Մեզ սկսել են ուղղորդել դատարկ տուփերը: Դատարկության սիմվոլիկան պատահական չի դառնում մեր օրերի բնորոշում: Դատարկությունը երկուստեք է՝ թե հասցեագրողը, թե հասցեատերը սնանկ են: Անվիճելի է, որ Արայիկ Հարությունյանը իր տեղում չէ, թեկուզ «Նիկոլի կամիկաձեն» է, թեկուզ կա «Միասին եկել ենք, միասին գնալու ենք»-ը, Արայիկ Հարությունյանը չունի արհեստական ձևավորված սուպերնախարարություն ղեկավարելու բավարար պատրաստություն ու կազմակերպական ունակություններ, նաև՝ մարդկային որակներ, որ ի ցույց է դնում իր հարցազրույցներով: Սա՝ մի կողմ:
Ի՞նչ կա մյուս կողմում: Այս դաշտը խիստ բազմադեմ է: Իրենց հասարակական, երբեմն էլ քաղաքական գործիչներ համարողները դրսևորում են ձեռնտու կարճատեսություն՝ Արայիկ Հարությունյանի մեջ տեսնելով ոլորտում կատարվող «փոփոխությունների» պատճառը: Նույնիսկ այն դեպքում, երբ վարչապետը հայտարարեց, որ ոլորտի պատասխանատուն նախարարը չէ, այլ կառավարությունը: Այսինքն՝ ինքը: Մի՞թե անհնար է համադրել տարբեր ոլորտների փոփոխությունները՝ հասկանալու, որ թավշից հետո սկսվել է բուն հեղափոխությունը: ՈՒ այդ հեղափոխությունը անհրաժեշտություն է՝ Հայաստանում խնդիրները կուտակվում ու չէին լուծվում: Կամ լուծվում էին ձևական՝ խնդիրը մնում էր, կատարվում էր կոսմետիկ փոփոխություն:
Թղթի վրա մենք անկախ էինք ու ինքնուրույն, դեֆակտո ոչ կարող էինք անկախ լինել, ոչ ինքնուրույն էինք: Որովհետև ինքնաբավ չէինք: Հարյուրավոր հիանալի օրենքներ ունեինք, որով փակում էինք միջազգային կառույցների բերանը, բայց օրենքները կամ չէին կատարվում, կամ կատարվում էին ընտրովի: Պետության մեջ կար յուրայինների պետություն, նրանք վեր էին օրենքից: ՈՒ կար ժողովուրդ, որ գլուխը պահում էր կարեցածի պես: Պետություն-հասարակություն կապը գործում էր վճարովիության սկզբունքով՝ ընտրությունների ժամանակ, հետո նորից խզվում էր՝ 5 տարով:
Բոլոր նախկինները, որ այսօր մեղադրում են ներկաներին, մեղադրում են մի պատճառով՝ իրենց հետ վարվում են այնպես, ինչպես իրենք են վարվել: Սեպը սեպով է հանվում: ՈՒ դա չի ընկալվում: Ինչու՞: Որովհետև այդպես չպետք է լինի: Բայց չկան չլինելու նախադրյալները՝ հասարակությունը նորից մտել է կրիայի պատյանի մեջ ու ընդունել դիտորդի սպասողական կարգավիճակ, ասպարեզում նորից «նախկիններն» ու «ներկաներն» են: Իսկ փոփոխություննե՞րը: Կատարվում են: Ոչ թե ինչ-որ հարց լուծելու համար, այլ ինչ-որ մեկի դեմ: «Ինչ-որ մեկը» կարող է լինել անձ, կառույց, կուսակցություն, բայց երբեք՝ համակարգ: Համակարգային փոփոխությունների համար նախ պետք է սահմանել նպատակ, ունենալ չափանիշ, հետո՝ գործող անձինք, որ հստակ չափանիշներ գործադրելով քայլ-քայլ հասնում են հստակ նպատակին: Մեր «բոլոլայում» ամեն ինչ խառնիխուռն է:
Կառավարության նիստում ոչ ոք չի զարմանում, որ նախ լուծարում են ծերանոցը, հետո ասում, որ հայտարարելու են մրցույթ, թե բարեգործական ո՞ր կազմակերպությունը կցանկանա պետության տրամադրած գումարներով խնամել ծերերին: Եթե ոչ ոք չցանկանա՞: Նույն գործը կանի լուծարված կոլեկտիվը, որին հընթացս վարչապետի մակարդակով ապրիորի կոռուպցիայի մեղադրանք է ներկայացվում: Նախարարներից ոչ մեկը չի հարցնում աշխատանքի ու սոցիալական հարցերի նախարարին՝ հետուառաջ չե՞ք անում: Նախ՝ մրցույթը հայտարարեք: Տեսեք՝ ո՞վ է հաղթում, ի վիճակի՞ է կատարել մրցույթի պայմանները, ծերերի խնամքի արդյունավետությունն ավելանու՞մ է, իրենց ներդրումն անու՞մ են: Չի հարցնում, որովհետև բոլոր ոլորտներում պետք է կայացնել հեղափոխական որոշումներ ու ի ցույց դնել, որ գործ է արվում, որ փոփոխություններ կան:
«Մրից ելանք, մրջուրն ընկանք» սկզբունքից հրաժարվելու համար նախ պետք է հրաժարվել ամեն ինչ փոխելու մտայնությունից՝ մեկ, փոփոխություններ կատարել, երբ ստեղծված են բոլոր պայմանները՝ երկու:
Ինչու՞ հանրությունը չի ընդունում, բայց չի միանում Արայիկ Հարությունյանի հրաժարականի պահանջին: Բոլորն էլ դեմ են, որ հայոց լեզուն ու գրականությունը, հայ ժողովրդի պատմությունը բուհերում պարտադիր առարկաներ չլինեն, կան որոշ վերապահումներ դասընթացի բովանդակության վերաբերյալ:
Ոչ ոք չի հավատում, որ բուհերի ռեկտորները կկայացնեն առարկաները պարտադիր դասավանդելու որոշում կամ նախարարը չի փոխի բուհերի ինքնավարության շրջանակները, առավել ևս՝ առաջարկվող նախագծով բուհերի խորհուրդների անդամների կեսին նախարարությունն է նշանակում: Էլ ի՞նչ ինքնավարություն: Փաստացի՝ տոտալ վերահսկողություն է սահմանվում: Բացի «Իմ քայլի» պատգամավորներից ու վարչապետից, որ համեմատում է Փարաջանովի, Բուլգակովի, Չարենցի հետ, ոչ ոք չընդունեց անհայտ հեղինակի «Հուզանքը», որին նախարարությունը 2 մլն 700000 դրամ է հատկացրել, Կարաբինայի ու Դալուզյանի մասին, որ վարչապետի անձնական պաշտպանության տակ է, էլ չասեմ: Երբ Նիկոլ Փաշինյանը սրտի արատի ու հոմոսեքսուալիզմի միջև տարբերություն չի տեսնում, կամ կույրին ու գեյին նույն հարթության վրա է դնում, նա ընդամենը մտքի գեյ է, որ իր արածն արդարացնում է ցինիզմով: Ավելի ազնիվ կլիներ ասել, որ դա «առաջադիմություն» է, որի համար խոստացել են ներդրումներ: Կամ՝ աչք փակել հակասահմանադրական օրենքների վրա, որով իբր «նոր Հայաստան» է կառուցվում: «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկան դպրոցներից հանելու որոշումն էլ՝ ձեզ նվեր: Առավելագույնը՝ կառավարությունը կարտոնի «Կրոնի պատմություն» առարկան՝ հեթանոսություն, քրիստոնեություն, մահմեդականություն, բուդդայիզմ, հուդայականություն, գուցե նաև այդ կրոնների ճյուղերը, աղանդները: Ի՞նչ է կատարվելու դեռահասի գլխում, եթե հասուն տարիքում կրոնների պատմությունը հասկանալը պահանջում է նախնական, սեփական աշխարհընկալում՝ ազդեցություններին չենթարկվելու, կամ պարզապես ըմբռնելու համար: Բայց ի՞նչ չես անի, որ Հայ առաքելական եկեղեցին «նոր» Հայաստանում իր տեղը ճանաչի: Իսկ հասարակությունը լռում է: Որովհետև չկա էլիտա, չկան մարդիկ, որ պատվո պարտք դարձնեն բացատրելը, որ խնդիրն այս ու այն առարկան չէ, մտածողության համակարգն է: Համակարգի դատարկությունը: ՈՒ դա է պետք փոխել: Վաղվա բարձր տեխնոլոգիաների հանճարներ ստանալու համար այսօր հումանիտար առարկաներ հանելը սխալ է, ծրագրերում ու դասագրքերում պետք է փոփոխություններ լինեն, այդ թվում՝ բնագիտական առարկաների: Այս ընթացքով ստանալու ենք տգետներ, որ բնական գիտություններում էլ անելիք չունեն:
Բնազդով ընդվզեցին ԵՊՀ-ի բանասիրական ու պատմության ֆակուլտետների ուսանողները, գուցե նրանց հետևեին մյուս ֆակուլտետներն ու բուհերը, եթե ՀՅԴ-ն չորոշեր, որ հասել է իր աստեղային ժամը ու ասպարեզ չնետվեր ազգային-ազատագրական երգացանկով: ՀՅԴ-ն իրավունք ունի գործել իր հայեցողությամբ ու պայքարել ինչի համար կամ ինչի դեմ անհրաժեշտ է համարում: Ի՞նչ է պետք, որ ՀՅԴ-ն հասկանա՝ իր գերակտիվությունը դառնում է Արայիկ Հարությունյանի պաշտպանություն, ամրապնդում նրա դիրքերը: Դասադուլը չի դառնում համատարած, չի վերածվում ընդհանրական գործադուլի՝ ԵՊՀ-ի որոշ դասախոսների մեկօրյա գործադուլը քիչ է: Որքան էլ բարձրախոսով հայտարարվի, որ շարժումը կուսակցական չէ, կուսակցականացվել է: ՀՅԴ-ի դատարկ տուփերի ոդիսականը՝ նախարարի անհեթեթ միջամտությունից հետո, հարցը տարավ լոկալ հարթություն՝ ՀՅԴ-Արայիկ Հարությունյան, ու խզեց կապը իրականության հետ: ՀՅԴ-ն դա էլ «չհասկացավ»: Փոխարենը ՀՀԿ-ն «հասկացավ» ու որոշեց երիտասարդաց ձեռամբ դատարկ ճամպրուկ նվիրել … ԱԳ նախարար Զոհրաբ «Գնացականյանին»՚, ու՝ այն պահին, երբ նա ՌԴ ԱԳ նախարարի հետ ասուլիսում էր: Անհեթեթ քայլ, որ ոչնչով չի բացատրվում: Եթե ոչ Լավրովին հաճոյանալու ցանկությամբ: Ճիշտ նույնքան անհասկանալի է ոմանց հորթային հրճվանքը Լավրովի որոշ հայտարարությունների առնչությամբ: Մասնավորապես՝ «Առանց Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի համաձայնության որևէ պայմանավորվածություն հնարավոր չի լինի ձևակերպել: Հայաստանը պարզապես չի ստորագրի»: Ի՞նչ դարակազմիկ գյուտ է արել Լավրովը: Եթե այդքան զարմանալի է, որ ՌԴ ԱԳ նախարարն առաջնորդվում է տրամաբանությամբ, Հայաստանը չի գիտակցում իր ինքնիշխանությունը:
Ապշեցուցիչ է՝ ինչ անձնական ու անանձնական հաճույքով են «նախկիններն» ու «ներկաները» Լավրովի մի նախադասությունը ֆետիշացրած՝ մեղադրում իրար ու խորագնա եզրակացություններ անում: Առ այն, որ «ՌԴ ԱԳ նախարարը անհարմար վիճակում թողեց Հայաստանի նախկին իշխող համակարգին, կամ դրա մի շարք շրջանակների, որոնք ամիսներ շարունակ թիրախավորել են նոր իշխանությանն Արցախի և հայ-ռուսական հարաբերության թեմաներով»: Պատճառները չբացատրեմ՝ տարրական են: ՌԴ ԱԳ նախարարը նոր ոչինչ չի ասել, արձանագրել է իրավիճակը՝ նախկին ու ներկա: Նա հիանալի գիտի չեզոքության գինը, երբ միջնորդի դերում ես՝ իբրև ԵԱՀԿ Մինսկի ՄԽ երկրի նախարար: Ի տարբերություն հայերի՝ գիտի նաև, որ իր խոսքերը ավելի ուշադիր լսում են Ադրբեջանում, իսկ Ադրբեջանը ՌԴ ռազմավարական գործընկերն է ու զենքի գնորդը: Նույնքան անտեղի է եզրակացնել, թե Լավրովը Ադրբեջանին հասկացնում էր, որ Արցախը անպայման պետք է մասնակցի բանակցություններին և համաձայնություն տա այն փաստաթղթին, որը կլուծի Ղարաբաղի քաղաքական կարգավիճակի և խաղաղության հարցը, Հայաստանը չի փորձում բանակցությունների ձևաչափ փոխել՝ ԼՂՀ-ն բերելով բանակցային սեղան:
ՌԴ ԱԳՆ-ն և անձամբ նախարարը քանիցս հայտարարել են, որ բանակցությունների ձևաչափը պետք է որոշեն բանակցող կողմերը, ՌԴ-ն՝ իբրև միջնորդ կողմ, կընդունի նրանց որոշումը: Չհիասթափվելու լավագույն միջոցը զուր հույսեր չհնարելն է: Ադրբեջանին կարող է ու պիտի պատասխանի միայն հայկական կողմը: Որևէ այլ երկրի պաշտոնյայի այդ «առաքելությունը» վերագրելը թեթևամտություն է: Լավրովը ՀՀ ԱԳ նախարարը չէ: Լավրովը ՌԴ ԱԳ նախարարն է՝ սա հիշեցում նրանց, որ Հայաստանի ու Արցախի շահերի պաշտպանությունը փորձում են հանձնել նրա բազմափորձ ձեռքերին: Սեփական ուժերին թերահավատությունը պետք չէ այսքան ի ցույց դնել: Առավել ևս անհեթեթ է հրճվելը, թե Լավրովի այցով Մոսկվան հաշտվում է հեղափոխության հետ: Նրանք քաղաքականություն չեն փոխել՝ նրանք իրենց անփոփոխ քաղաքականությունը իրականացնում են Հայաստանի փոփոխված իրավիճակում: Եվ անում են, ինչ ուզում են: Ապացույցը ՀՀ արտաքին քաղաքականության 0 փոփոխությունն է: ՈՒ՝ Հայաստանի բացահայտ տնտեսական կախումը Ռուսաստանից: Շատ մեծ չափազանցություն է, որ Մոսկվան հարկադրված է հաշվի նստել Հայաստանի հետհեղափոխական իրողությունների հետ, կամ՝ Ռուսաստանում գիտակցել են, որ երկկողմ հարաբերություններում սուբյեկտ պետք է ընկալել ոչ թե կոնկրետ թիմի, այլ հասարակությանը:
Մոսկվան միշտ աշխատում է իշխանության հետ և փորձում իր ձեռքում պահել ընդդիմությանը: Համենայն դեպս՝ խորհրդարանական: Ապացույցներ պե՞տք են: Ծանոթացեք ՌԴ ԱԳ նախարարի՝ Հայաստանին վերաբերող այլ հայտարարությունների: Հայ-թուրքականի հարցում էլ ՌԴ միջնորդությանը պետք չէ սպասել՝ Մոսկվան խնդիր է դրել Թուրքիան ՆԱՏՕ-ից դուրս բերել, ԱԷԿ է կառուցում Թուրքիայում և ուզում է C-400-ներից հետո կործանիչներ վաճառել, Սիրիայի հարց ունի Էրդողանի հետ: Այնպես որ «փետրվարը» միայն Անկարայում չէ, նաև Մոսկվայում է: Մի բոբիկացեք, երբ ջրի տեղն էլ չգիտեք:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ.Գ. Իսկ հայոց խորհրդարանում մանկապարտեզի սաների ջանասիրությամբ ու ամենայն լրջությամբ ընկղմված են հոմոֆոբիայի, լատենտ գեյերի պերմանենտ կոգնիտիվ դիսոնանսի մեջ: Այս ընթացքով դառնալու ենք մայաների, ացտեկների, ինկերի հաջորդը: 500 տարի հազարավոր ուսումնասիրություններ հարցին չեն պատասխանում՝ ինչու՞ և ու՞ր անհետացավ հզորագույն քաղաքակրթությունը՝ մարդկությանը թողնելով սքանչելի ու դատարկ պատմական հուշարձաններ: Ճիշտ ինչպես մեր դատարկ ճամպրուկների ու դատարկ արկղերի «քաղաքակրթությունը», որ սկսել է փոխարինել փոխհարաբերություններին՝ բոլոր մակարդակներում: Մեղավորի որոնումները տանում են մայաների, ինկերի, ացտեկների ճանապարհով: Պետք է կանգ առնել ու բացել աչքերը իրականության վրա: Եթե ուզում ես լինել: