Քանի որ հիմա բոլորը ընդդիմադիր և պայքարող են դարձել՝ իրենց պայքարի համար մի կարևոր նյուանս բացատրեմ, հուսալով, որ գլուխները կմտնի։

Իմ մանկական աշխարհի խճանկարը Թումանյանի գույնզգույն կերպարներից էր կազմված։ Մաման «Անուշն» անգիր գիտեր, «Թմկաբերդի առումն» էլ, «Լոռեցի Սաքոն» էլ, «Փարվանան» էլ։ Ինձ գիրկն էր նստեցնում ու արտասանում էր, երբ ես դեռ կարդալ չգիտեի։ Նենց սիրուն էր կարդում, նենց տպավորիչ, որ ձայնը մինչև հիմա ականջներիս մեջ է։

1914-ին, երբ Թոմաս Էդիսոնը 67 տարեկան էր, այրվում է նրա լաբորատորիան, որի արդյունքում ոչնչանում են նրա ողջ գիտական նյութերը, գրառումները և հիշողությունները:

1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ին զորակոչվեցի խորհրդային բանակ: Հայի բախտը հասցրեց մինչև Վլադիվոստոկ: 3 օր ճանապարհներին էինք, ոչ նամակ գրելու, ոչ հեռագիր տալու, ոչ ռադիո կամ հեռուստացույց նայելու հնարավորություն ուղղակի չունեինք...

Պետք չի շատ նեղվել գարնանային ձնից։ Ձյունը ձմռան աղոթքն է, թող մի քիչ աղոթի. մեկ է, երկար չի տևելու։ Անլուրջ ձմեռ էր, ամբողջ ձմեռ ձմեռ չարեց, իսկ հիմա էլ ի՜նչ է մնում անելու, բացի աղոթելուց։ Վերջին ուժերը լարել է, որ գոնե մի բան թողնի իր հետևից։

Մեկը մի այլանդակ հղում էր արել: Էնքան այլանդակ, որ դրա հետքերով բացեցի «գրառման» տիրոջ էջն ու... շունչս կտրվեց: Գիտե՞ք ինչի նման էր: Ոնց ասեմ: Հազար տարի առաջ որոշեցին մեր խարխուլ դպրոցը վերջապես նորոգել ու մեզ էլ կանչել էին, որ բանվորներին օգնենք:

Մեկն ութսունականներ էր գնացել ու մոռացել, դուռը բաց էր թողել։ Ես էլ գողացա էս։ Ես էն ներքևում եմ՝ փոշու հատիկի չափ, տղերքով «Կազիրյոկում» նստած կոֆե ենք խմում ու խոսում աշխարհի ամենաանիմաստ բաներից, ձեռով ենք անում անցնող-դարձողներին, նայում ենք աղջիկներին։ Կողքի սեղանին էլ են մերոնք, մյուս սեղանին էլ, բոլորը մերոնք են, օտար մարդ չկա։

Արևոտ, անուշ օր էր, իջել էի Մերգելյան՝ իմ մանկության թաղերը։ Մերգելյանի այգին լրիվ քարուքանդ են արել։ Խոսում են, որ ուզում են առաջվա այգին վերականգնել։ Ես էդ այգում եմ մեծացել։ Ինչքա՜ն ենք խաղացել այգու խոտերի ու ծառերի մեջ։ Հետո այգին բետոնապատեցին, ծառերը՝ գազանանոցի գազանների նման, վանդակների ու երկաթյա շրջանակների մեջ առան, շուրջները սեղան-աթոռ շարեցին ու սրճարան սարքեցին, կարուսել-մարուսել դրեցին՝ էլի վանդակների մեջ, ինչ-որ խցիկներ, վագոններ ցցեցին այգու մեջտեղում: Ու սկսեցին ամեն սանտիմետրից փող քամել՝ հետսովետական ազատ քրեական հարաբերությունների օրենքներով։ Երբ այգով անցնում էի, ինձ թվում էր, թե այգին բանտարկել են՝ բետոնախեղդ, վանդակներով, շղթաներով ու կողպեքներով կապկպած:

Ճիշտն ասած, որոշել էի էլ բան չգրել, նույնիսկ էջս փակել, բայց բաներ են տեղի ունենում՝ ուղղակի քարացած-նստած եմ։ Նիկոլը գնացել Տավուշի ժողովրդին հավաքել, ասել է՝ կա՛մ տուն-տեղ հանձնում եք թուրքին, հեռանում, կա՛մ Ադրբեջանը և Թուրքիան պատերազմ են սկսում

Ես գիտեի՝ միայն մեծերն են մեռնում, իսկ երեխեքն անմահ են։ Բայց մի օր եկա մանկապարտեզ, տեսնեմ՝ դաստիարակչուհին լացում է։ Մեր խիստ դաստիարակչունին՝ մեծ, սպիտակած մազերով կին․․․ ու երեխեքի առաջ լացում է՝ թաշկինակով աչքերը սրբում ու լուռ հեկեկում։ Տարօրինակ էր։ Երեխեքից ով արդեն եկել էր, ամեն մեկը մի անկյուն մտած, գլուխը կախ ինչ-որ բանով էր զբաղված, աշխատում էին ուշադրություն չգրավել, չանհանգստացնել նրան։