Դիվանագիտությունների դիվանագիտությունը. Ֆրանսիա
07.06.2013 | 14:27
Լա Մանշը բաժանում է Ֆրանսիան Անգլիայից: Ոչ միայն աշխարհագրական առումով: Այդ երկու քաղաքակիրթ, գերզարգացած, ռազմաքաղաքական և հասարակական-մշակութային միևնույն համակարգին պատկանող երկրները դարեր շարունակ յուրատեսակ հակամարտության ու մրցակցության մեջ են, որը տարածվում է բարձրակարգ մատերիայի և փիլիսոփայական կատեգորիաների, ինչպես նաև ամենահասարակ ու առօրեական խնդիրների, ասենք՝ հումորի, հագուստի մոդայի կամ խոհանոցի վրա:
Այս բոլորով հանդերձ, Ալբիոնի հոյակապ դիվանագիտական դպրոցի պրոֆեսիոնալներն անկեղծորեն խոստովանում են. «Այն (ֆրանսիական դիվանագիտությունը- Ա.Ն.) կարելի է ատել, բայց չհիանալ նրանով, անհնար է»:
Իրոք, չհիանալ ֆրանսիական դիվանագիտությամբ դժվար է, դիվանագիտություն, որը ժամանակակից դիվանագիտության հիմնադիրն է կամ, ինչպես ընդունված է ասել, դիվանագիտությունների դիվանագիտությունն է:
Ֆրանսիական դիվանագիտության քաղաքական նշանակությունը, նրա ազգային արժեքն առաջին հերթին այն է, որ իր ստեղծման պահից` X դարից, երբ իշխանության եկավ Կապետինգների դինաստիան, մինչև օրս նա իր գերագույն նպատակն է համարում Ֆրանսիայի հզորացումը և միջազգային դիրքերի ամրապնդումը:
Մի՞թե կարելի է պատկերացնել ավելի վեհ և սուրբ առաքելություն, քան այսկերպ հայրենիքին ծառայելը…
Ֆրանսիական դիվանագիտությունը չի ներփակվել ինքն իր մեջ, չի թաքցրել իր «գաղտնիքներն» աշխարհից: Մենք պետք է Ֆրանսիային երախտապարտ լինենք առաջին հերթին կարդինալ Արման Ռիշելյե-երևույթի համար: Այդ նա էր, որ ստեղծեց արտաքին գերատեսչության կառույցը և ապացուցեց, որ դեսպանությունները պետք է կառավարվեն մի կենտրոնից և անպայման պրոֆեսիոնալների կողմից: Այս աքսիոմատիկ ճշմարտությունն այսօր հաճախ է խախտվում: Ռիշելյեի ամենամեծ ավանդը, սակայն, բանակցային արվեստում նրա նորարարությունն է, համաձայն որի, պետությունները պարտավոր են բանակցել, եթե անգամ պատերազմական իրավիճակում են: (Սա մենք կարող ենք որպես քաղաքական պատգամ ընկալել մեր` հայկական դիվանագիտության համար, երբ «Պայքար, պայքար մինչև վերջ» լոզունգը կամա թե ակամա տարածում ենք արտաքին քաղաքականության վրա): Ֆրանսիական դիվանագետների հոյակապ կոհորտում իր հատուկ տեղն ունի Լյուդովկոս XIV-ի դեսպան Ֆրանսուա Կալյերը, որը գրեթե չորս հարյուր տարի առաջ պատասխանեց միջնադարում սկիզբ առնող և այսօր էլ միջազգային հարաբերություններում չարչրկվող սակրամենտալ (ավանդական) հարցին` «ստել, թե չստել»: Մեծ վերափոխիչն ապացուցում է, որ դեսպանի սուտը գործնականում ավելի վնաս է հասցնում, քան օգուտ բերում: «Եթե սուտն այսօր հաջողություն է խոստանում, ապա վաղն այն ստեղծում է կասկածի մթնոլորտ, որն անհնար է դարձնում հետագա հաջողությունը»,- ասում է Կալյերը: Նա գրել է մի աշխատություն, որտեղ համոզիչ կերպով թվարկում է այն հատկանիշները, որոնք պետք է ունենան դիվանագետները («On the Manner of Negotiating with Princes»): Սա, որը վարքի իսկական կոդեքս է, անտեսվում էր խորհրդային դիվանագիտության կողմից, մինչդեռ, իմ կարծիքով, պետք է սեղանի գիրք դառնա դիվանագետներ պատրաստող հայկական բուհերի համար: Այն ոչ միայն չի կորցրել իր այժմեականությունը, այլև պարունակում է այնպիսի նրբություններ, որոնք անտեսված կամ անծանոթ են մեր դիվանագիտական պրակտիկայում:
Այդ ժամանակ Ֆրանսիայում սկիզբ է առնում և կյանքի ուժ ստանում այն գաղափարը, որ դիվանագիտությունը չպետք է լինի «ընդհատակյա», ինչպես մինչ այդ էր, այլ պետք է հիմնված լինի փոխադարձ վստահության վրա:
Ֆրանսիական դիվանագիտության առանձնահատկությունն այն է, որ նրա ձևավորման և զարգացման գործընթացին ակտիվ մասնակցություն են ունեցել ազգի լավագույն ուղեղները` քաղաքական գործիչներ, անվանի գիտնականներ, գրողներ ու պոետներ:
Մեծանուն գիտնական, մաթեմատիկոս, ֆիզիկոս և փիլիսոփա Բլեզ Պասկալը, օրինակ, ասես լրացնելով Կալյերին, թվարկում է այնպիսի հատկանիշներ` ազնվություն, քաջություն, կենսախնդություն, հավասարակշռություն, չափի զգացողություն, նուրբ դիտողականություն, շրջահայացություն, ճկունություն, որոնք պատիվ կարող են բերել ոչ միայն ֆրանսիացի դիվանագետներին, այլև նրանց այլազգի գործընկերներին:
Ֆրանսիական դիվանագիտությունն ունեցել է նաև իր «սկանդալային հերոսը»` Շառլ Մորիս Թալեյրանը, որն աչքի էր ընկնում առասպելական ագահությամբ, կաշառակերությամբ, ինտրիգներ սարքելու վարպետությամբ և քաղաքական անհավատարմությամբ: Սակայն այդ բոլոր արատներն ասես խամրում են այն տաղանդների ֆոնին, որոնք այդ բարդ հոգեկերտվածք ունեցող գործչին դասում են աշխարհի խոշորագույն դիվանագետների շարքը: Արտակարգ ճկունություն, ապագան գուշակելու անկրկնելի տաղանդ, ակնթարթային ռեակցիա, երևույթների մանրամասները մեկ ամբողջության մեջ ամփոփելու ունակություն. սա ամենևին ամբողջական ցանկ չէ այն հատկանիշների, որոնք իր մեջ ամփոփում էր այդ անսովոր դիվանագետը, և որոնք բոլոր ժամանակներում դիվանագիտական կարիերայի ոգին ու պատիվն են: Թալեյրանի դիվանագիտական գործունեության գագաթնակետը դարձավ Վիեննայի 1815 թվականի համաժողովը, որտեղ նա, պարտված նապոլեոնական Ֆրանսիայի ներկայացուցիչը, կարողացավ հավասարի իրավունքով բանակցել հաղթանակած երկրների` Ռուսաստանի, Մեծ Բրիտանիայի, Պրուսիայի և Ավստրիայի ներկայացուցիչների հետ և իր երկիրն անկորուստ դուրս բերել այդ գոտեմարտից: Դա դիվանագիտական արվեստի բարձրակարգ պիլոտաժ էր, որը քիչ է հանդիպում պատմության էջերում: (Ղարաբաղյան բանակցություններում մեզ պակասում է հայ Թալեյրանը):
Այսպիսով, ի սկզբանե ֆրանսիական դիվանագիտական ծառայությունը հետևողաբար կարևորել է կազմակերպչական սկզբունքների կատարելագործումը, դիվանագիտական արվեստի հղկումը, կադրային քաղաքականության ձևավորումը, դիվանագետների որակավորման բարձրացումը:
Ֆրանսիական մտածելակերպին հատուկ են քննադատական մոտեցումը, դեկարդյան կուռ տրամաբանությունը և մտքի համարձակ թռիչքը: Շնորհիվ այս բաղադրիչների, ֆրանսիական դիվանագիտությունը հեշտությամբ կարողանում է մի կողմ նետել հնացած սխեմաներն ու դրույթները և համարձակորեն փոխարինել դրանք նորերով: Սրանով է պայմանավորված ֆրանսիական դիվանագիտության բարձր մանևրունակությունը, անհրաժեշտության դեպքում՝ կուրսի կտրուկ փոփոխությունը և ներուժի մոբիլիզացման կարողությունը` արտաքին քաղաքականության անհաջողությունը մեղմելու և հաղթանակ ապահովելու համար:
Ֆրանսիացու գործելակերպը հիմնականում վերլուծական է և ռացիոնալ, սակայն նրան խորթ չէ նաև վերացական (աբստրակտ) մտածողությունը: Ես դրանով եմ բացատրում հեղափոխության «Ազատություն, հավասարություն, եղբայրություն» փիլիսոփայությունը, որն այդպես էլ մնաց ուտոպիա, ինչպես ֆրանսիական, այնպես էլ մյուս բոլոր հեղափոխությունների համար:
Ասվածը չի նշանակում, որ ֆրանսիական դիվանագիտությանը ևս հատուկ է իռացիոնալիզմը:
Ըստ իս (որքան որ ես եմ նկատել ֆրանսիացի դիվանագետների հետ իմ շփումների ընթացքում)՝ ֆրանսիացին կենսախինդ է, լավատես, կատակասեր, նուրբ-քաղաքավարի` գալանտ, չափավոր պարծենկոտ (նրանց նախնիները գալլերն են, որոնց նշանաբանը պարծենկոտ աքաղաղն է): Հաշվենկատ է, խորամանկ, հնարամիտ, ճկուն: Հարգում է մյուս ազգերին, սակայն հոգու խորքում նուրբ նացիոնալիստ է: Հատուկ ուսումնասիրություն է պահանջում ֆրանսիական դիվանագիտության բանակցային արվեստը, որն ունի իր առաձնահատկությունները: Ի տարբերություն մի շարք երկրների դիվանագետների, որոնք բանակցություններն սկսում են չեզոք թեմաներից (նախազրույց), ֆրանսիացիները միանգամից անցնում են բուն թեմային: Նրանք կարող են երկար մտածել իրենց որոշման վրա, սակայն մտադրությունների մասին հայտարարում են անկեղծ և ուղիղ:
Ֆրանսիացիներն ուշադրության կենտրոնում են պահում նախկին պայմանավորվածությունները: Սովորաբար նրանք հարցերը քննարկում են փուլ առ փուլ, իսկ լուծում են մեկ ընդհանուր փաթեթով:
Երբեք չպետք է խաբվել ֆրանսիացու թվացյալ անհոգությունից և բարեհոգությունից: Բանակցության ժամանակ նա խստապահանջ է և ծայրաստիճան նպատակամղված:
Բանակցելիս ֆրանսիացիները գնում են առճակատման՝ առանց պահուստային տարբերակի` հնարավոր համարելով միայն հաղթանակը: Հավանաբար նրանք փորձում են շարունակել Նապոլեոնի բանակցային տակտիկան: (Բոնապարտին մի առիթով հարցնում են, թե որն է մարշալ Բլյուխերի դեմ իր հաղթանակների գաղտնիքը: «Բլյուխերն իր ստրատեգիական պլանները կառուցում է՝ ելնելով տարբեր նախադրյալներից: Ես իմ դիմաց տեսնում եմ միայն Նապոլեոնին, իսկ Նապոլեոնը միշտ հաղթում է»,-լինում է կայսեր պատասխանը):
Ֆրանսիական դիվանագիտությունն ունի մի առանձնատկություն, որը դժվար է գտնել այլ դիվանագիտական դպրոցներում: Ֆրանսիացիները ծայրահեղությունների միջև կարողանում են պահել հակասական հավասարակշռություն: Դա նրանք ցայտուն ցուցադրեցին վերջերս, երբ սեղանին դրված էր Հայոց Մեծ եղեռնի ժխտումը քրեականացնող օրինագիծը: Նախագահ Սարկոզին հոյակապ մանևրեց Երևան-Անկարա-Փարիզ եռանկյունում, և վերջին հաշվով ընդունեց այն որոշումը, որը բխում էր իր պետական շահերից:
Այդ ամենով հանդերձ, ֆրանսիական դիվանագիտական դպրոցը լավագույններից մեկն է աշխարհում, և կարծում եմ, մեծապես օգտաշատ կլիներ այն մանրամասն ուսումնասիրել և ստեղծագործաբար կիրառել մեր արտաքին քաղաքականությունում: Դրա համար կան անհարժեշտ հիմքեր. ա/ Ֆրանսիան բարեկամ երկիր է, բ/ Ֆրանսիան ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբի երեք համանախագահներից մեկն է:
Արման ՆԱՎԱՍԱՐԴՅԱՆ
Արտակարգ և լիազոր դեսպան
Արտակարգ և լիազոր դեսպան
սկզբնաղբյուրը` http://www.diplomat.am/
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Ասում են Ռուսաստանի նախագահ Պուտինը Զանգեզուրի միջանցքի մասին ոչ մի նոր բան չի ասել Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո, որն ավարտվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ։ Միևնույն ժամանակ, հայտնի չէ, թե այս հարցում Հայաստանը, Ադրբեջանը, Իրանը, Ռուսաստանն ու Թուրքիան ինչպես են «ընտելանալու» միմյանց:
-
Ասում են… Ռուսաստանի տարածքին հեռահար ճշգրիտ զենքերով հարվածներ հասցնելու հնարավորություն ՈՒկրաինայի ԶՈՒ-ն չունի, հետևաբար, եթե հայտարարվում է, որ ՈՒկրաինային թույլատրվում է նման հարվածներ հասցնել, ապա դա նշանակում է, որ ՆԱՏՕ-ն ուղիղ մտնում է կոնֆլիկտի մեջ Ռուսաստանի հետ
-
Ասում են… Վլադիմիր Պուտինի այցն Ադրբեջան պատմական իրադարձություն էր, քանի որ այն նշանավորեց Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի գլխավոր դաշնակցի փոփոխությունը։ Ավելի քան 30 տարի Հայաստանն այդպիսի դաշնակից էր, բայց հիմա որոշել է անցնել Արևմուտքի կողմը՝ ներառյալ Ֆրանսիան, ԵՄ-ը և ԱՄՆ-ը
-
Նիկոլն արգելել է իրեն նկարել Արարատների ֆոնին Ըստ մերձնիկոլական շրջապատից տարածվող լուրերի` կապիտուլյանտ ոչնչությունը հրահանգել է իր աշխատակազմի լուսանկարիչներին և օպերատորներին իրեն չպատկերել Արարատ լեռների ֆոնին:
-
Ասում են… Մի շարք երկրներում, ցավոք, նաև Հայաստանում մեծ խանդավառություն չկար այն հարցում, որ Ռուսաստանն ինչ-որ կերպ վերահսկեր Հայաստանով լոգիստիկ ճանապարհը Նախիջեւանի և Ադրբեջանի հիմնական տարածքի միջև։ Այստեղ, նախ և առաջ, Թուրքիայի շահն է
-
Ասում են… Ես հստակ ասել եմ՝ նյութական որևէ ակնկալիք, կլինի կազմակերպություն կամ անձ, եթե ինքը ներգրավված է այս շարժմանը, չի կարող ունենալ, սկսած ինձնից, փոխարենը՝ մենք բոլորս կստանանք Հայրենիք ու Պատիվ
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
-
Ասում են Պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ-ը 10-20-100 անգամ ավելի քիչ զենք ունի, քան ունեին Լեռնային Ղարաբաղի հայերը և ադրբեջանական բանակը իսրայելական բանակը չէ։ Թող Հայաստանում մտածեն։
-
Ասում են… Որոշ երկրներ փորձում են խաթարել ԱՊՀ անդամների օրինական իշխանությունը, ավանդական արժեքները և իրավիճակն ամբողջությամբ: Անհրաժեշտ է կանխարգելիչ աշխատանք՝ ԱՊՀ երկրների անվտանգության ապահովման համար։
-
Ասում են… Ռուսաստանը և Բելառուսը օգուտ չունեն իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունից: ՈՒ՞մ է այն ձեռնտու Մեզ ու ռուսաստանցիներին կշտամբում են «Ձեռնտու է Ուկրաինան հետին պլան է մղվել» Լսեք, եկեք անկեղծ լինենք այն, որ մեր մասին սկսել են ավելի քիչ խոսել, թերևս, վատ չէ: Բայց ո՛չ այդ գնով։ Մարդիկ են զոհվում։ Ինչի՞ վրա ենք ուրախանալու։
-
Ասում են…
Աշխարհում արևմտյան ազդեցությունը հսկայական ռազմաֆինանսական բուրգ է, այն իրեն պահելու համար անընդհատ նոր «վառելիքի» կարիք ունի՝ ուրիշներին պատկանող բնական, տեխնոլոգիական, մարդկային ռեսուրսներ
-
Ասում են…
10 ամսվա շրջափակումից հետո՝ սեպտեմբերի 19-ին, ադրբեջանական զինված ուժերը դաժան հրետակոծության ենթարկեցին Լեռնային Ղարաբաղը։
Սիրտս կոտրվում է, երբ իմանում եմ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված և Հայաստան զանգվածաբար փախչող հազարավոր հայ ընտանիքների ցավի, կորստի, մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների մասին:
Տարածաշրջանային
