվերջ կրկնում են՝ «Մեկ ազգ, երկու պետություն» բանաձևը, ինչու՞ չի կարող լինել հայկական 2 պետություն:
6. «Միկրոհեղափոխությունները» ընկալում կունենան, երբ կողմերը ժողովրդավարության ՀԱՎԱՍԱՐ մակարդակների վրա լինեն, մեջլիսի ընտրությունները ապացուցեցին, որ Ադրբեջանում՝ Ալիևի խոսքով՝ ընտրության անցկացումն արդեն ժողովրդավարություն է…
7. Գործնականում «Կարգավորումը պետք է ընդունելի լինի Արցախի, Հայաստանի, Ադրբեջանի համար» բանաձևը մադրիդյան սկզբունքների հոմանիշն է՝ այլաբանորեն ձևակերպված, ժամանակն է երկուսից էլ հրաժարվել: Ալիևը Մյունխենում հստակ ասաց, որ դա անհնար է, ու նորից այդ բանաձևը պնդելը, մեղմ ասած, արդյունավետ չէ ու դիվանագիտական ոչ մի դիվիդենդ չի բերում:
8. Պետք չէ ռևերանսներ անել Ալիևին, ռևերանսն ընկալվում է իբրև համոզման ձև, մենք համոզող կողմ չենք, մենք ՀԱՎԱՍԱՐ կողմ ենք: Հրադադարի պահպանումը պարտավորություն է, որ ստանձնել է Ադրբեջանը 1994-1995-ի զինադադարի համաձայնագրերով, վերահաստատել Վիեննայի համաձայնություններով, որ հանիրավի ու հօգուտ Բաքվի դուրս են մղվել բանակցային օրակարգից:
9. Զուգահեռ թարգմանությունը խնդիր չէ, հայերենն էլ հրաշալի կհնչեր Մյունխենում՝ ջարդոտված անգլերենից ավելի հոդաբաշխ և հնարավորություն կտար ավելի ազատ ու խելամիտ տեղավորվել քննարկման ռեգլամենտում:
10. Նման ձևաչափով քննարկումներին նախապես պատրաստվել է պետք, նաև՝ դահլիճից հարց տվողի տեսքով, ինչը Ալիևն ակնհայտորեն արել էր, համենայն դեպս՝ ռուսական «Կոմերսանտի» հարցը դա է հաստատում:
Փակենք նաև Մյունխենի էջը, վստահաբար հաջորդ քննարկումները պտտվելու են նույն շրջագծում: Թե պատմական, թե ներկա իրողությունները հայկական կողմին տվել են փաստարկների ամուր հենք, չօգտագործելն այդ հենքը ու կառչել «միկրո»-ներից միայն, հանգեցնելու է Ադրբեջանի համար պարարտ հողի ստեղծմանը՝ գտնելու շահերի նույնության հիմքով դաշնակիցներ ու ընդլայնելու իր դիվանագիտական հնարավորությունները:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ.Գ. Ալիևին չհաշված՝ Նիկոլ Փաշինյանը Բեռլինում ու Մյունխենում 8 հանդիպում է ունեցել: Համարենք հույժ կարևոր, հայկական դիվանագիտության ձախողումն է, որ չէր գտնվել օրակարգ ու հանդիպում չէր կազմակերպվել Մյունխենում գտնվող ԱՄՆ պետքարտուղար Մայք Պոմպեոյի ու Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնի հետ: Եթե անգամ երկկողմ հարաբերություններում չկան հարցեր, Արցախի հարցը կա ու կա: Երբ հայկական կողմը ԵԱՀԿ ՄԽ ԵՐԵՔ համանախագահներից աշխատում է միայն ՌԴ-ի հետ, համապատասխան պահին ստանում է «Կոմերսանտի» հարցը, որ Լավրովի պլանի շարադրումն ու սուբստանտիվի ամրագրումն էր: Դա սխալ է, որ շարունակվում է՝ փակելով հայկական հնարավորությունների դուռը՝ մեծ պատուհան բացելով Ադրբեջանի համար: Կա՞ մեկը, որ պատասխանի ինչու՞ հարցին: Մեկ էլ ճշտի ու Ալիևին ասի՝ ԱստրաԽԱՆը ռուսակա՞ն, թե՞ ադրբեջանական քաղաք է: Եվ ո՞վ սպանեց Ստեփան Շահումյանին:
Ամենակարևորը. դեբատները՝ դեբատներ, իրականում ի՞նչ է կատարվում բանակցություններում, կա՞, թե՞ չկա ՈՐԵՎԷ պայմանավորվածություն, որ կարող է հանգեցնել ՀԱՄԱՁԱՅՆԱԳՐԻ: Այս հարցի պատասխանը մենք չունենք:
Հեղինակի նյութեր
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Ասում են Ռուսաստանի նախագահ Պուտինը Զանգեզուրի միջանցքի մասին ոչ մի նոր բան չի ասել Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո, որն ավարտվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ։ Միևնույն ժամանակ, հայտնի չէ, թե այս հարցում Հայաստանը, Ադրբեջանը, Իրանը, Ռուսաստանն ու Թուրքիան ինչպես են «ընտելանալու» միմյանց:
-
Ասում են… Ռուսաստանի տարածքին հեռահար ճշգրիտ զենքերով հարվածներ հասցնելու հնարավորություն ՈՒկրաինայի ԶՈՒ-ն չունի, հետևաբար, եթե հայտարարվում է, որ ՈՒկրաինային թույլատրվում է նման հարվածներ հասցնել, ապա դա նշանակում է, որ ՆԱՏՕ-ն ուղիղ մտնում է կոնֆլիկտի մեջ Ռուսաստանի հետ
-
Ասում են… Վլադիմիր Պուտինի այցն Ադրբեջան պատմական իրադարձություն էր, քանի որ այն նշանավորեց Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի գլխավոր դաշնակցի փոփոխությունը։ Ավելի քան 30 տարի Հայաստանն այդպիսի դաշնակից էր, բայց հիմա որոշել է անցնել Արևմուտքի կողմը՝ ներառյալ Ֆրանսիան, ԵՄ-ը և ԱՄՆ-ը
-
Նիկոլն արգելել է իրեն նկարել Արարատների ֆոնին Ըստ մերձնիկոլական շրջապատից տարածվող լուրերի` կապիտուլյանտ ոչնչությունը հրահանգել է իր աշխատակազմի լուսանկարիչներին և օպերատորներին իրեն չպատկերել Արարատ լեռների ֆոնին:
-
Ասում են… Մի շարք երկրներում, ցավոք, նաև Հայաստանում մեծ խանդավառություն չկար այն հարցում, որ Ռուսաստանն ինչ-որ կերպ վերահսկեր Հայաստանով լոգիստիկ ճանապարհը Նախիջեւանի և Ադրբեջանի հիմնական տարածքի միջև։ Այստեղ, նախ և առաջ, Թուրքիայի շահն է
-
Ասում են… Ես հստակ ասել եմ՝ նյութական որևէ ակնկալիք, կլինի կազմակերպություն կամ անձ, եթե ինքը ներգրավված է այս շարժմանը, չի կարող ունենալ, սկսած ինձնից, փոխարենը՝ մենք բոլորս կստանանք Հայրենիք ու Պատիվ
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
-
Ասում են Պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ-ը 10-20-100 անգամ ավելի քիչ զենք ունի, քան ունեին Լեռնային Ղարաբաղի հայերը և ադրբեջանական բանակը իսրայելական բանակը չէ։ Թող Հայաստանում մտածեն։
-
Ասում են… Որոշ երկրներ փորձում են խաթարել ԱՊՀ անդամների օրինական իշխանությունը, ավանդական արժեքները և իրավիճակն ամբողջությամբ: Անհրաժեշտ է կանխարգելիչ աշխատանք՝ ԱՊՀ երկրների անվտանգության ապահովման համար։
-
Ասում են… Ռուսաստանը և Բելառուսը օգուտ չունեն իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունից: ՈՒ՞մ է այն ձեռնտու Մեզ ու ռուսաստանցիներին կշտամբում են «Ձեռնտու է Ուկրաինան հետին պլան է մղվել» Լսեք, եկեք անկեղծ լինենք այն, որ մեր մասին սկսել են ավելի քիչ խոսել, թերևս, վատ չէ: Բայց ո՛չ այդ գնով։ Մարդիկ են զոհվում։ Ինչի՞ վրա ենք ուրախանալու։
-
Ասում են…
Աշխարհում արևմտյան ազդեցությունը հսկայական ռազմաֆինանսական բուրգ է, այն իրեն պահելու համար անընդհատ նոր «վառելիքի» կարիք ունի՝ ուրիշներին պատկանող բնական, տեխնոլոգիական, մարդկային ռեսուրսներ
-
Ասում են…
10 ամսվա շրջափակումից հետո՝ սեպտեմբերի 19-ին, ադրբեջանական զինված ուժերը դաժան հրետակոծության ենթարկեցին Լեռնային Ղարաբաղը։
Սիրտս կոտրվում է, երբ իմանում եմ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված և Հայաստան զանգվածաբար փախչող հազարավոր հայ ընտանիքների ցավի, կորստի, մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների մասին:
Տարածաշրջանային
